Η μελέτη της ελληνικής αρχαιότητας βρίσκεται, ευτυχώς, ακόμη στο κέντρο του ενδιαφέροντος ερευνητών από ολόκληρο τον κόσμο - και δεν εννοώ μόνο τον λεγόμενο δυτικό. Χρησιμοποιώ τον όρο «αρχαιότητα» με τα ισχύοντα σήμερα διευρυμένα της όρια, από την παλαιολιθική εποχή ώς την πρωτοβυζαντινή περίοδο.
Ευτύχησα στην αρχή της θητείας μου στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, τη δεκαετία του 60, να εργαστώ στην περιοχή της Ηλείας και της Μεσσηνίας, να γνωρίσω χώρους ιδιαίτερης πολιτισμικής αξίας, όπως η αρχαία Ολυμπία και το Ανάκτορο του Νέστορα, και να συναντήσω εκεί καταξιωμένους αρχαιολόγους και ανασκαφείς της εποχής εκείνης, τον Εμίλιο Κούντσε (Kunze), διευθυντή του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, και τον Κάρολο Μπλέγκεν (Blegen), ανασκαφέα του Ανακτόρου του Νέστορα και όχι μόνο. Και βέβαια τον Γουίλιαμ Μακντόναλντ (McDonald), διευθυντή των ανασκαφών του Πανεπιστημίου της Minnesota στα Νιχώρια, τον Σπυρίδωνα Μαρινάτο, το Δημήτρη Θεοχάρη και άλλους νεότερους τότε.
Ομολογώ ότι η μορφή του μεθοδικού ανασκαφέα Κάρολου Μπλέγκεν, πρωτοπόρου στην έρευνα της προϊστορικής Πελοποννήσου, που είχε συνδέσει το όνομά του με την Τροία και τη μυκηναϊκή Μεσσηνία, με επηρέασε βαθύτατα. Το παρελθόν μου έκτοτε (εννοώ το αρχαιολογικό) παραμένει δεμένο με τη μεσσηνιακή γη.
Το 1969 μου έκανε την τιμή ο Μπλέγκεν να επισκεφθεί την ανασκαφή μου στα Ακοβίτικά της Καλαμάτας. Ο αγαπημένος επιστάτης του, ο Διονύσης Ανδρουτσάκης από τη Χώρα, πέρασε τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του μαζί μου στη Μεσσήνη με τη σύζυγό του Χαρίκλεια.
Ας μην ξεχνάμε ότι το 1952 είχε συντελεστεί από τον Μάικλ Βέντρις (Ventris) η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β γραφής χάρη στις 1.106 πήλινες πινακίδες που είχαν έλθει στο φως στο ανάκτορο του Νέστορος από τον Μπλέγκεν. Γεγονός μέγα για την περίοδο εκείνη. Το 1962 είχε κυκλοφορήσει και η πρώτη έκδοση του Οδηγού για το ανάκτορο του Νέστορα στα Αγγλικά, με συγγραφέα τον ίδιο και τη σταθερή συνεργάτιδά του Μάριον Ρόσον (Rawson). Από τον Οδηγό εκείνο, αντλήσαμε όλοι τότε σημαντικές πληροφορίες και γίναμε δέκτες μιας νέας συναρπαστικής θα έλεγα εικόνας για τον μυκηναϊκό πολιτισμό, με τη βοήθεια και των έγχρωμων αναπαραστάσεων του ταλαντούχου καλλιτέχνη Piet de Jong.
Ολη η σημερινή Μεσσηνία στην επικράτεια του Νέστορα
Η επικράτεια του Νέστορα δεν εξαντλείται βέβαια στα όρια της περίφραξης του Ανακτόρου και του σημερινού στεγάστρου: Εκτεινόταν σε μια έκταση 2.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, καταλαμβάνοντας ολόκληρη σχεδόν τη σημερινή Μεσσηνία, χωρισμένο σε δύο διοικητικές επαρχίες, την Εντεύθεν και την Εκείθεν της οροσειράς του Αιγάλεω.
Tο μνημειώδες διώροφο πρωτοελλαδικό "μέγαρο" στα Aκοβίτικα, ο μεσοελλαδικός οικισμός στη Mάλθη, που έφερε στο φως ο Σουηδός αρχαιολόγος Νατάν Βαλμίν (Valmin), καθώς και το μυκηναϊκό ανάκτορο "του Nέστορα" στον Ανω Eγκλιανό αποτελούν τα πλέον εξέχοντα και γνωστά δείγματα αρχιτεκτονικής των τριών φάσεων της Εποχής του Xαλκού. Αν πραγματικά υπήρξε ο βασιλιάς Νέστωρ της Ιλιάδας του Ομήρου και οι διάδοχοί του (από την πλευρά μου δεν έχω λόγους να αμφιβάλλω), τότε στο ανάκτορο του Ανω Εγκλιανού πρέπει να είχαν την έδρα τους.
ΑΝΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ
Στο ανάκτορο του 13ου αιώνα π.Χ. στον Ανω Εγκλιανό, το κεντρικό κτήριο ήταν διώροφο, πλούσια εικονογραφημένο και ορατό από μακριά, καθώς δέσποζε πάνω στην κορυφή της ακρόπολης, σύμβολο δύναμης και εξουσίας. Στις παρυφές του λόφου βρίσκεται το μικρότερο νοτιοδυτικό κτήριο, ενώ προς τα ΒΑ το κτήριο των Εργαστηρίων. Η καρδιά του ανακτόρου χτυπούσε στην αίθουσα του θρόνου με την εστία, τη διακοσμημένη με λιοντάρια και γρύπες, έδρα του άνακτα, κοσμικού ηγεμόνα και αρχιερέα. Εδώ και στην ευρύχωρη αυλή, ο άναξ πρόσφερε πλούσια συμπόσια με τελετουργικό χαρακτήρα στο λαό και τους αξιωματούχους του.
Το Αρχείο στα αριστερά της εισόδου φανερώνει ότι στο ανάκτορο του Ανω Εγκλιανού στεγαζόταν και λειτουργούσε ο διοικητικός μηχανισμός του βασιλείου. Η ανακτορική γραφειοκρατία, όπως αποκαλύπτεται μπροστά μας, συναγωνίζεται τα προγενέστερα γραφειοκρατικά συστήματα της Ανατολής, αλλά και σύγχρονων καθεστώτων.
ΦΩΤΙΑ ΚΑΤΑΣΤΡΕΠΤΙΚΗ ΜΑ ΚΑΙ «ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΗ»
Πιστεύω ότι οι δαπάνες για τη λειτουργία του πολύπλοκου αυτού και εν πολλοίς καταπιεστικού για το λαό γραφειοκρατικού συστήματος εξασθένισαν οικονομικά το μεσσηνιακό βασίλειο του Νέστορα και συνέβαλαν τα μέγιστα στην εσωτερική κατάρρευσή του, ενώ δεν του επέτρεψε να ανακάμψει μετά την πυρπόληση του ανακτόρου στο τέλος της ΥΕ ΙΙΙΙ Β εποχής και στην αρχή της ΙΙ Γ, γύρω στο 1200 π.Χ.
Ενισχυμένη η φωτιά από τις αποθηκευμένες εκεί ποσότητες λαδιού συντέλεσε στην πυράκτωση και τη διατήρηση των πινακίδων της Γραμμικής Β γραφής. Το ανάκτορο καλύφθηκε με ένα ενιαίο και καλά χρονολογημένο στρώμα καταστροφής, πολύτιμο για τους αρχαιολόγους.
