Ανάμεσα στα ταξίδια του ξέκλεψε παρ' όλα αυτά λίγες στιγμές για να μιλήσει και σ' εμάς, καθώς φέτος συμπληρώνονται 60 χρόνια από το θάνατο του Καζαντζάκη - και στο μακρύ παγκόσμιο πρόγραμμα της εταιρείας περιλαμβάνονται 2 εκδηλώσεις και στη Μεσσηνία, αλλά και 2 εκδόσεις με συναρπαστικά στοιχεία, που σχετίζονται μάλιστα με την Καλαμάτα. Οπως π.χ. ότι ο Καζαντζάκης είχε βοηθήσει ν' ανοίξει το πασίγνωστο παλιό φωτογραφείο "Κεχάεφ" στην Υπαπαντής...
- Εχετε εντρυφήσει όσο λίγοι στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Τι είναι αυτό που σας συναρπάζει -κυρίως στη λογοτεχνία και τη φιλοσοφία του- και τι σας τράβηξε κοντά του αρχικά;
«Το πρώτο που μου έκανε εντύπωση είναι το πολύμορφο έργο του. Είναι ο μόνος Ελληνας -ίσως και παγκοσμίως- που έχει ασχοληθεί με όλα τα λογοτεχνικά είδη. Θέατρο, κινηματογραφικά σενάρια, μεταφράσεις, δοκίμια, βιβλία για παιδιά, ρεπορτάζ (καθώς ήταν και δημοσιογράφος), ποίηση, μυθιστορήματα... Αυτό με εξέπληξε. Και συνάμα, το πώς είχε το χρόνο να τα γράψει όλα αυτά και να μελετήσει όλες τις φιλοσοφίες κι όλες τις θρησκείες - κάτι το καταπληκτικό, δεν το έχω ξανασυναντήσει. Τώρα, στη σκέψη του Καζαντζάκη αυτό που με ενδιαφέρει πολύ είναι η ιδέα της υπέρβασης και της σύνθεσης. Ο Καζαντζάκης μιλά και γράφει για την Κρήτη, την προσπερνά όμως: Θ ασχοληθεί με προβλήματα που ενδιαφέρουν όλους τους λαούς και όλους τους πολιτισμούς. Πάντα έλεγε: "Είμαι Κρητικός. Αγαπώ την παράδοση. Αλλά πρέπει να την ξεπεράσουμε, για να πάμε μπροστά". Μας ωθεί να κάνουμε μια σύνθεση, Ελλάδας και Ανατολής, αρχαίου ελληνικού κόσμου και σύγχρονου. Και αυτό το ονομάζει "κρητική ματιά". Το οποίο, όπως έχει γράψει ο ίδιος, δεν θα πει να διώξουμε τον ανατολικό, τον δυτικό, τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό - θα πει αντίθετα να τα συνθέσουμε όλα αυτά, και κυρίως το καινούργιο που αναβλύζει από μέσα μας, για να πάμε μπροστά.
Αυτά είναι τα σημεία που με ενδιέφεραν κυρίως στο έργο του, υπάρχουν κι άλλα όμως. Μπορώ να πω, εντός εισαγωγικών, η θρησκευτική του σκέψη, αλλά και η πολιτική του σκέψη... Γι' αυτό άλλωστε είναι ακόμα επίκαιρος ο Καζαντζάκης. Οσα είχε πει, από καιρό, δεν τα έλεγε σαν πολιτικάντης, δεν είχε συμφέρον να τα πει· τα έλεγε γιατί τα διαισθανόταν. Και σύμφωνα με τον ίδιο, ο συγγραφέας -το είχε πει στο γαλλικό ραδιόφωνο κατά το τέλος της ζωής του- είναι ένας διεγέρτης... Είναι επίσης ένας σεισμογράφος, ο οποίος αισθάνεται τι θα γίνει στην κοινωνία και στη λογοτεχνία».
