Δραστηριοποιούνται νέοι γεωπόνοι σε μια προσπάθεια επιμόρφωσης των αγροτών και αλλαγών στις καλλιέργειες, ενώ δημιουργείται μια μεγάλη ομάδα συνεταιριστικών παραγόντων, πολλοί από τους οποίους έχουν πολιτικές βλέψεις ή συνδέονται με κόμματα και ομάδες. Από την άλλη πλευρά τραπεζίτες, τοκογλύφοι, έμποροι, εξαγωγείς και βιομήχανοι εντείνουν την εκμετάλλευση με την ανοχή και υποστήριξη πολλές φορές του κράτους. Μέσα σε αυτό το κλίμα οργανώνονται συνέδρια στα οποία κυριαρχεί η υπόθεση της σταφίδας ενώ γεννιούνται μεγάλες αντιθέσεις. Συγκροτούνται με διάφορες αφορμές τα πρώτα τοπικά συλλαλητήρια σταφιδοπαραγωγών αλλά και μεγάλες συγκεντρώσεις με αφορμή καταστροφές στην παραγωγή σταφίδας. Δύο εκλογικές αναμετρήσεις και το "ιδιώνυμο" του Βενιζέλου στο τέλος της δεκαετίας, συμπληρώνουν την εικόνα από το 1924 μέχρι τα μέσα του 1930.
Τη διαχείριση της σταφίδας έχει η "Ενιαία" η οποία «ιδρύθηκε με σύμβαση μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου και της Τράπεζας Αθηνών με οργανωτή τον Ι. Πεσμαζόγλου που ήταν γενικός διευθυντής της τράπεζας και βουλευτής Μεσσηνίας. Η σύμβαση αυτή κυρώθηκε με νόμο στις 17 Ιουλίου 1905, αφού πρώτα ο Πεσμαζόγλου εκάλεσε σε σύσκεψη τους βουλευτές της Πελοποννήσου, για να μην αντιδράσουν στο... έργον του [...] Από τα πρώτα ακόμη χρόνια φάνηκε ο κερδοσκοπικός χαρακτήρας της "Ενιαίας". Η εταιρία αυτή δεν είχε καμμιά σχέση με την προστασία της παραγωγής κι εξαγωγής της σταφίδας. Ηταν ένα εκμεταλλευτικό ίδρυμα. Δεν είχε κανένα συμφέρον για την αύξηση της εξαγωγής της σταφίδας γιατί μοναδικός σκοπός της ίδρυσης της ήταν η εκμετάλλευση των παρακρατημάτων και πλεονασμάτων της σταφίδας. Εάν όλη η παραγόμενη σταφίδα εξήγετο, δεν θα είχε κανέναν λόγο ύπαρξης η "Ενιαία" και φυσικά το τραπεζοβιομηχανικό κεφάλαιο ντόπιο και ξένο [...] Γι αυτό το λόγο η συμβατική υποχρέωση της "Ενιαίας" για τη διαφήμιση της σταφίδας και την αύξηση της εξαγωγής δεν εφαρμόστηκε ποτέ, γιατί ήταν αντίθετη με τα συμφέροντά της [...] Για ν αποφύγει να εξαγοράσει τα πλεονάσματα τα πάρα πάνω από τις ανάγκες της σε βιομηχανική οινοποιήσιμη σταφίδα, εφάρμοσε την προαιρετική εκρίζωση στις σταφίδες, σε τόσα στρέμματα, όσα αναλογούσαν στην παραγωγή την πάρα πάνω από τις ανάγκες της» (14).
Με πρωτοβουλία του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας «κάτω από αυτές τις συνθήκες έγινε το Μάη του 1924 το Γ' Πανελλήνιο Αγροτικό Συνέδριο. Οι αντιπρόσωποι των σταφιδικών συνεταιρισμών και η τότε Πανελλήνιος Ομοσπονδία των Γεωργικών Συνεταιρισμών εζήτησαν την κατάργηση της Ενιαίας και την ανάθεση της διαχειρίσεως της σταφίδας στις συνεταιριστικές οργανώσεις των σταφιδοπαραγωγών» (15).
