Και οι κινητοποιήσεις στην Ηλεία λήγουν με τη σύλληψη αγροτιστών που κατηγορούνται για... εσχάτη προδοσία με αφορμή σύσκεψη που έγινε σχετικά με την οργάνωση νέων συλλαλητηρίων και για την οποία δεν υπάρχουν διαθέσιμες πληροφορίες: «Αύριον την πρωίαν προσάγονται ενώπιον του αρμοδίου ανακριτού όπως απολογηθούν οι συλληφθέντες προχθές εκ των ηγητόρων της κινήσεως των σταφιδοπαραγωγών κ. κ. Βρετός Μιχόπουλος, Αναστ. Μοντεσάνος και Κ. Μιχαλόπουλος, κατηγορούμενοι ότι υπεκίνησαν τους σταφιδοπαραγωγούς εις στάσιν. Εναντίον τούτων θα απαγγελθεί κατηγορία επί εσχάτη προδοσία. Υπό του αυτού ανακριτού εκλήθησαν όπως καταθέσουν σχετικώς με την αυτήν υπόθεσιν και διάφοροι μάρτυρες παριστάμενοι κατά την σύσκεψιν του παρελθόντος Σαββάτου, καθ' ην οι ανωτέρω συλληφθέντες εξεδήλωσαν τας προθέσεις διά τας οποίας κατηγορούνται» (395).
Οι συλλήψεις δημιουργούν αντιδράσεις, το ζήτημα τίθεται σε συνάντηση που έχει ο νομάρχης Ηλείας με τον πρωθυπουργό και τον υπουργό Εθνικής Οικονομίας όπου εξετάζεται το σταφιδικό αλλά «ως προς το ζήτημα της απόλυσης των συλληφθέντων στον Πύργο με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας για “προτροπή εις εξέγερσιν του σταφιδικού πληθυσμού” ο Βενιζέλος αρνήθηκε να το πράξει» (396).
Στα διαθέσιμα φύλλα των εφημερίδων δεν αναγράφεται κάτι στη συνέχεια, το βέβαιο όμως είναι ότι οι συλλήψεις “αποκεφάλισαν” στη φάση αυτή το κίνημα των σταφιδοπαραγωγών στην Ηλεία, ενώ σκόρπισαν και το φόβο στους χωρικούς.
Στο διάστημα που παρακολουθούμε την πορεία και την εξέλιξη των κινητοποιήσεων στον Πύργο με πρωταγωνιστές τους αγροτιστές, στη Μεσσηνία συμβαίνουν σημαντικά γεγονότα. Στις 7 Σεπτεμβρίου αγροτιστές οργανώνουν στην Εύα (Ναζήρι) συλλαλητήριο και συντάσσονται με τις ενέργειες και θέσεις των Θ. Κορμά και Λ. Τσικλητήρα. Σε σχετικό ψήφισμα αναφέρονται τα εξής: «Σταφιδοπαραγωγοί συνελθόντες εις Εύαν και εξετάσαντες την δεινήν οικονομικήν θέσιν των σταφιδοπαραγωγών, αδυνατούντων επαρκέσωσιν στοιχειώδεις ανάγκας της ζωής εις ην τους έφερεν ο άσωτος ΑΣΟ και η αντιαγροτική πολιτική της κυβέρνησις, αξιούσιν:
- Αναστολήν εξοφλήσεως καλλιεργητικών δανείων Αγροτικής Τραπέζης των ληγόντων την 15ην Σεπτεμβρίου ε.ε.
- Ενοποίηση παλαιών ιδιωτικών και τραπεζικών χρεών και χορήγησιν νέων μακροπροθέσμων δανείων εξοφλητέων απάντων εντός εικοσαετίας τοκοχρεωλυτικώς διά της χρηματοδοτήσεως της Αγροτικής Τραπέζης, υπό των 5 δισεκατομμυρίων των καταθέσεων των Νομικών Προσώπων, τα οποία νέμεται η Εθνική Τράπεζα με 1%.