- Η Διεθνής Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη μετρά 28 χρόνια δράσης. Ως πρόεδρός της τι θεωρείτε σημαντικότερο από όσα έχει καταφέρει μέχρι σήμερα;
«Αυτό που προσπαθήσαμε από την αρχή, και νομίζω ότι το κατορθώσαμε, ήταν να πληροφορήσουμε τον κόσμο. Να του πούμε καταρχάς ποιος ήταν ο Καζαντζάκης, τι έκανε, όλα αυτά. Και παράλληλα να εξαλείψουμε ορισμένες παρεξηγήσεις: ότι ήταν άθεος, ότι τον είχαν αφορίσει... τέτοια πράγματα. Πήγαμε σε πόλεις, σε χωριά, στην έρημο, στα χιόνια, παντού, για να ενημερώσουμε τον κόσμο - και ταυτόχρονα για να του γνωρίσουμε το τεράστιο έργο του Καζαντζάκη. Στο εξωτερικό γνωρίζουν ουσιαστικά τον "Ζορμπά" που έγινε κινηματογραφική ταινία. Δεν γνωρίζουν αυτό που είπα, το πολύμορφο έργο του. Και στην Ελλάδα περίπου το ίδιο συμβαίνει, οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν πολλές πτυχές του καζαντζακικού έργου. Στόχος μας στην Ενωση ήταν λοιπόν να το παρουσιάσουμε και να το αναλύσουμε στο κοινό. Και ένας κύριος άξονας των δραστηριοτήτων μας ήταν εξαρχής οι εκδηλώσεις σε σχολεία και πανεπιστήμια. Οργανώσαμε μάλιστα και πολλούς διαγωνισμούς για παιδιά και νέους σε ολόκληρο τον κόσμο: από το Τουρκμενιστάν μέχρι την Αδελαΐδα και το Περθ, από το Λουξεμβούργο μέχρι την Κύπρο, από την Αίγυπτο μέχρι τη Σερβία - και στην Ελλάδα βέβαια.
Πρόσφατα βρέθηκα στην Τυνησία. Τα παιδιά εκεί μόνα τους, με την αντιπρόσωπό μας εκπαιδευτικό, μελέτησαν, έψαξαν στο Ιντερνετ, διάβασαν, ερεύνησαν... και σε μια όμορφη εκδήλωση από τις 10 το πρωί μέχρι τις 4 το απόγευμα παρουσίασαν τον Καζαντζάκη: τι έγραψε, τι έκανε, τι είπε. Εμπνεύστηκαν κι έφτιαξαν ζωγραφιές από τον "Ζορμπά" και την "Οδύσσεια", μίλησαν για την Ελλάδα και τη μυθολογία της, για την Κρήτη όπου έζησε ο Καζαντζάκης... Ήταν συναρπαστικό. Και το σημαντικότερο; Οι εκεί επιθεωρήτριες Εκπαίδευσης μας είπαν ότι θα προτείνουν στο υπουργείο Παιδείας της Τυνησίας να συμπεριλάβει το έργο του Καζαντζάκη στο μάθημα της Λογοτεχνίας στη μέση εκπαίδευση.
Λίγες μέρες μετά, σε μια συνάντηση στο Γαλλικό Ινστιτούτο της Ακτής Ελεφαντοστού, αφού τους μίλησα για τον Καζαντζάκη και τους εξήγησα διάφορα πράγματα, πρότειναν τον επόμενο χρόνο ένα συνέδριο με θέμα "Καζαντζάκης και αφρικανική λογοτεχνία". Ιδιαίτερα δε βρήκαν κοινά σημείαμε τον νομπελίστα Λογοτεχνίας Βόλε Σογίνκα από τη Νιγηρία - αλλά και με το έργο του Λεοπόλντ Σεντάρ Σανγκόρ, παλιού πολιτικού, ποιητή και μεγάλη προσωπικότητα της Γαλλικής Ακαδημίας από τη Σενεγάλη.
