Η Εκκλησία της Ελλάδος ευρίσκεται σε πλήρη έλεγχο από την φασιστική τότε κρατική εξουσία του Ιωάννη Μεταξά και μετατρέπεται σε φορέα και προπαγανδιστή πολιτικής ιδεολογίας. Με πρόσχημα το τρίπτυχο πατρίς - θρησκεία - οικογένεια, το οποίο μέχρι και σήμερα αποτελεί κατάρα για την Ελλαδική Εκκλησία, ο Μεταξάς καθορίζει όχι μόνο τα πολιτικά γεγονότα με διώξεις, εξορίες, δολοφονίες των πολιτικών του αντιπάλων αλλά επιβάλλει και την ιδεολογικοποίηση του εκκλησιαστικού γεγονότος. Ιεράρχες, ιεροκήρυκες, θεολόγοι στηρίζουν με κάθε τρόπο τις ιδέες του δικτάτορα, θεωρούν τον ίδιο σωτήρα της χώρας και επιδίδονται σε έναν πολύπλευρο αντικομμουνιστικό αγώνα. Ερχονται σε αντιπαράθεση με επιστημονικές απόψεις θεωρώντας την έρευνα και την επιστήμη ως εργαλείο ανάδειξης του ιδεολογικοφασιστικού κράματος του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού. Δημοσιεύονται σωρηδόν άρθρα με περιεχόμενο υποστήριξης του αντιδημοκρατικού καθεστώτος σε εκκλησιαστικά και παρεκκλησιαστικά περιοδικά, με σκοπό την ανόρθωση κατά τα πρότυπα του φασισμού της ελληνικής κοινωνίας, ποδηγετούν τη νεολαία με διδασκαλίες στα σχολεία και με άλλους τρόπους όπως γυμναστικές επιδείξεις, παρελάσεις.
Η Ιερά Σύνοδος εγκρίνει την τέλεση δοξολογίας για την επέτειο της 4ης Αυγούστου και για την εορτή του δικτάτορα κατά τη μνήμη του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Καταγράφονται τότε φαιδρότητες του τύπου: «Οπως ο Χριστός του οποίου Πρόδρομος έγινεν ο Αγιος Ιωάννης, ήτο η προσδοκία των λαών, τοιουτοτρόπως και ο εθνικός κυβερνήτης ήτο η προσδοκία της υγιούς μερίδος του έθνους, ήτο ο αναμενόμενος του λαού της Ελλάδος, του τιμίου και αγνού ελληνικού λαού. Διά τούτο η ονομαστική επέτειος του εθνικού κυβερνήτου είναι η εορτή των ακραιφνών Ελλήνων, είναι η εορτή της Ελλάδος» (περιοδικό "Γρηγόριος ο Παλαμάς" της Ι. Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης, Ιανουάριος 1940).
Καίγονται βιβλία, τα οποία δεν συμφωνούν με τις ιδέες του καθεστώτος κατά την κρίση των φερεφώνων του, ενέργεια στην οποία συμμετέχουν και λαϊκά στελέχη της Εκκλησίας και υποστηρίζεται από εκκλησιαστικά περιοδικά. Πραγματοποιείται αισχρή παρέμβαση στα εσωτερικά της Εκκλησίας με την ανάμιξη στην εκλογή Αρχιεπισκόπου και τελικά την επιλογή του εκλεκτού του Μεταξά Χρυσάνθου εις βάρος του κανονικώς εκλεγμένου Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού. Με απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας το 1938 ακυρώνεται η συνοδική εκλογή του Δαμασκηνού και η επιλογή του Χρυσάνθου γίνεται από τον βασιλέα. Συντονιστής όλων των πράξεων υποστήριξης του τότε κρατικού φασισμού η παρεκκλησιαστική οργάνωση «Ζωή», η οποία τότε ελέγχει την εκκλησιαστική κοινότητα στην Ελλάδα, αλλά και μέχρι σήμερα τα ανέραστα «κατάλοιπά» της επιθυμούν να παρεμβαίνουν σε κάθε πράξη της Εκκλησίας ως και αυτού του γεγονότος της εκλογής μητροπολιτών. Μέσα σε όλα αυτά τα αλλοτριωτικά τα οποία συμβαίνουν, φωνή αντίστασης έστω και καθυστερημένα ανυψώνεται από τον μητροπολίτη Μεσσηνίας Πολύκαρπο.