- Ακύρωσιν συμβάσεως ΑΣΟ, Εθνικής Τραπέζης και κράτους περί χορηγήσεως εις τον πρώτον δάνειον 350 εκ. δρχ. υποδουλώνοντος αιωνίως τους παραγωγούς και καθιστώντας τούτους είλωτας του κεφαλαίου.
- Αποπομπή διευθυντών και συμβούλων μηδέ των τριών τελευταίως αυτομολησάντων εξαιρουμένων του ΑΣΟ, την πράξιν των οποίων βδελύσσεται ο σταφιδοπαραγωγικός κόσμος, ως και των υπαλλήλων, ιδίως των εποπτών, ως μηδεμίαν υπηρεσία προσφερόντων, αλλά καθήκοντα σωματοφυλάκων του πατρώνος των και κατασκόπων των σταφιδοπαραγωγών ασκούντων και παραπομπήν όλων αυτών, ίνα δικασθώσιν διά τας αξιοποίνους πράξεις των, εις ειδικόν δικαστήριον ενόρκων συγκροτηθησομένου δι' ειδικού νόμου υπό σταφιδοπαραγωγών και εκδικάσεως υπό τούτου πάντων των εις το μέλλον παρομοίας φύσεως προκυπτόντων αδικημάτων.
- Διάλυσιν και εκκαθάρισιν όλων των συνεταιρικών οργανώσεων Μεσσηνίας, των προελθουσών από την φθοροποιόν σχολήν του υποδίκου εις την συνείδησιν των σταφιδοπαραγωγών διοικητικού συμβούλου του ΑΣΟ Τερζάκη και εμφορουμένων υπό των αυτών σκέψεων κι επιθυμιών όλων των διευθυνόντων αυτάς (θέλουν να διώξουν τους άλλους και να πάνε αυτοί, άλλαξε ο Μανωλιός κι έβαλε τα ρούχα αλλοιώς και πλήρην ανεξαρτησίαν και χειραφέτησιν των συνεταιρισμών δι' απ' ευθείας μετά της Αγροτικής Τραπέζης συναλλαγής.
- Ακύρωσιν αποφάσεων δευτεροβαθμίων επιτροπών περιφερειών Μεσσήνης, Καλαμών, Τριφυλίας, Ολυμπίας και Ηλείας μεροληπτικώς εκδοθεισών και καταρτισμόν διοικητικής επιτροπής των αποφάσεων αμφοτέρων των επιτροπών, απαρτιθησομένης από ενα δικαστήν, τον νομάρχην και σταφιδοπαραγωγούς.
- Ακύρωσις κοινοπραξίας ΑΣΟ και βιομηχανιών.
- Παράδοσιν υπό Γενικών Αποθηκών δελτίων παραδιδομένης σταφίδας δικαιούχους αμέσως και κατάθεσιν δελτίων υπό των εξαγωγών έναντι εξαγομένου σταφιδοκάρπου.
- Επέκτασιν του προνομίου Ολυμπίας και χορήγησιν του δώρου εις απάσας τας περιφερείας.
Καλούν όλους τους αγρότας της Ελλάδος εις συνεργασιαν ίνα διά συντονισμένων κατευθύνσεων κατορθώσουν και λύσουν τα σπουδαία ζωτικά ζητήματα της αγροτικής τάξεως εγκαταλειφθείσης εις το έλεος του θεού υπό της κυβερνήσεως.
Χαιρετίζουν το σημερινόν συλαλλητήριον αγροτών Θεσσαλονίκης τασσόμενοι αλληλέγγυοι εις τον δίκαιον και ιερόν αγώναν των.