Τέλος, ως Διεθνής Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη δίνουμε πολύ μεγάλο βάρος στις καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Στην περιοδική μας έκδοση, την "Κρητική ματιά - Le Regard Crétois" παρουσιάζουμε πάντα σκίτσα, έργα ζωγραφικής και γλυπτικής για τον Καζαντζάκη, ενώ στην ιστοσελίδα μας υπάρχει ειδικός χώρος με πολλές σελίδες όπου παρουσιάζεται ό,τι σχετικό έχουν φιλοτεχνήσει καλλιτέχνες: από γραμματόσημα μέχρι προτομές. Παρουσιάζουμε και την προτομή του Ρηγανά, στη Στούπα. Κάναμε επίσης έναν διεθνή διαγωνισμό για γραπτά κείμενα και ήδη βραβεύσαμε μια επιστημονική πραγματεία κι ένα λογοτεχνικό κείμενο για τον Καζαντζάκη. Φέτος λοιπόν έχουμε τον διαγωνισμό καλλιτεχνικής δημιουργίας κι έχουμε συμμετοχές από σχολεία και πανεπιστήμια όπως π.χ. από το Πανεπιστήμιο της Φιλιππούπολης στη Βουλγαρία που συμμετέχει με μια θεατρική διασκευή. Οργανώσαμε ακόμη εικαστικές εκθέσεις στη Ζιμπάμπουε και το Ρέθυμνο, τα Χανιά και το Λασίθι. Και φυσικά ασχολούμσστε με πολλά ακόμη, τι να πρωτοαναφέρω: τις διαλέξεις ανά την υφήλιο, το περιοδικό μας που μεταφράζεται σε πολλές γλώσσες και διαβάζεται από χιλιάδες αναγνώστες...».
- Φέτος συμπληρώνονται 60 χρόνια από το θάνατο του Ν. Καζαντζάκη, και η Εταιρεία έχει προγραμματίσει ένα πλήθος εκδηλώσεων σε όλη την Ελλάδα και τον κόσμο - εκ των οποίων, δύο και στη Μεσσηνία...
«Εχουμε προγραμματίσει μια εκδήλωση στην Καλαμάτα στις 7 Οκτωβρίου, και μία δεύτερη την επόμενη μέρα στη Στούπα. Η πρώτη θα είναι γενιά για τον Καζαντζάκη και την Πελοπόννησο, με πολύ ωραίες παρουσιάσεις, ενώ θέμα της δεύτερης στη Στούπα θα είναι κυρίως ο Καζαντζάκης και ο Ζορμπάς. Τα ετοιμάζουμε τώρα όλα αυτά και πιστεύω ότι πολύ σύντομα θα μπορούμε να ανακοινώσουμε το πρόγραμμα με περισσότερες λεπτομέρειες».
- Το 2017 είναι επίσης η χρονιά έκδοσης 2 σημαντικών βιβλίων για τη ΔΕΦΝΚ: Το ένα έχει την υπογραφή σας κι αναφέρεται στη φιλία του Καζαντζάκη με το Ζορμπά, ενώ το άλλο έχει το όνομά σας: «Γεώργιος Στασινάκης: Δρόμοι ζωής στα χνάρια του Νίκου Καζαντζάκη». Θα μας μιλήσετε λίγο και γι’ αυτά;
«Ας ξεκινήσουμε από το πρώτο. Η οικογένειά μου κι εγώ μέναμε στην Καλαμάτα. Οδός Οιτύλου και Ταξιαρχών. Η μητέρα μου είχε γνωρίσει μια γειτόνισσα Κουτσομητοπούλου η οποία είχε παντρευτεί εγγονό του Ζορμπά. Τον έλεγαν Κεχάεφ στο επώνυμο. Κοίτα πώς είχε γίνει αυτό: Ο Καντζάκης πήγε στον Καύκασο το 1919. Τον είχε στείλει ο Βενιζέλος να επαναπατρίσει τους Ελληνες που τους εκδίωκαν οι μπολσεβίκοι και οι Κούρδοι. Πήρε μαζί του τον Ζορμπά κι έφεραν, μεταξύ άλλων, έναν Ελληνορώσο πολύ μορφωμένο, τον Κεχάεφ. Ο Ζορμπάς τον πάντρεψε με την Ανδρονίκη, την πρωτότοκη κόρη του. Εκαναν πολλά παιδιά, μεταξύ αυτών και τον Νούλη ο οποίος παντρεύτηκε τη γειτόνισσά μας την Κουτσομητοπούλου. Δυο-τρεις φορές μου είχε μιλήσει σχετικά η μητέρα μου. Αλλωστε όλοι τότε στην Καλαμάτα γνώριζαν το περίφημο καλλιτεχνικό φωτογραφείο "Κεχάεφ" στην Υπαπαντή. Ετσι συνέλεξα το πρώτο