Κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις 24 γράμματα η συλλογή διηγημάτων «Όρια και ρήξεις» της Αντωνίας Παυλάκου. Πρόκειται για μια συλλογή 26 διηγημάτων, έκδοση καλαίσθητη στη μορφή και προσεγμένη εξαιρετικά στο περιεχόμενο.
Η συγγραφέας μάς παρέδωσε μια σειρά από ιστορίες απλές, αλλά με τέχνη γραμμένες. Έχει επεξεργαστεί την έμπνευση, έχει δομήσει αριστοτεχνικά το «υλικό» της και το έχει επενδύσει με γλωσσικό ένδυμα επιμελημένο ώστε να γοητεύει τον αναγνώστη με την ευγένεια του ύφους, την ευπρέπεια της αφήγησης και τη σεμνότητα του ώριμου δημιουργού.
Οι ιστορίες της, ιστορίες «της διπλανής πόρτας», διαπερνούν την ελληνική κοινωνία από την Κατοχή ως τις μέρες μας. Τη «στιγματίζουν» μέσα από χαρακτηριστικά μικρά συμβάντα, καθοριστικά όμως για τη ζωή αυτών στους οποίους συνέβησαν. Το θέμα και τα κύρια πρόσωπα των διηγημάτων το δηλώνει με σαφήνεια ο πίνακας “The Virgin” του Gustav Klimt που κοσμεί το εξώφυλλο. Πρωταγωνιστούν γυναίκες. Και όλες αυτές οι γυναίκες δεν είναι ανώνυμες, η συγγραφέας τους έχει δώσει όνομα και πρόσωπο, τις έκανε αυθεντικές και οικείες. Η Λένα, η Στέλλα, η Άννα, η Εύα, η Μαίρη, η Νέλλη… Τις νοιώθουμε δίπλα μας. Αναγνωρίσιμες. Συμπλέκοντας τις ιστορίες τους, συνθέτουμε την κοινωνία μέσα στην οποία ζουν και ζούμε ή ζήσαμε. Μέσα σε αυτή την κοινωνία βιώσαν - και ακόμη βιώνουν- το περιθώριο, την υποτίμηση, την βία και την εξάρτηση. Την καταπίεση των άγραφων κανόνων της κοινωνίας που οικοδομήθηκε από άνδρες. Αλλά και οι άνδρες, αν και σε δεύτερο πλάνο, ενδιαφέροντες και αυτοί ήρωες των διηγημάτων του βιβλίου, μπορεί με τη στάση και τη δράση τους να «λειτουργούν» ως το πεπρωμένο των γυναικών, να καθορίζουν τα όριά τους… στην ουσία όμως και αυτοί είναι ενεργούμενα των κοινωνικών συνθηκών. Δέσμιοί τους.
Τα όρια αυτά προσπαθούν οι γυναίκες – για να μείνω στο κύριο θέμα του βιβλίου – να τα υπερβούν με τις όποιες συνέπειες θα έχει η «στάση» τους. Η ρήξη δεν είναι εύκολη και επίπεδη: άλλοτε μένει δισταγμός και απόπειρα, άλλοτε γίνεται αντίδραση, άλλοτε εξέγερση και απαλλαγή, και άλλοτε είναι τραυματική και επώδυνη, είναι ήττα. Πάντα όμως λαχτάρα για καλύτερη ζωή. Και ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα, έχει πάντα (και για τον αναγνώστη) θετικό πρόσημο τη συνειδητοποίηση ότι η κάθε προσπάθεια –η ρήξη – κάνει πιο ρεαλιστικό το όραμα της ατομικής ανεξαρτησίας και αυτοπροσδιορισμού και σε δεύτερο επίπεδο τη διαμόρφωση μιας κοινωνίας με ελεύθερους ανθρώπους.