Ο μητροπολίτης Μεσσηνίας (1933-1945) Πολύκαρπος Συνοδινός αποτελεί μία σπουδαία εκκλησιαστική προσωπικότητα της νεωτέρας ελληνικής ιστορίας. Γεννήθηκε το 1870 στη Σίφνο και αφού αποφοίτησε από τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης χειροτονείται ιερεύς και εργάζεται ως ιεροκήρυξ σε πολλές επαρχίες της Ελλάδος. Το 1922 εκλέγεται μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως και το 1933 μετατίθεται στη Μητρόπολη Μεσσηνίας. Διδάκτωρ Θεολογίας και κάτοχος βαθιάς μορφώσεως με γνήσιο εκκλησιαστικό φρόνημα συνέγραψε πλήθος βιβλίων αγωνιζόμενος για την πνευματική ανόρθωση του ποιμνίου τους δύσκολους χρόνους της μεταξικής τυραννίας παραμείνας στη Μητρόπολή του κατά τη γερμανική Κατοχή. Παραιτήθηκε λόγω ασθενείας το 1945 και εκοιμήθη το 1947.
Ο Πολύκαρπος στις 3 Σεπτεμβρίου 1941 αποστέλλει προς την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος την παρακάτω επιστολή, η οποία και αναγνώστηκε στην τότε Σύνοδο αυτούσια στις 16 Σεπτεμβρίου 1941 με το σχόλιο: «ανεγνώσθη το υπ’ αριθ. πρωτ. 1402 ε.ε. έγγραφον του Σεβ. Μεσσηνίας θεωρούντος αιτίαν της παρούσης κακοδαιμονίας την τυραννικήν διοίκησιν της 4ης Αυγούστου, ην εξεθίαζον αρχιερείς και επευλόγει η Εκκλησία». Η επιστολή αυτή ευρίσκεται σήμερα στο Αρχείο της Ι. Μητροπόλεως Μεσσηνίας.
Αναφέρει ο Μητροπολίτης Μεσσηνίας κάνοντας κριτική στα τότε έργα της ελλαδικής εκκλησιαστικής διοικήσεως τα κάτωθι:
«Ελληνική Πολιτεία
Ιερά Μητρόπολις Μεσσηνίας
Εν Καλάμαις 3 Σεπτεμβρίου 1941
Αριθ. Πρωτ.475
Ευλαβώς αναφέρωμεν τη Ι. Συνόδω τα εξής. Εχομεν την πεποίθησιν ότι η ελεεινή κατάστασις εν η, ως μη ώφειλεν, ευρίσκεται το πολυπαθές έθνος μας οφείλεται μεν και εις άλλα και δη εις την αυθαίρετον και τυραννικήν διοίκησιν από της 4 Αυγούστου 1936.
Η διοίκησις του κράτους κατέλυσε τας ελευθερίας του λαού, ετυράννησεν αυτόν, εξώρισε τους αντιθέτους και άνδρας του καθήκοντος και αρετής. Υπό δε το πρόσχημα της παρασκευής της πολεμικής του έθνους συνεσσώρευσαν εκατομμύρια, τα οποία ήκιστα εχρησιμοποιήθησαν διά τον σκοπόν τούτον.