μου υλικό γι' αυτό το βιβλίο. Μετά, όταν διάβασα το "Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά" και ερεύνησα περισσότερο, είδα ότι άλλο το μυθιστόρημα κι άλλος ο Ζορμπάς, δεν είναι αυτή η αλήθεια: Πρώτον, συναντηθήκανε στο Αγιον Ορος, ποτέ στον Πειραιά. Δεύτερον, το ορυχείο δεν έγινε βέβαια στην Κρήτη, δεν πήγανε ποτέ στην Κρήτη, έγινε στη μεσσηνιακή Μάνη. Επειτα έμαθα ότι ο Ζορμπάς είναι θαμμένος στα Σκόπια - ο Μίκης Θεοδωράκης το ανακάλυψε. Από τότε άρχισα να ενδιαφέρομαι ακόμα περισσότερο και να μαζεύω στοιχεία. Ανακάλυψα ύστερα ότι μετά τη γνωριμία τους στο Αγιον Ορος ο Καζαντζάκης άνοιξε μια επιχείρηση ξυλείας, εκεί στη Χαλκιδική, και πήρε το Ζορμπά. Η επιχείρηση απέτυχε, και βρήκα γράμμα των εργαζομένων προς τον ηγούμενο μιας μονής, όπου έγραφαν "ο κύριος Καζαντζάκης και οι συνέταιροί του δεν μας πληρώνουν, σχεδόν μας εκμεταλλεύονται".
Ολα αυτά και άλλα στοιχεία τα παρουσιάζω με λεπτομέρειες. Πρέπει εδώ να ξεκαθαρίσω όμως ότι το φολκλόρ καθόλου δεν με ενδιαφέρει! Τα συρτάκια κι όλα αυτά δεν έχουν καμία σχέση με τον Καζαντζάκη. Ούτε με τον Ζορμπά· ο Ζορμπάς μάλιστα έπαιζε σαντούρι, του το είχε μάθει ένας Τούρκος. Κάποτε δε ένας γιος του, αξιωματικός, έγραψε γράμμα στον Καζαντζάκη -καθοδηγούμενος βέβαια...- και τον εγκαλούσε "γιατί υβρίζετε τον πατέρα μας και γράφετε ό,τι γράφετε". Ο Καζαντζάκης του απάντησε κάτι που το έβαλε και στην "Αναφορά στον Γκρέκο", το τελευταίο του βιβλίο. Λέει: "Στη ζωή μου αυτοί που αγάπησα και ήτανε μεγάλοι ευεργέτες μου, ήτανε ο Ομηρος, ο Λένιν, ο Βούδας, ο Χριστός και ο Ζορμπάς"! Βλέπετε πού τον τοποθετεί.. Και πρόσθεσε ότι "για μένα, ο πατέρας σας ήταν ένας Γκουρού, όπως λένε οι Ινδοί, ή ένας Γέροντας, όπως λένε στο Αγιον Ορος".
Αυτά τα στοιχεία τα μάζεψα, και στο επίμετρο έχω βρει μαρτυρίες του Φωτέα, του Σγουρέα, του Αναπλιώτη, της δισέγγονης του Ζορμπά που ζει στην Ξάνθη... Βρήκα επίσης ένα ωραιότατο βιβλίο του Γυφτάκη, Καλαματιανού συγγραφέα ο οποίος είχε συναντήσει την Ανδρονίκη, που ήταν δυσαρεστημένη με τον πατέρα της γιατί την παράτησε στην Καλαμάτα όταν πήρε την Κατίνα και πήγανε στα Σκόπια, και τ' άλλα τα παιδιά του πήγαν εδώ κι εκεί. Λέει ακόμα η Ανδρονίκη πόσο αγαπούσε τον Καζαντζάκη. Κι εκεί ανακάλυψα ότι το φωτογραφείο ο Καζαντζάκης τους βοήθησε να το ανοίξουν. Αλλη σημαντική ανακάλυψη είναι ότι η Γαλάτεια Αλεξίου, η πρώτη γυναίκα του Καζαντζάκη, που ήταν και στη Στούπα, πάντρεψε την κόρη του Ζορμπά Αναστασία με τον αδερφό της, τον Ραδάμανθυ. Εκείνοι πήγαν στην Κρήτη. Εκαναν δύο παιδιά και την κόρη τους την πάντρεψαν με έναν Σιδηρόπουλο. Ο εγγονός τους έγινε ο πρίγκιπας του ροκ: Ηταν ο περίφημος Παύλος Σιδηρόπουλος... απόγονος του Ζορμπά. Τα γράφω όλα σ' αυτό το βιβλίο - και δεν είναι ακαδημαϊκή εργασία. Εγώ ήμουν βέβαια καθηγητής πανεπιστημίου, στη Νομική, δεν είμαι όμως φιλόλογος ή κάτι παρόμοιο· έγραψα απλώς για την αποκατάσταση της αλήθειας, και για την αγάπη μου προς τον Ζορμπά και τον Καζαντζάκη.