Η συγγραφέας ξέρει να διαβάζει σωστά τις γυναίκες, όπως άλλωστε και την κοινωνία, και μας δίνει με παραστατική ευκρίνεια, τις συγκινήσεις, τις αγωνίες, τα αδιέξοδα, τους κυματισμούς της ψυχής τους που σαρκώνονται σε στάση, δράση και αντίδραση. Συναντάμε γυναίκες που αδιαφορούν για την κοινωνική δεοντολογία, που αντιστέκονται στην πολιτική ανελευθερία, που αντιδρούν στην ιδεολογική και επαναστατούν στην κοινωνική καταπίεση. Και γυναίκες δέσμιες των παθών και λαθών τους. Γυναίκες στην εξουσία του δυνατού έρωτα που τίποτα, ούτε η προδοσία ούτε ο χωρισμός, μπορεί να τον σβήσει. Αλλά και ιστορίες έρωτα σκληρές έως και τραγικές. Και γυναίκες εγκλωβισμένες στο καθήκον. Γυναίκες, που στον βωμό της οικογένειας και των παιδιών θυσίαζαν την προσωπική τους ζωή σε μια σχέση που είχε χρόνια ξεθυμάνει και είχε μετατραπεί σε δυσβάσταχτη σκλαβιά, που ξεπέρασαν δισταγμούς και υποχωρήσεις, εξεγέρθηκαν και κέρδισαν την ελευθερία τους.
Η κ. Παυλάκου χειρίζεται άριστα το διήγημα. Γνωρίζει τις απαιτήσεις του και τις σέβεται. Τη συντομία στην έκταση, τη λιτότητα των εκφραστικών μέσων, την προσεκτική επιλογή των λέξεων και των θεμάτων. Επιλέγει τι θα πει, πώς θα το πει και κυρίως τι θα παραλείψει. Σέβεται τις απαιτήσεις του, αλλά δεν γίνεται δέσμιά τους. Η δόμηση της αφήγησής της έχει συνήθως ανατρεπτικό χαρακτήρα. Μια απλή ιστορία εμπλουτίζεται μέσα από αναδρομές (αναμοχλεύσεις μέσα στον χρόνο) με «υλικό» σημαντικό που επιτρέπει μέσα στον σύντομο χώρο και χρόνο της μικρής ιστορίας να δημιουργηθούν πολλές φορές και ανατροπές μυθιστορηματικής υφής. Επινοεί αφορμές, το δραστικό εκείνο ερέθισμα - ενθάρρυνση που «θα ξεχειλίσει το ποτήρι», θα οδηγήσει στη ρήξη και θα φέρει την ανατροπή.
Τα διηγήματά της δεν είναι εύπεπτα αναγνώσματα. Είναι «προϊόντα» γνώσης, βιώματος, συνειδητού σχεδιασμού, συγκεκριμένου στόχου και ταλέντου. Σπάνια υπάρχει ευθύγραμμη αφήγηση. Στο «Τα αντίδωρα του χωρισμού», για παράδειγμα, που είναι μια πολύ ανθρώπινη προσέγγιση σε μια ιστορία χωρισμού, ένα διήγημα – ποίημα, η συγγραφέας «παίζει» μέσα στην πολύ μικρή έκταση της αφήγησης με αλλεπάλληλα επίπεδα του χρόνου. Επίσης, ούτε αρέσκεται σε τυπικές εισαγωγές και λυρικές περιγραφές. Βάζει τον αναγνώστη κατευθείαν στη «δράση» και, εξ αρχής «αιχμάλωτο» της συναισθηματικής και ψυχικής διέγερσης στην οποία βρίσκονται τα πρόσωπα, τον παρασύρει σε ένα παιχνίδι αναζήτησης και διερεύνησης …. Όλα αυτά, χαρακτηριστικά της συγγραφικής της τέχνης, κομίζουν στην αφήγησή της προσωπικό ύφος και σύγχρονη πνοή.
Συμπερασματικά, η δραστικότητα της αφήγησης καθημερινών αλλά επώδυνων επεισοδίων, τα οποία βιώνει με ένταση ο αναγνώστης, αναμοχλεύει την ατομική του και συνάμα συλλογική ενοχή της κοινωνίας μας για την καταδίκη διαχρονικά ανθρώπων (των γυναικών) σε διαρκές μαρτύριο κοινωνικής απαξίωσης, υποβάθμισης, «βασάνου και βασανισμού» και λειτουργεί αφυπνιστικά στον αγώνα για την κοινωνική απελευθέρωση.
-Το βιβλίο της κ. Αντωνίας Παυλάκου παρουσιάζεται στην Αθήνα την Κυριακή 11 Ιουνίου στις 11 το πρωί στην αίθουσα της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, Ακαδημίας και Γενναδίου 8, 7ος όροφος.