Στο συνέδριο για την υπόθεση της σταφίδας μεταξύ των άλλων αντιπροσώπων σταφιδοφόρων περιοχών της Πελοποννήσου μιλούν ο Παν. Κολλιτσίδας και ο Λούλης Τσικλητήρας (16). Στη Μεσσηνία όμως οι αντιδράσεις είναι σφοδρότατες σε αλλεπάλληλα δημοσιεύματα του τοπικού Τύπου με τη συνέργεια και κάποιων συνεταιριστικών παραγόντων σε μια γραμμή που συμπυκνώνεται ως εξής: «Πολλά λέγονται και περισσότερα άδονται δια το συγκροτούμενον εν Αθήναις δήθεν παναγροτικόν συνέδριον. Ολων τούτων έχουν γνώσιν οι παραγωγοί, καλούμενοι να εκτιμήσουν την δράσιν ποικιλόνυμων προστατών και διακεκριμένων σταφιδοαμυντόρων. Πρέπει όμως τώρα να κινηθούν και να τονίσουν προς τον πρόεδρον της Κυβερνήσεως και τους υπουργούς Εθνικής Οικονομίας και Γεωργίας, ότι η παρασυναγωγή της Αθήνας δεν εκπροσωπεί τον εργαζόμενον και μοχθούντα σταφιδικόν πληθυσμόν, ότι η ιδική της γνώμη πρέπει να ακουστεί και όχι εκείνων οίτινες δεν σκέπτονται τίποτε άλλο ή μόνον πως θα εξακολουθήσουν εκμεταλλευόμενοι την αγροτικήν τάξιν. Και τότε ας είναι βέβαιοι οι παραγωγοί ότι τα δικαιώματά τους θα περιφρουρηθούν κατά τον καλύτερον δυνατόν τρόπον" (17).
Οι επιθέσεις επικεντρώνονται στο πρόσωπο του Παν. Κολλιτσίδα και στα ζητήματα οικονομικής λειτουργίας των συνεταιρισμών, ειδικά στην Παμμεσσηνιακή Προμηθευτική Ενωση της οποίας ήταν διευθυντής (18). Με αποτέλεσμα να επιτεθεί στην κεντρική πλατεία εναντίον του διευθυντή του "Θάρρους" Π. Γιαννακόπουλου ο πατέρας του Κολλιτσίδα "συνεπεία της υπό της εφημερίδος του ασκουμένης πολεμικής κατά της Παμμεσσηνιακής Ενώσεως» όπως γράφει η ίδια εφημερίδα (19).
Τα αίτια της σφοδρότατης επίθεσης κατά της συζήτησης του θέματος της σταφίδας στο Γ' Πανελλήνιο Αγροτικό Συνέδριο θα πρέπει να αναζητηθούν σε πολιτικούς και οικονομικούς λόγους. Η άμεση σύνδεση του συνεδρίου με το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδος και η ενασχόληση με τη σταφίδα, ανησυχεί τους πολιτευτές των μεγάλων κομμάτων οι οποίοι εκφράζονται μέσα από τις τοπικές εφημερίδες και για το λόγο αυτό τα δημοσιεύματα συγκλίνουν ανεξαρτήτως πολιτικής γραμμής που ακολουθούν αυτές. Από την άλλη πλευρά η τοποθέτηση στελεχών του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδος για την δημιουργία συνεταιριστικής οργάνωσης των παραγωγών και το γεγονός ότι πολλά στελέχη του είναι υψηλόβαθμοι υπάλληλοι του υπουργείου