Συγχαίρουν τους αντιπροσώπους εις το συνέδριον Πύργου Αθηνών κ. κ. Θ. Κορμάν, Λ. Τσικλητήραν, υποστηρίξαντες με φανατισμόν και αδιαλλαξίαν τα συμφέροντά των και συστήσαντες εις τους άλλους να φθάσουν εις τα άκρα, ευχαριστούντες συνάμα αυτούς διά τας υπηρεσίας των και αποκηρύσσουν όλους τους άλλους Μεσσήνιους προσπαθούντας να εκμεταλλευτούν την τίμιαν εργασίαν των, συκοφαντικώς βάλλοντες εναντίον των και επιδιώκοντες ίδια οφέλη και όχι γενικά, τασσόμενοι άλλοτε υπέρ του Σιμωνίδου, παίζοντες με την δυστυχίαν των σταφιδοπαραγωγών. Ανανεούντες δε την εντολήν των εξουσιοδοτούν εν λευκώ τους ανωτέρω ανιδιοτελείς, τίμιους, θαρραλέους και ακάμπτους αντιπροσώπους των κ. κ. Θ. Κορμά και Λούλην Τσικλητήρα ίνα εν συνεννοήσει με τους Ηλείους καθορίσουν οιαδήποτε νέα μέτρα επιβολής ήθελον κρίνει σκόπιμον και να είναι βέβαιοι ότι θα τους ακολουθήσουν μέχρις αυτοθυσίας.
Η επιτροπή: Μιχαήλ Πετρόπουλος, Γεώργιος Αλεξόπουλος και Πανάγος Κοτσάκης» (397).
Στην ίδια περιοχή εκτός των αγροτιστών που συγκροτούν παράλληλα οργανώσεις του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας, εμφανίζει έντονη δραστηριότητα το ΚΚΕ, το οποίο ουσιαστικά βρίσκεται στην παρανομία μετά την εφαρμογή του “ιδιωνύμου”, καθώς απαγορεύεται ακόμη και η διανομή προκηρύξεων από τα μέλη του, ενώ από την πλευρά των εφημερίδων καταβάλλεται κάθε προσπάθεια σε πανελλαδικό επίπεδο ώστε να εμφανίζονται οι αγρότες ως... διώκτες των κομμουνιστών που έχουν το θάρρος να μοιράζουν προκηρύξεις. Καλλιεργείται έτσι το έδαφος για ευρείας έκτασης συλλήψεις και στον αγροτικό χώρο καθώς εκφράζεται ανησυχία για τη δραστηριοποίηση του κόμματος στα χωριά. Λίγες ημέρες μετά το συλλαλητήριο, μοιράζονται προκηρύξεις του ΚΚΕ στην Εύα: «Κομμουνισταί μη συλληφθέντες εισέτι διένειμον προχθές εις Ναζήριον προκηρύξεις επαναστατικού περιεχομένου, διά των οποίων ωθείτο ο λαός εις επανάστασιν προς κατάλυσιν του αστικού καθεστώτος και εγκαθίδρυσιν εργατοαγροτικής κυβερνήσεως. Οι χωρικοί κατεξέσχισαν τας κομμουνιστικάς προκηρύξεις, μη δώσαντες ουδεμίαν απολύτως σημασίαν» (398).
Η διανομή προκηρύξεων έχει ευρεία έκταση και ως εκ τούτου γίνεται θέμα σε όλη την Πελοπόννησο: «Χθες άγνωστοι κομμουνισταί διεσκόρπισαν εις πολλά χωριά της Μεσσηνίας, μεταξύ των οποίων εις το Πήδημα, Αριοχώρι, Μπάστα, Γκλιάτα και Γκορτζόγλι, προκηρύξεις διά των οποίων εκαλούντο οι αγρόται και οι σταφιδοπαραγωγοί εις επανάστασιν κατά της κυβερνήσεως, προετρέποντο δε να ζητήσουν κατάργησιν των φόρων κλπ.
