Πρόκειται για ένα πρώιμο νεοκλασικό κτήριο (τέλη 19ου αιώνα), πρώην αρχοντικό της ιστορικής οικογενείας Κυριακού. Το 1938 η ιστορική αυτή οικία παραχωρήθηκε στο Δήμο Καλαμάτας με τον όρο να χρησιμεύσει "ως στέγη των μνημείων του πολιτισμού". Ο δήμος με τη σειρά του παραχώρησε το οίκημα στον Σύλλογο προς Διάδοσιν των Γραμμάτων για να δώσει στέγη σε ιστορικές και λαογραφικές συλλογές.
Η έντονη επιθυμία μελών και φίλων του συλλόγου για διατήρηση, διαφύλαξη και ανάδειξη της τοπικής ιστορίας και παράδοσης, τους ώθησε στη δωρεά πολλών οικογενειακών τους κειμηλίων στο σύλλογο. Το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Καλαμάτας λειτούργησε για πρώτη φορά το 1973. Το 1986 ανέστειλε τη λειτουργία του λόγω των καταστροφικών σεισμών της πόλης. Αμέσως ο σύλλογος ξεκίνησε διαδικασίες αποκατάστασης των ζημιών στο κτήριο. Το υπουργείο Πολιτισμού και η οικογένεια Γεωργίου Καρέλια βοήθησαν να λειτουργήσει και πάλι το μουσείο. Τον Ιούνιο του 2002 πραγματοποιήθηκαν τα επίσημα εγκαίνια και έκτοτε λειτουργεί με ευθύνη του Συλλόγου προς Διάδοσιν των Γραμμάτων και είναι επιχορηγούμενο και από το υπουργείο Πολιτισμού.
Το εκθεσιακό υλικό είναι οργανωμένο έτσι, ώστε να δημιουργούνται οργανικές ή θεματικές ενότητες. Με την είσοδό του στο μουσείο, ο επισκέπτης βρίσκει εκθέματα σχετιζόμενα με την οικογένεια Κυριακού, προτομή του "πατέρα της Λαογραφίας" Νικολάου Πολίτη, αξιόλογες χαλκογραφίες της Καλαμάτας του 19ου αιώνα, καθώς και παλιές φωτογραφίες της πόλης. Με την είσοδό μας στον μεγάλο ισόγειο χώρο μπορούμε να θαυμάσουμε τις εξής θεματικές ενότητες: Γεωργική ζωή, Σαπωνοποιία, Αμπελουργία, Ποιμενική ζωή, Ποιμενική ξυλογλυπτική, Μοναστηριακή ξυλογλυπτική, Πιλοποιία στην Καλαμάτα, Αγγειοπλαστική τέχνη στην περιοχή της Μεσσηνίας, Υφαντική παράδοση της Καλαμάτας, Κεντητική, Παπλωματάδες, Μεταλλοτεχνία, Νεοκλασική αρχιτεκτονική της Καλαμάτας. Ανεβαίνοντας την εντυπωσιακή σκάλα του κτηρίου και φτάνοντας στο δεύτερο όροφο ενημερωνόμαστε μέσω των πλούσιων εκθεμάτων για την Τυπογραφία στην Καλαμάτα, βλέπουμε την αναπαράσταση μιας γωνιάς παλιού καφενείου, τη συλλογή "Αστικό σπίτι Καλαμάτας". Στους τρεις επόμενους χώρους στεγάζονται οι συλλογές "Ελληνική Επανάσταση του 1821 στην Καλαμάτα", "Ενδυμασία της Καλαμάτας" (αίθουσα Καρέλια) και "Εκκλησιαστική τέχνη".
Αποχωρώντας ο επισκέπτης, νιώθει αμέσως ότι το παρελθόν και η γνώση για τις ανθρώπινες γενιές που πέρασαν είναι δυνατή μνήμη για το μέλλον. 
Το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Καλαμάτας είναι μια λαμπρή απόδειξη προσπάθειας για τη διατήρηση και ανάδειξη του πολιτισμού μας κόντρα στις οικονομικές δυσχέρειες που βιώνουμε.

Δέσποινα Ντρούβα
Πρόεδρος φοιτητών του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου