Χωρίς να παραλείπει να κάνει “υποδείξεις” για την πολιτική που έπρεπε να ακολουθήσουν οι εξεγερμένοι:
«Ανακεφαλαιώνοντες βεβαιούμεν ότι τα χαρακτηριστικά ως προκύπτει από την επιτόπιον έρευναν των πραγμάτων και των περί αυτών αντιλήψεων – οσονδήποτε περίεργοι και αν είναι αύται – των προσώπων που τα έζησαν είναι τα εξής:
α) Πρόκειται εν πρώτοις περί καθαράς αγροτικής εξεγέρσεως εις την οποίαν συμμετέχουν όλοι ανεξαιρέτως οι αγρόται, αδιακρίτου περιουσιακής οντότητος. Εις την Πύλον όλοι εγνώρισαν παραγωγούς, οι οποίοι όχι μόνον δεν έχουν επιβαρύνει το προϊόν των διά να ζήσουν, αλλά διαθέτουν και κεφάλαια και οι οποίοι ήσαν τόσον ορμητικοί όσον και οι άλλοι οι πτωχοί, που θα παραδώσουν την σταφίδα των εις τον έμπορον διά να εξασφαλίσουν την παροχήν αλεύρου επί τη ελπίδι της νέας εσοδείας.
β) Η ηγεσία της εξεγέρσεως ευρίσκετο εις τα χέρια των αριστερών – χρησιμοποιούμεν την λέξιν με την ευρείαν έννοιαν – προς τα οποία συνετάχθησαν και οι πλέον φιλύποπτοι μεγαλοπαραγωγοί. Διεδήλωσαν δε όλοι την εμπιστοσύνην των προς αυτά, διότι εκτός του ότι ήσαν παραγωγοί, περιόριζον την δράσιν των εντός των ορίων των επαγγελματικών διεκδικήσεων της αγροτιάς. Τοιουτοτρόπως μόνον εμμέσως και με μερικά συνθήματα προς ζητοκραυγάς εθίγοντο, κατά φυσικόν τρόπον, πολιτικά συνθήματα.
γ) Προς όλην αυτήν την εξέγερσιν η οποία έφθασεν μέχρις καταλύσεως Αρχών, συνετάχθησαν και αι αστικαί οργανώσεις. Εμποροι και επαγγελματίαι εκηρύχθησαν αλληλέγγυοι προς τους εξεγερθέντας αγρότας βασιζόμενοι εις την θεμελειακήν αλληλεξάρτησιν των οικονομικών συμφερόντων όλων των κοινωνικών τάξεων μεταξύ των. Τώρα πώς, κατόπιν θλιβερών οχλοκρατικών εκδηλώσεων, αι τάξεις αυταί και αι οργανώσεις των ενεθυμήθησαν, ότι οφείλουν νομιμοφροσύνην, είναι ζήτημα που το αναλύσαμε χθες. Αυτά είναι τα κύρια γνωρίσματα, που θα αντιληφθή πολύ καλά το μάτι κάθε αντικειμενικού παρατηρητή.
Δεν είναι τελείως μάταιον να αναζητήση κανείς στοιχεία πιστοποιούντα περί της εκτάσεως των κοινωνικών, υπό την ευρείαν σημασίαν της λέξεως, συνεπειών τας οποίας είναι δυνατόν να έχουν τα δραματικά γεγονότα ιδιαιτέρως της Πυλίας. Εις την επαρχίαν αυτήν ο αγροτικός κόσμος είναι εξελιγμένος από απόψεως πολιτικών φρονημάτων. Μακρά και επίπονος εργασία του μακαρίτου Λούλη Τσικλητήρα, είχε κάμει τον κόσμον αυτόν να αντιληφθή εκ μιας απόψεως την ταξικήν μορφήν του σύγχρονου κράτους και τα μεγάλα αγαθά που έχει να προσφέρη η εκπροσώπηση της αγροτικής τάξεως εις την πολιτικήν εξουσίαν. Αλλ’ αντελήφθημεν καλώς τα πράγματα, τα γεγονότα που εξετάζονται εδώ δεν είναι αποτέλεσμα τοιούτων πολιτικών πεποιθήσεων. Και ναι μεν το τηλεγράφημα του Εμπορικού και Επαγγελματικού Συλλόγου Πύλου, όταν ανακοινούτο εις το πλήθος προ του τηλεγραφείου εσχίσθη. Αλλά η πράξις αυτή δεν υποδηλοί τα αισθήματα του πλήθους των αγροτών. Πιθανόν μιας μικράς μόνον μειονότητος. Η εξέγερσις παρείχε την εικόνα του κοινωνικού συνόλου. Αλλά μετά τα γεγονότα θα παραμείνουν άραγε τα πράγματα όπως εξεδηλώθησαν κατ’ αυτά; Δεν είναι να το πιστεύει κανείς. Και ενθυμούμεθα αυτήν την στιγμήν τους σοφούς λόγους του προέδρου της Κοινότητος κ. Κρασάνου ο οποίος ηθέλησεν όταν τον απεχαιρετήσαμεν να μας μιλήση εις έναν τόνον συμβουλής, όπως θα ήρμοζε άλλωστε εις ομιλίαν προς έναν νέον.