Πολλαί προκηρύξεις είχον κρυφίως τοιχοκολληθή. Ως εκ τούτου εις τον αγροτικόν κόσμον επικρατεί αναβρασμός, σημειούνται δε εκδηλώσεις της αγανακτήσεως, ήτις κυριαρχεί εις τας ψυχάς των παραγωγών εναντίον των κομμουνιστών. Οι κατά τόπους σταθμοί της Χωροφυλακής επελήφθησαν ενεργειών διά την ανακάλυψιν των δραστών οίτινες μέχρι της στιγμής παραμένουν άγνωστοι» (399).
Είναι προφανές ότι αγρότες – μέλη του ΚΚΕ μοίραζαν προκηρύξεις καλώντας τους σταφιδοπαραγωγούς σε ένοπλα συλλαλητήρια, στο πλαίσιο της κεντρικής κατεύθυνσης που επαναλαμβάνεται διαρκώς μέσα από τις στήλες του “Ριζοσπάστη”.
Οι διώξεις με το ιδιώνυμο, οι δίκες και οι καταδίκες κομμουνιστών ή και... υπόπτων, παίρνουν μαζικό χαρακτήρα αυτή την περίοδο. Ηδη είχε αναγγελθεί για τις 17 Σεπτεμβρίου «η δίκη των αποτελούντων την διοίκησιν της Συνομοσπονδίας Αγροτών Μεσσηνίας, κατηγορηθέντων ως γνωστόν επί κομμουνισμώ» (400). Πληροφορίες για την διεξαγωγή και το αποτέλεσμα της δίκης δεν υπάρχουν, την ίδια ημέρα όμως έγινε η μεγάλη δίκη του Τ. Κουλαμπά και των κομμουνιστών που είχαν συλληφθεί να μοιράζουν προκηρύξεις τόσο στο συλλαλητήριο του Νησιού, όσο και σε χωριά της Ανατολικής Πυλίας. Το ΚΚΕ δίνει ιδιαίτερη σημασία στη δίκη, αποδίδοντας τις διώξεις στη δράση των κομμουνιστών στην ύπαιθρο και παρουσιάζοντας μια άλλη εικόνα από αυτή των αντικομμουνιστικών εφημερίδων σχετικά με την απήχηση του πολιτικού λόγου του κόμματος. Και ο “Ριζοσπάστης” γράφει: «Η κατάσταση στα χωριά είναι άθλια. Η αγανάχτηση είναι έκδηλη. Οι χωριάτες δέχτηκαν με ενδιαφέρον τις προκηρύξεις του Κ.Κ. για το σταφιδικό ζήτημα. Η οργάνωση Καλαμών με συνεργεία μοίρασε σε διάφορα χωριά προκηρύξεις. Οι αρχές βλέποντας την απήχηση που έχει ο αγώνας του Κ.Κ. στους χωριάτες λύσσαξαν κι εξαπέλυσαν άγρια τρομοκρατία ενάντια στους αγωνιστές μας. Ετσι έγινε η δίκη των συντρόφων που είχαν συλληφθεί. Η δίκη ήταν να γίνει στις 17 του μηνός, επρόκειτο δε να δικαστούν στο εδώ Πλημμελειοδικείο οι σύντροφοι Τ. Κουλαμπάς, Τσώνης, Γ. Τζεμόπουλος, Βενιέρης και Σαββάκης κατηγορούμενοι επί παραβάσει του ιδιωνύμου για διανομή προκηρύξεων του Κ.