Γεωργίας, ανησυχεί τους εμπόρους που "σπρώχνουν" την ιδέα παμμεσσηνιακού σταφιδικού συνεδρίου αλλά με τον τρόπο που αυτοί θέλουν κι το ομολογεί ανώνυμη επιστολή: «Η σύγκλησις συνεδρίου ενταύθα δεν ενδιαφέρει μίαν μόνον τάξιν αλλά ολόκληρον την κοινωνίαν, όλους τους πολίτας και όλας τας ενώσεις, έχω δε την γνώμην ότι την πρωτοβουλία ενός τοιούτου συνεδρίου ενδεδειγμένον είναι να αναλάβει το Εμπορικόν και Βιομηχανικόν Επιμελητήριον Καλαμών, το οποίον εις τους κόλπους του περικλείει όλον τον κινούμενον και εργαζόμενον κόσμον και προ παντός μίαν τάξιν ανθρώπων δυναμένην να εξυπηρετήσει τον σκοπόν του συνεδρίου, λόγω μακρών αγώνων και μεγάλης πείρας παρά την σφαλερήν αντίληψιν ότι η τάξις αύτη υποβλέπει την παραγωγήν. Η τάξις αύτη αδικηθείσα μεγάλως εις την συνείδησιν του εργαζόμενου την γην κόσμου τη συκοφαντική ενεργεία γνωστών σταφιδοαμυντόρων, είναι η μόνη ίσως η οποία έχασε και περιουσίας μεγάλας και τα ωραιότερα της ζωής της χρόνια δια να εύρη την θέσιν της η σταφίς εις τας αγοράς του εξωτερικού, δια να παλαίσει εναντίον αυτής ακόμη της κακομοιριάς της παρουσιαζομένης εις την γενικήν συσκευήν του πολυτίμου τούτου Μεσσηνιακού προϊόντος" (20). Και ασφαλώς στην εκτίμηση των αιτίων για τις επιθέσεις δεν πρέπει να αγνοηθούν και οι αντιθέσεις μεταξύ ορισμένων συνεταιριστικών στελεχών καθώς δραστηριοποιούνται αμέτρητες οργανώσεις. Το συνέδριο υποστηρίχτηκε από διάφορες πλευρές αλλά δεν υπάρχουν διαθέσιμες πληροφορίες γι' αυτό, καθώς για το δεύτερο εξάμηνο του 1924 υπάρχουν ελάχιστα φύλλα εφημερίδων (21)».
Παρά τις ανησυχίες των εμπόρων η πρόταση του αγροτικού συνεδρίου δεν υιοθετείται από την κυβέρνηση, αλλά λόγω της έντονης δυσφορίας των αγροτών καταργείται τον Αύγουστο του 1924 η "Ενιαία" και η διαχείριση της σταφίδας περνά στην Εθνική Τράπεζα με σύμβαση μεταξύ του Δημοσίου και αυτής: «Ενώ οι σταφιδοπαραγωγοί ζητούσαν να πάρουν οι συνεταιριστικές τους οργανώσεις τη διαχείριση της σταφίδας, η κυβέρνηση, παρ' όλα αυτά, ανέθεσε τη διαχείριση της σταφίδας στην Εθνική Τράπεζα, προσωρινώς, ενώ οι "ειδικοί" επελήφθησαν της συστηματικής ερεύνης του σταφιδικού ζητήματος! Οι "ειδικοί" που μελετούσαν και ερευνούσαν ήσαν οι Ι. Δροσόπουλος διοικητής της Εθνικής Τραπέζης, αντιπρόσωποι των Οινοβιομηχανιών, οι Ε. Χαρίλαος, Κ. Σαμαράς, Γ. Ησαΐας, εκπρόσωποι του σταφιδεμπορίου Π, Βουρλούμης κλπ.» (22).