- Οι αγρόται μας είπεν, είναι ο στόχος των κομμουνιστών. Ημείς δεν έχομεν εργάτας να κάμουν την επανάστασιν. Δεν έχομεν τας τεραστίας βιομηχανίας των άλλων χωρών. Εχομεν όμως αγρότας. Και αν εις τας άλλας χώρας ο αγρότης θα ακολουθήση τον εργάτην, εδώ ο αγρότης θα κληθή να τον συναγωνισθή. Δι’ αυτό πρέπει να κατακτηθούν οι αγρόται διά την επανάστασιν. Και αυτά τα γεγονότα είναι ενδείξεις κακών. Τώρα θα αρχίσωμεν και διά τα χρέη και κατόπιν θα προσωρήσωμεν ακόμη περισσότερον. Αυτά μας λένε τα πράγματα.
Και αυτό είναι. Η εξέγερσις είχε καθαρώς οικονομικά ελατήρια. Αλά θα οδηγήση αναμφιβόλως εις αλλοιώσεις πολιτικών και κοινωνικών πεποιθήσεων. Φερόμεθα προς διαμόρφωσιν νέων πολιτικών συνειδήσεων, ταξικού καθαρά χαρακτήρος.
Είναι μεταξύ των οικονομικών διεκδικήσεων του αγροτικού κόσμου και η ρύθμισις των αγροτικών χρεών. Υπό τον τίτλον αυτόν περιλαμβάνονται συνήθως όλα τα χρέη των αγροτών τόσον προς την Αγροτικήν Τράπεζαν, όσον και τα προς τους ιδιώτας. Και το αίτημα των αγροτών αυτήν την ευρείαν έννοιαν έχει. Αλλά δεν είναι τώρα καιρός να ασχοληθώμεν με ολόκληρον το πρόβλημα. Ούτε και έχομεν τας δυνάμεις. Αλλ’ εφ’ όσον το φέρνει η ζωή είναι χρέος μας να χαράξωμεν ολίγας γραμμάς διά τα προς την Αγροτικήν Τράπεζαν χρέη των αγροτών, τα οποία έγιναν και αυτά, συσσωρευθέντα από χρόνου εις χρόνον, πραγματική πληγή. Μετά τον καθορισμόν των τιμών εξαγοράς των πλεονασμάτων υπό του ΑΣΟ δεν ήτο δυνατόν να έχωμεν μεταβολάς. Εν τοιαύτη περιπτώσει τίποτε δεν θα ήτο ευσταθές και θα κατελύετο κάθε έννοια κράτους.
Το αδύνατον αυτό το εγνώριζαν άραγε οι σταφιδοπαραγωγοί; Και δεν είχον συνείδησιν αυτού; Ηξεραν άραγε καλά, ότι εξαναγκασμός προς αναθεώρησιν των τιμών θα εσήμαινε κατάλυσιν, κατά ένα μέρος, πολιτικής εξουσίας; Οπωσδήποτε και αν έχουν τα πράγματα είναι γεγονός ότι ένας αγώνας προς την κατεύθυνσιν αυτήν ήτο εκ των προτέρων καταδικασμένος. Παραπλήσιαι παραχωρήσεις θα ήτο δυνατόν να γίνουν. Το ζήτημα των αγροτικών χρεών, δεν ετέθη με την επιμονήν που έπρεπε. Και αφέθη σχεδόν μεταξύ των παραπλησίων εκείνων παραχωρήσεων εις τας οποίας θα ήτο δυνατόν να καταφύγη η κυβέρνησις διά να παράσχη μίαν οιανδήποτε ικανοποίησιν εις τους εξεγερθέντας. Τούτο δύναται να θεωρηθή σφάλμα των ηγετών; Ας κρίνουν άλλοι. Εκείνο που ενδιαφέρει τώρα ιδιαιτέρως είναι ότι η λύσις που εδόθη από την κυβέρνησιν εις τα προς την Αγροτικήν Τράπεζαν χρέη, δεν είναι ικανοποιητική κατά την πεποίθηση των αγροτών. Το ζήτημα παραμένει σχεδόν εκκρεμές. Ας το προσέξωμεν όλοι. Η ρύθμισις αυτού θα αποτελέση γενναίαν χειρονομίαν, που θα ανακόψη αποτελεσματικώς την ορμήν του συντελουμένου κοινωνικού διαφορισμού, προς δημιουργίαν αντιμαχομένων μαζικών ταξικών συνειδήσεων. Οι οικονομικοί αγώνες των αγροτών πρέπει να αποσκοπούν εις την ρύθμισιν των αγροτικών χρεών εις τον κύριον σκοπόν. Και αυτήν την κατεύθυνσιν θα ακολουθήσουν χωρίς αμφιβολίαν.
Οφείλομεν τώρα να σημειώσωμεν μερικά διά την δράσιν των προσώπων. Εις την Πύλον εξαίρεται η στάσις την οποία ετήρησεν ο διευθυντής του ερειπωθέντος υποκαταστήματος της Προνομιούχου κ. Καραβίτης. Οταν το μαινόμενον πλήθος επετέθη κατά των γραφείων, αυτός με κίνδυνον της ζωής του εξήλθε στο μπαλκόνι και εφώναξε προς τον κόσμον αυτόν τον μαινόμενον.
- Προς Θεού παιδιά. Τι θέλετε; Μην τα καίτε. Μην καίτε την περιουσίαν σας. Μην τα καίτε.
Αλλά ποιος τον άκουγε; Η μανία γυναικών και ανδρών είχε φθάσει εις το κατακόρυφον. Και τα πάντα έγιναν παρανάλωμα του πυρός.
Επίσης εξαίρεται η στάσις των χωροφυλάκων, οι οποίοι προς αποφυγήν αιματοχυσίας, ήγγισαν το άκρον άωτον της υποχωρητικότητος» (1238).
(1238) “Σημαία” 1/9/1935