Βεβαίως η Εκκλησία δεν αναμιγνύεται προς τα πολιτειακά ζητήματα, αλλά και δεν πρέπει να υποστηρίζη ηθικώς και να ενισχύη την τυραννίαν. Δεν πρέπει εμμέσως να γίνεται συμμέτοχος αυτής. Ατυχώς η Εκκλησία της Ελλάδος ου μόνον ηδιαφόρησεν, αλλά και τουναντίον ηθικώς ενίσχυε την κατάστασιν, διότι κατ’ έτος κατά την 4 Αυγούστου ετέλει δοξολογίαν προς τον Θεόν της αγάπης και ελευθερίας, και κατά την εορτήν του Αγίου Ιωάννου, ότε ρήτορες επί πληρωμή οι αχαρακτήριστοι ενεκωμίαζον και υπερύψουν την κατάστασιν και ανώτεροι ακόμη κληρικοί προσέφερον θυμιάματα.
Ημείς προσωπικώς, ως χριστιανοί και ελεύθεροι, κατεκρίναμεν την κατάστασιν αλλ’ ηναγκαζόμεθα, οσάκις ευρισκόμεθα εν τη έδρα της Ι. Μητροπόλεως, να μεταβαίνωμεν εις την δοξολογίαν τόσω μάλλον όσω αυτή η Ι. Σύνοδος ελάμβανε μέρος εις αυτάς εν Αθήναις. Ουδέποτε ωμιλήσαμεν κατά τας λεγομένας ταύτας εορτάς, καθ’ ας ατυχώς κατελύετο η αυστηρά νηστεία του Αυγούστου και εδιδάσκετο διά των πραγμάτων η προς τας Ι. Παραδόσεις περιφρόνησις. Φρονούμεν ταπεινώς ότι η Εκκλησία του φωτός πρέπει να εξαγνισθή και να καταδικάση τας δοξολογίας τας οποίας ετέλει, και τας ομιλίας των ιεραρχών και κληρικών εις τας περιστάσεις αυτάς.
Η Εκκλησία είναι υπέρ της αληθείας και ελευθερίας. Βεβαίως η άγαν ελευθερία φέρει εις δουλείαν, αλλά και η τυραννία βλάπτει και συντρίβει ηθικώς και πνευματικώς τους ανθρώπους και τα έθνη. Φρονούμεν δε ταπεινώς ότι η Εκκλησία πρέπει να λάβη γενναίας αποφάσεις εις τρόπον ώστε του λοιπού να μην επαναληφθή η τοιαύτη υποδούλωσις της Εκκλησίας.
Απόκειται τη Ι. Συνόδω να αποφασίση περί τούτου.
Ελάχιστος εν Χριστώ Αδελφός
Ο Μεσσηνίας Πολύκαρπος».
Δυστυχώς η πρόταση του Πολυκάρπου δεν προβλημάτισε το σύνολο της ιεραρχίας και αργότερα το 1967 η ιστορία επαναλήφθηκε με την υποδούλωση και πάλι της Ελλαδικής Εκκλησίας στη χούντα των συνταγματαρχών.
Σήμερα που πολλά μέλη του εκκλησιαστικού σώματος, κληρικοί, λαϊκοί αντιγράφουν τις ιδέες του ανελεύθερου τότε καθεστώτος -και δυστυχώς πολλοί αδαείς και έχοντες τα δικά τους ιδεολογικά-κομματικά στερεότυπα τις θεωρούν και ως διδασκαλίες και απόψεις της Ορθοδόξου Εκκλησίας- ο λόγος του Πολυκάρπου καθίσταται επίκαιρος.
Η επικαιρότητα της απόψεως του μητροπολίτου Μεσσηνίας Πολυκάρπου Συνοδινού γίνεται κατάδηλη σήμερα στις περιπτώσεις που μέλη της Εκκλησίας της Ελλάδος αντί να καταδεικνύουν λόγω και έργω ότι η Εκκλησία είναι φορέας ειρήνης και καταλλαγής, προσπαθούν να δημιουργούν μορφώματα μίσους και διχασμού παραποιώντας την αλήθεια και ελευθερία του εκκλησιαστικού σώματος.
Του Ιωάννου Π. Μπουγά
Διδάκτορος Νεωτέρας Ελληνικής Ιστορίας