Το καλοκαίρι όμως του 1924 έχουμε έντονες διαμαρτυρίες με τις οποίες ζητείται η λήψη προστατευτικών μέτρων και σημειώνονται οι πρώτες κινητοποιήσεις, με πρωταγωνιστή στην Πύλο τον Λούλη Τσικλητήρα όπως μας πληροφορεί το (αθηναϊκό) "Εμπρός": «Συναγερθείς ο σταφιδόκοσμος συνεταιρισμένος και μη της περιφέρειας Πυλίας εις δημόσιαν συνάθροισιν και ακούσας τον λόγον του κ. Τσικλητήρα αναπτύξαντος την θέσιν των σταφιδικών ζητημάτων, εξεδήλωσε ως προς το ζήτημα της Ενιαίας την χαράν του ότι το δυνάμει της μετ' αυτής συμβάσεως απαλλοτριωθέν εν τρίτον του κτήματος του υπέρ της ομάδας κεφαλαιοκρατών, όσον δηλαδή παρακράτημα επανέρχεται εις εαυτόν. Ως προς τα συζητούμενα προστατευτικά μέτρα ζητεί από την κυβέρνησιν την εκπλήρωσιν απέναντι του εργαζόμενου λαού των σταφιδοπαραγωγών και των υποχρεώσεών της, διά της πατάξεως λόγω της οικονομικής αναρχίας του ελευθέρου εμπορίου των προπωλησάντων τους κόπους του σταφιδόκοσμου εμπόρων και τον καθορισμόν του κατωτάτου ορίου της τιμής εις τρεις χιλιάδας διακοσίας χωρίς η κατανάλωσις να υποχρεωθεί να πληρώσει μεγαλυτέραν τιμήν εις σελήνια.
Ως προς δε την βραδυπορούσαν σύμβασιν μετά της Ρωσίας, έχων υπόψει του τα θρυλούμενα ότι υπάρχει αντίδρασις γραφειοκρατική εφιστώμεν την προσοχήν της κυβερνήσεως επί του σπουδαιοτάτου τούτου ζητήματος.
Επιτροπή λαού εξ όλων των χωρίων
Σταύρος Τσικλητήρας Πύλος. Δήμος Βουρλάς Οσμάναγα. Αθαν. Τσάκωνας Μεσοχώρι. Νικόλ. Κάλτσης Παλιόνερο. Σταύρος Καραμπάτσος Κυνηγού. Θεόδωρος Χαραμάρας Χοτζογλή, Ψυχρής, Ηλίας Ξάμπολας Κουκουνάρα, Κων. Κώτσιρας Χανδρινού, Αθαν. Μπαλοδήμας Πύλα, Παναγ. Καλτσής, Δήμος Σαρδέλης, Αριστ. Σταθόπουλος Ικλαινα, Ιωαν. Τσόπελας Φρουτζή. Γεωργ. Μαμπρίδης Παπούλια» (23).
Συλλαλητήριο γίνεται και στου Κατσαρού: «Αγροτικός πληθυσμός Κοινότητας Κατσαρού Μεσσηνίας ευρισκόμενος εν δικαίω αναβρασμώ και αγανακτήσει, συνελθώ εις πάνδημον συλλαλητήριον αποδοκιμάζει μετ αγανακτήσεως τους κακοοήθεις και ανειδείς εμπόρους προπωλητάς δια το ασύστολον θράσος των ζητούντων την υποτίμησιν του σταφιδοκάρπου εις 2.500 δραχμάς κατά χιλιόλιτρον των πλεονασμάτων εις βάρος των πειναλέων και ανυπόδητων σταφιδοπαραγωγών. Αξιούμεν εντόνως την άμεσον εκδίωξιν τούτων και τον καθορισμόν κατωτάτης τιμής αγοράς ων πλεονασμάτων της σταφίδος εις δρχ. 3.200 κατά χιλιόλιτρον. Η πληρεξουσιοδοτηθείσα επιτροπή Γεώργ. Τάτσης, Γεωργ. Λάσκαρης, Αθαν. Μαργαρίτης, Κων. Καλογεράκης, Αν. Καρζής. Επονται 200 υπογραφαί» (24).
Δημοσιεύονται ακόμη διαμαρτυρίες από το Συνεταιρισμό Μερόπης, την Ενωση Πύλου, το συνεταιρισμό Φιλιατρών κ.α. (25).
