Ενα βράδυ με μεγάλη κακοκαιρία γύρισε απρόσμενα ο σύζυγος, και αφού η άτακτη συμβία του είχε προλάβει να κρύψει τον εραστή-βοσκό, με περισσό θράσος τον ρώτησε για την αιτία της απρόοπτης επιστροφής του. Αυτός της διηγήθηκε ότι ο Αριστομένης είχε τραυματιστεί ελαφρά πριν λίγες μέρες και δεν έκανε εφόδους στις σκοπιές. Ετσι λόγω και της ραγδαίας βροχής όλοι οι φρουροί εγκατέλειψαν τις θέσεις τους, αφού θα ήταν απίθανο οι Σπαρτιάτες να διαλέξουν μια τέτοια νύχτα για επίθεση. Αυτά όμως τα άκουσε και ο κρυμμένος εραστής. Αφού διέφυγε, ειδοποίησε τους Σπαρτιάτες που εκείνη τη στιγμή είχαν για αρχηγό τους τον Εμπέραμο, δηλαδή το πρώην αφεντικό του. Αντί να του ζητήσει συγγνώμη για τη φυγή του, του ανέλυσε την ευκαιρία που παρουσιαζόταν και έτσι πριν το ξημέρωμα οι σκάλες των πρώτων λόχων των Σπαρτιατών ήταν επάνω στα τείχη της Είρας και οι πρώτοι στρατιώτες είχαν ήδη μπει στην ακρόπολη.
Πρώτος αντιλήφθηκε τους εχθρούς ο γιος του Αριστομένη, Γόργος. Εγιναν μάχες σώμα με σώμα, ακόμα και με τη βοήθεια των γυναικών. Η αμυντική προσπάθεια ήταν μεγάλη, αλλά ο σπαρτιάτικος αιφνιδιασμός είχε πετύχει. Μετά τρεις μέρες αδυσώπητου αγώνα κάτω από καταρρακτώδη βροχή και κρύο, ο μάντης Θέοκλος συμβούλευσε τον Αριστομένη να σώσει τους Μεσσηνίους και τον εαυτό του. Αμέσως μετά, ο Θέοκλος, φωνάζοντας προς τους Σπαρτιάτες «άλλ’ ου τοι τον πάντα γε χρόνον χαίροντες καρπώσεσθε τα μεσσηνίων» (δεν θα χαίρεστε για πάντα αυτά που καρπωθήκατε από τους Μεσσηνίους), όρμησε στους εισβολείς, με το ξίφος στο χέρι, σκοτώνοντας και τραυματίζοντας πολλούς απ' αυτούς. Αφού χόρτασε από το σκοτωμό που έφερε στους αιφνιδιασμένους από την ανδρεία του αντιπάλους του, ο Θέοκλος τραυματίστηκε θανάσιμα και ξεψύχησε στο πλάτωμα της Είρας.
Τότε ο Αριστομένης, αφού συγκέντρωσε πίσω του όλο τον άμαχο πληθυσμό και λίγους μάχιμους στα πλευρά αυτής της ιδιόμορφης φάλαγγας, κραδαίνοντας αριστερά και δεξιά το κατεβασμένο δόρυ του, δείγμα συμβιβασμού και παράδοσης, τους οδήγησε αποφασιστικά έξω από το θρυλικό οχυρό τους. Στα νώτα της φάλαγγας βρίσκονταν ο Γόργος και ο γιος του Θέοκλου, Μάντικλος. Ο Εμπέραμος και οι Σπαρτιάτες βλέποντας τον ηρωισμό αλλά και την απόγνωση, και μετά τη παραίνεση του μάντη τους Εκα, άνοιξαν τον κλοιό για να περάσουν οι εξαθλιωμένοι. Ετσι, σύμφωνα πάντα με το έργο του Παυσανία, που όπως αναφέραμε στηρίχτηκε στα έργα του Μύρωνα και του Ριανού, έγινε η άλωση της Είρας. Cherchez la femme...
Μετά την κατάληψη της Είρας οι Σπαρτιάτες προσάρτησαν ολόκληρη την πεδιάδα της Στενυκλάρου, τη μοίρασαν σε 4.500 κλήρους, και όσους Μεσσηνίους δεν πρόλαβαν να ξεφύγουν τους έκαναν είλωτες. Ολοι οι ενήλικοι Σπαρτιάτες απέκτησαν κλήρο, όλοι έγιναν “όμοιοι” και συγκρότησαν τον “δάμον” (= δήμο) των Σπαρτιατών. Οι ευγενείς κατάφεραν να κρατήσουν μόνο την εκλογή για τη γερουσία. Ετσι η Σπάρτη ήταν η πρώτη ελληνική πολιτεία που έφθασε σ’ αυτό το επίπεδο δημοκρατίας.