Κ. σε Λαχανάδα, Λογγά, Χαρακοπιό και άλλα χωριά της Μεσσηνίας. Επίσης εδικάζοντο οι σύντροφοι νέοι αγρότες Αργ. Μπούκας, Ι. Πετρόπουλος και Μαλανδρίνος για παράβαση του ιδιώνυμου κι αντίσταση κατά της αρχής. Εκ μέρους της Εργατικής Βοήθειας Ελλάδας απεστάλη για συνήγορος ο σ. Κατσουνωτός. Επίσης αυθόρμητα προσφέρθηκαν ως συνήγοροι των συντρόφων μας οι δικηγόροι Καλαμών Β. Κωστόπουλος και Ηλ. Αντωνόπουλος. Στο δικαστήριο είχε κατέβει απ' τα χωριά πλήθος αγροτών για να παρακολουθήσουν την δίκη η οποία έγινε την επομένη. Μόλις άρχισε η δίκη ο σ. Κατσουνωτός υπέβαλε ένσταση αναρμοδιότητας του δικαστηρίου γιατί το αδίκημα ετελέσθη διά του Τύπου. Το δικαστήριο «αποσυρθέν και συσκεφθέν» επί δίωρον έφερε μια πρωτάκουστη νομική αρλούμπα σύμφωνα με την οποία απέρριψε την ένσταση γιατί η προκήρυξη δεν έχει λέει χαρακτήρα δημοσιότητας!!! Κατόπιν έρχονται οι μάρτυρες κατηγορίας οι οποίοι δεν καταθέτουν τίποτε το συγκεκριμένο. Σε ερώτηση του σ. Κατσουνωτού ομολογούν πως η κατάσταση των χωρικών είναι απελπιστική. Κατόπιν καλείται ο μάρτυς υπερασπίσεως σ. Μάντζαρης αγρότης, ο οποίος εξεταζόμενος υπό του προέδρου λέγει ότι συμφωνεί με το περιεχόμενο των προκηρύξεων, ότι η κατάσταση των χωρικών είναι ελεεινή, ότι οι χωριάτες όπως και αυτός πεινάνε, ενώ συγχρόνως καταπιέζονται από τον ΑΣΟ και την κυβέρνηση που τους κυνηγάει για την είσπραξη των φόρων κ.λπ. Στο σημείο αυτό ο πρόεδρος ερωτά:
- Ωστε πεινάτε κι επειδή πεινάτε πρέπει να κάμετε ένοπλα συλλαλητήρια; Θα κάμεις και εσύ ένοπλη εξέγερση; Και θ' ανατρέψεις διά βίαιων μέσων το καθεστώς;
Μάρτυς: Εφόσον με καταπιέζουν το κράτος και οι έμποροι με τον ΑΣΟ και εφόσον πεινάω, δεν μπορώ παρά να εξεγερθώ. Μόνο με την ένοπλη εξέγερση θα πετύχουμε τα αιτήματά μας.
Ο πρόεδρος έξω φρενών για το θάρρος του μάρτυρα, γυρεύει τα χαρτιά του, το νόμο και του απαγγέλλει αμέσως κατηγορία επί παραβάσει του ιδιωνύμου! Κατάπληξη επροξένησε στο δικαστήριο και τους δικηγόρους το πρωτοφανές αυτό μέτρο. Η υπεράσπιση διαμαρτύρεται με τον πιο έντονο τρόπο για τη διεξαγωγή της διαδικασίας. Ο σ. Κατσουνωτός καταθέτει δήλωση η οποία εγγράφεται στα πρακτικά και η οποία λέει ότι οι μάρτυρες τρομοκρατούνται και εμποδίζονται με τον τρόπο αυτό της διαδικασίας και δεν μπορούν να καταθέσουν ελεύθερα. Ακολουθούν αλλεπάλληλα επεισόδια με τον πρόεδρο. Το ακροατήριο αγαναχτεί. Ο πρόεδρος τα χάνει. Δύο από τους δικηγόρους Καλαμών που παρακολουθούν τη δίκη οι Φαρίνος και Αντωνόπουλος προσφέρονται να υπερασπίσουν το μάρτυρα που εν τω μεταξύ μετεβλήθη σε κατηγορούμενο. Αλλοι 3 δικηγόροι προσέρχονται ως μάρτυρες υπερασπίσεως. Ολοι καταθέτουν ότι δεν υπάρχει αδίκημα και διατυπώνουν την απορία και την έκπληξή τους για τον τρόπο της διαδικασίας. Το αστικό δικαστήριο ξεκουρελιάζεται κατά το χειρότερο τρόπο και στο τέλος