Η οργή καταλαγιάζει προσωρινά, η κατάργηση της Ενιαίας για την οποία χάρηκαν οι παραγωγοί δεν φέρνει και την "άνοιξη" στα σταφιδοχώρια, οι τιμές της σταφίδας κατρακυλούν διαρκώς και η ανησυχία είναι «Αι τιμαί της σταφίδος έλαβον οριστικώς την κατιούσαν. Καθ' εκάστην κατρακυλούν και εξευτελίζονται, ενώ οι δυστυχισμένοι σταφιδοπαραγωγοί εξαντλούνται οικονομικώς, δαπανώντες τεράστια ποσά διά την καλλιέργειαν των σταφιδαμπέλων» (26).
Μέσα σε αυτό το κλίμα καταγράφεται στην Κορώνη μια ακόμη κινητοποίηση του μεσοπολέμου για την τιμή της σταφίδας:
«Προχθές εις την πλατείαν του Αγίου Δημητρίου εν Κορώνη, συνεκροτήθη πολυπληθέστατον συλλαλητήριον εις ο μετέσχον άπαντες οι κάτοικοι της Κορώνης και των πέριξ Κοινοτήτων. Ωμίλησεν ο κ. Ευστ. Σμυρλής όστις διά μακρών εξέθεσε την κατάστασιν εις ην ευρίσκεται το σταφιδικόν ζήτημα και ετόνισεν ότι πρέπει να ζητηθεί παρά της Κυβερνήσεως η λήψις σοβαρών μέτρων διά την βελτίωσιν της τιμής της σταφίδος. Μετά το τέλος του λόγου του κ. Σμυρλή, ενεκρίθη ψήφισμα του λαού της Κορώνης προς την Κυβέρνησιν διά του οποίου ζητείται η βελτίωσης της τιμής του σταφιδοκάρπου» (27). Χωρίς να μπορούμε να το τεκμηριώσουμε στη βάση μαρτυριών, υποθέτουμε ότι στην κινητοποίηση έχουν συμβάλει και οι δυνάμεις του κόμματος που οργάνωνε στην περιοχή ο Τάσης Κουλαμπάς με επίκεντρο το διπλανό Χαρακοποιό.
Εκείνο όμως το οποίο χαρακτηρίζει αυτή τη χρονιά, είναι οι έντονες συζητήσεις και αντιθέσεις σχετικά με τη διαχείριση της σταφίδας. Οι ενδιαφερόμενοι έχουν χωριστεί σε δύο στρατόπεδα, αυτό του πρωθυπουργού Ανδρέα Μιχαλακόπουλου ο οποίος υποστηρίζει το σχέδιο Γαλόπουλου (παλιού συμβούλου της "Ενιαίας") και αυτό του πρώην υπουργού Αλέξανδρου Μυλωνά ο οποίος με τη συμφωνία των συνεταιριστικών οργανώσεων προτείνει την ίδρυση αυτόνομου σταφιδικού οργανισμού. Οι αντιθέσεις αυτές αποτυπώνονται σε σύσκεψη η οποία πραγματοποιείται τον «Εις το Πολιτικόν Γραφείον συνήλθον χθες εις σύσκεψιν υπό την προεδρίαν του κ. Πρωθυπουργού οι αφιχθέντες από προχθές ενταύθα αντιπρόσωποι των σταφιδικών συνεταιρισμών και άλλων ειδικών οινοποιητικών και οινοπνευματοποιητικών σωματείων, οι πληρεξούσιοι των σταφιδοφόρων επαρχιών εν οις και οι κ. κ. Ρούφος, Μυλωνάς ως αντιπρόσωποι οργανώσεων ενδιαφερομένων, ο κ. Πολυχρονιάδης Αιγίου και εκ των υπουργών οι κ. κ. Γκότσης, Γόντικας και Σπυρίδης.
Η συζήτησις περιεστράφη εις την εξεύρεσιν τρόπου και μέσων προς προστασίαν της σταφίδος και βελτίωσιν των όρων της καταναλώσεως και της καλλιέργειας αυτής.