Μετά την ήττα οι Πύλιοι και οι Μεθωναίοι, ολόθερμοι σύμμαχοι των Μεσσηνίων, μπήκαν στα πλοία τους και πήγαν στην Κυλλήνη που ήταν το λιμάνι των Αιτωλοηλείων. Από εκεί έστειλαν αγγελιοφόρους στους Μεσσηνίους για να αναζητήσουν, μαζί με αυτούς, αλλού πατρίδα. Η πρότασή τους έγινε δεκτή από τον Αριστομένη και έτσι από κοινού Μεσσήνιοι, Πύλιοι και Μεθωναίοι εγκαταστάθηκαν στη Σικελία, αφού κατέλαβαν την πόλη Ζάγκλη και τη μετονόμασαν σε Μεσσήνη. Αυτά έγιναν εκεί επί τυραννίας του Αναξίλα. Οι Σπαρτιάτες εγκατέστησαν στην εγκαταληφθείσα Μεθώνη τους διωγμένους από τους Αργείους φιλολάκωνες Ναυπλιείς.
Σε μια τελευταία απέλπιδα προσπάθεια εκδίκησης και ανακατάληψης της Είρας, ο γαμπρός του Αριστομένη Ευεργετίδας, σύζυγος της αδελφής του Αγναγόρας, με πενήντα διαλεχτούς εθελοντές, ξαναμπήκε νύχτα στο οχυρό και, αφού εξόντωσε πολλούς Σπαρτιάτες, σκοτώθηκε κι αυτός. Ο Αριστομένης πέθανε αργότερα στη Ρόδο όπου είχε ακολουθήσει τη νεόνυμφη τρίτη κόρη του, στην πατρίδα του συζύγου της Δημάγητου.
Για τη θέση της αρχαίας Είρας έχουν διατυπωθεί κι άλλες απόψεις, μετά από διαφορετικές ερμηνείες του κειμένου των “Μεσσηνιακών” του Παυσανία. Μια τέτοια άποψη είναι ότι αυτή θα μπορούσε να ήταν στο χωριό Πλατάνια, στην περιοχή Κάστρο, σε ύψωμα πάνω από τη νότια όχθη της Νέδας. Ομως η ανάλυση του Nattan Valmin της σουηδικής μεσσηνιακής αποστολής του 1927-34, για τη θέση της αρχαίας Είρας, “έδειξε” με βεβαιότητα τους λιθοσωρούς πάνω από το σημερινό Κακαλέτρι. Αυτή η θέση πείθει περισσότερο, λόγω του φυσικά οχυρού του εδάφους αλλά και της μεγάλης έκτασης που πρέπει να καταλάμβανε η αρχαία Είρα των ανυπότακτων Μεσσηνίων.
Σήμερα στη θέση της ακρόπολης της αρχαίας Είρας, λιθοσωροί και ερείπια θυμίζουν τον μεγάλο πολέμαρχο Αριστομένη, ήρωα του Γ’ Μεσσηνιακού πολέμου. Η επίσκεψη στη θρυλική ακρόπολη μπορεί να γίνει από τον ανηφορικό χωματόδρομο, αμέσως μετά το χωριό Κακαλέτρι, δεξιά του δρόμου πηγαίνοντας για το χωριό Πέτρα. Φθάνοντας κανείς στο πλάτωμα με τους λιθοσωρούς, εντυπωσιάζεται από την έκταση των ερειπίων των οχυρώσεων και σίγουρα από το απρόσβλητο της τοποθεσίας. Από την κορυφή του μικρού λόφου πάνω από το πλάτωμα των ερειπίων η θέα είναι εντυπωσιακή. Εδώ τα ερείπια παραπέμπουν σε Ναό της θεάς Ρέας, της μητέρας του Δία. Κατά μια παράδοση ο Δίας γεννήθηκε εδώ και τα σπάργανά του πλύθηκαν στη Νέδα, στο χείμαρρο Λύμακα.
Επίσης εύκολα επισκέψιμα τμήματα κυκλώπειου ισοδομικού τείχους, πιθανώς από τις περιφερικές οχυρώσεις της Είρας, υπάρχουν στη θέση Ελληνικό ή Λενικό λίγο μετά το Κακαλέτρι, στο λόφο με το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής στα δεξιά του δρόμου, πηγαίνοντας για το χωριό Στάσιμο.
Η επίσκεψη στο Κακαλέτρι μπορεί να γίνει από δύο διαδρομές. Η πρώτη, συντομότερη και μεσσηνιακή, από Διαβολίτσι, Αγριλόβουνο, Κάτω Μέλπεια, Δημάντρα, Σύρριζο, Στάσιμο, Κακαλέτρι - και η δεύτερη, ηλειακή, από Θολό, Λέπρεο, Νέα Φυγαλεία, Τριάντα, Πετράλωνα, Περιβόλια, Δραγώνι, Ναό Επικούριου Απόλλωνα, Πέτρα, Κακαλέτρι. Οι διαδρομές αυτές προσφέρουν διαφορετική δυσκολία αλλά σίγουρα όμορφα τοπία και απίθανες συγκινήσεις. Η επίσκεψη μπορεί και πρέπει να συνδυαστεί με την “ανακάλυψη” πολλών δροσερών χωριών αλλά και υπέροχων διαδρομών στο πέρασμα της Νέδας, του μόνου θηλυκού ποταμιού της Ελλάδας.