αναγκάζεται να απαλλάξει τον μάρτυρα λόγω… πλήρους συγχύσεως. Ο δεύτερος μάρτυρας υπεράσπισης καλούμενος, δηλώνει ότι κατόπιν της κατηγορίας η οποία απηγγέλθη κατά του προηγούμενου μάρτυρος αρνείται να καταθέσει φοβούμενος ότι αν είπη την αλήθεια θα κατηγορηθεί και αυτός. Νέο επεισόδιο. Ο πρόεδρος γίνεται άνω κάτω και αναγκάζεται να διακόψει τη συνεδρίαση. Μετά τη διακοπή η υπεράσπιση δηλώνει παραίτηση από τους μάρτυρες και καλείται να απολογηθεί ο σ. Κουλαμπάς. Ο κατηγορούμενος δηλώνει θαρραλέα ότι είναι κομμουνιστής και ότι αγωνίζεται για τα συμφέροντα της τάξης του. Τονίζει πως οι φτωχοί αγρότες έχουν καταλάβει πια ότι ο μόνος σωστός δρόμος είναι αυτός που τους δείχνει το Κομμουνιστικό Κόμμα και ότι μόνο με την ένοπλη εξέγερση θα πετύχουν τα αιτήματά τους. Ο εκ των συνηγόρων Β. Κωστόπουλος τονίζει την άθλια κατάσταση των χωρικών και επιλέγει ότι εφ' όσον η κατάσταση αυτή είναι τέτοια «ο κομμουνισμός ως ιδεολογία ηθική θα επικρατήσει και καμία δύναμη δεν μπορεί να ανακόψει την πρόοδό του.
Ο σ. Κατσουνωτός εξηγεί τους λόγους οι οποίοι υπηγόρευσαν την ψήφιση του ιδιωνύμου, το οποίο είναι νόμος τρομοκρατικός καμωμένος από την αστική τάξη για να πνίξει κάθε διαμαρτυρία και εξέγερση των εργατών και των χωρικών. Ομιλεί για την λευκή τρομοκρατία που οργιάζει στην Ελλάδα, για τις εκατοντάδες των φυλακισμένων και εξόριστων αγωνιστών της εργατικής τάξης, αναπτύσσει την αντισυνταγματικότητα του νόμου, υποστηρίζει ότι πρόκειται περί αδικήματος πολιτικού, τονίζει τη σημασία του Κομμουνιστικού Κόμματος ως κόμματος που καθοδηγεί τις καταπιεζόμενες μάζες και αναφέρει τη μεγάλη επιτυχία του Κ.Κ. στη Γερμανία. Κατόπιν αναιρεί το κατηγορητήριο καθ' όλη του τη γραμμή και ζητεί την αθώωση των κατηγορουμένων. Το δικαστήριο αφού απεσύρθη εις διάσκεψη εξέδωκε την απόφασή του με την οποία καταδίκασε τους συντρόφους Κουλαμπά και Τσώνη σε 8 μήνες φυλακή τον καθένα και από ένα μήνα εξορία στη Γαύδο. Ο σ. Τσώνης κατεδικάσθη ερήμην. Για το σ. Τζεμόπουλο η δίκη χωρίστηκε. Οι Βενιάδης και Σαββάκης απηλλάγησαν. Κατά της απόφασης υπεβλήθη αμέσως έφεσις» (401).
(Συνέχεια)
(394) “Νεολόγος” 1/10/1930
(395) “Νεολόγος” 2/10/1930
(396) “Ριζοσπάστης” 3/10/1930
(397) “Μεσσηνία” 10/9/1930 - Γύρω από το ζήτημα του ΑΣΟ υπάρχουν έντονες διεργασίες τις οποίες θα παρακολουθήσουμε σε μια νέα ενότητα στη συνέχεια.
(398) “Σημαία” 16/9/1930
(399) “Νεολόγος” 16/9/1930
(400) “Σημαία” 31/8/1930
(401) “Ριζοσπάστης” 29/9/1930