Ο κ. Μιχαλακόπουλος ως εκλεγόμενος εκ σταφιδοφόρου επαρχίας λαβών πρώτος τον λόγον ανέπτυξε τας γνώμας και τας απόψεις του, προτείνας την σύστασιν μεγάλου ιδιωτικού οργανισμού οι οποίος ν' αποτελεσθεί από τους σταφιδικούς συνεταιρισμούς, από τας οινοποιητικάς και οινοπνευματοποιητικάς οργανώσεις οι αντιπρόσωποι των οποίων να συμμετάσχουν εις το διοικητικόν συμβούλιον αυτού. Απέκρουσε δε την προταθείσαν γνώμην περί ιδρύσεως κρατικού ή συνεταιριστικού οργανισμού διαχειρήσεως της σταφίδος.
(14) Θανάση Παπαχατζή - Τάση Κουλαμπά "Ποιοί μας τρώνε τη σταφίδα" / Εκδοση Αγροτικού Κόμματος Ελλάδος (ΑΚΕ) - Τμήμα Πελοποννήσου 1946 - Το παρακράτημα ήταν σταφιδόκαρπος που έδινε ο παραγωγός αντί του εγγείου φόρου ή του εξαγωγικού δασμού. Αυτό μαζί με τα πλεονάσματα (απούλητη σταφίδα) πήγαιναν στις οινοβιομηχανιες σε τιμές που καθόριζε η "Ενιαία".
(15) Θανάση Παπαχατζή - Τάση Κουλαμπά "Ποιοί μας τρώνε τη σταφίδα" / Εκδοση Αγροτικού Κόμματος Ελλάδος (ΑΚΕ) - Τμήμα Πελοποννήσου 1946.
(16) "Σκρίπ" 23/5/1924 και 26/5/1924
(17) "Θάρρος" 22/5/1924
(18) "Θάρρος" 25, 27, 29/5/1924 κ. α.
(19) "Θάρρος" 30/5/1924
(20) "Θάρρος" 24/5/1924
(21) Οπως προκύπτει από ρεπορτάζ της εφημερίδας "Εμπρός" την επόμενη χρονιά, τι συνέδριο έγινε καθώς ο Παν. Κολλιτσίδας δηλώνει "ως εισηγητής κατά το εν Πύργω σταφιδικόν συνέδριον και εις το πρότινος χρόνου εν Καλάμαις συγκροτηθέν υπέδειξα σειράν όλην μέτρων" (29/7/1925) και Θεμ. Κουτσομητόπουλος (πρόεδρος του Επιμελητηρίου) "τον περασμένον Αύγουστον το Επιμελητήριο Καλαμών επρότεινε να λείψουν όλαι αι διατυπώσεις δια τη σταφίδα και να γίνει εις οργανισμός απλούστατος σταφιδικού ταμείου" (28/7/1925). Από τις δύο συνεντεύξεις με εντελώς αντίθετες γνώμες για το ρόλο των συνεταιρισμών, προκύπτει ότι έκαναν εξαγωγή η Παμμεσσηνιακή Προμηθευτική Ενωση και η Ενωση Γαργαλιάνων.
(22) Θανάση Παπαχατζή - Τάση Κουλαμπά "Ποιοί μας τρώνε τη σταφίδα" / Εκδοση Αγροτικού Κόμματος Ελλάδος (ΑΚΕ) - Τμήμα Πελοποννήσου 1946.
(23) "Εμπρός" 11/8/1924 – Η τιμή της σταφίδας προσδιοριζόταν σε χιλιόλιτρα ενετικές λίτρες. Η ενετική λίτρα, αποτελούσε ειδική μονάδα βάρους στο εμπόριο σταφίδας, ίση προς 477,05 γραμμάρια.
(24) "Εμπρός" 11/8/1924
(25) "Εμπρός" 6 και 9/8/1924
(26) "Σημαία" 29/4/1925
(27) "Σημαία" 25/3/1925
(Συνεχίζεται)