Οσον αφορά το δεύτερο βιβλίο, πριν από τρία χρόνια ήμουν στο Σαν Ντιέγκο και συνάντησα έναν Ελληνα καθηγητή ο οποίος μου διηγήθηκε την ιστορία του - πώς έφτασε ξυπόλιτος εκεί, πώς προόδευσε σταδιακά και τα λοιπά... Τον ρώτησα αν τα γράφει καπου αυτά και μου απάντησε πως "όχι, γράψ' τα όμως εσύ". Πήγα την άλλη μέρα στο Λος Αντζελες όπου θυμάμαι ότι έκανε μια ζέστη απαίσια, έπειτα Νότια Αφρική στο Κέιπ Τάουν όπου έβρεχε... Αρχισα να γράφω και να μαζεύω υλικό. Το ταξινόμησα και το παρουσιάζω. Είναι τα ταξίδια μου και οι σχέσεις μου με την ελληνική διασπορά, τους ξένους που συνάντησα - ειδικά μάλιστα για τους νέους έχω αρκετό υλικό, μέσα και από τις διοργανώσεις της ΔΕΦΝΚ. Είναι όλες μου οι εντυπώσεις, αν θέλεις. Ως επίμετρο έχω βάλει την πλήρη βιογραφία του Καζαντζάκη, με φωτογραφίες, καθώς και μια σειρά από διαλέξεις μου. Θα κυκλοφορήσει σύντομα, λέμε το Μάιο, από τις Εκδόσεις Κάππα».
- Η έδρα σας είναι στη Γενεύη της Ελβετίας: μία από τις ωραιότερες, καθαρότερες, πολυτελέστερες και αντιπροσωπευτικότερες «βιτρίνες» της σύγχρονης Ευρώπης...
«Σωστά».
- Βρίσκετε «καζαντζακικά» στοιχεία στον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής;
«Μμμ, όχι, δυστυχώς. Ο Καζαντζάκης είχε κατηγορήσει την Ευρώπη. Για τον ορθολογισμό, την αποικιοκρατία, το σταλινισμό, το ναζισμό, το φασισμό. Και έλεγε μάλιστα πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ότι "η Ευρώπη σάπισε, το μέλλον ανήκει στην Ανατολή". Ο Καζαντζάκης έδωσε προτεραιότητα στον άνθρωπο, στο άτομο, και στις ανθρωπιστικές και πνευματικές αξίες, στον πολιτισμό. Εγώ είμαι πάρα πολύ στενοχωρημένος με την εξέλιξη της Ευρώπης στο πνευματικό και το καλλιτεχνικό επίπεδο. Στο επίπεδο της λογοτεχνίας; Κάτι έργα ασήμαντα. Οι δε τηλεοράσεις παρουσιάζουν κάτι πράγματα που ο Καζαντζάκης από το 1957 τα είχε καταδικάσει. Είχε μιλήσει τότε σε μια συνέντευξή του για τριών ειδών μυθιστορήματα. Τα "μυθιστορήματα - σούπερ μάρκετ", που είναι φτιαγμένα με διεθνείς συνταγές (κάτι τέτοια δεν βλέπουμε στην τηλεόραση, τούρκικα, βραζιλιάνικα, μεξικάνικα κ.λπ.;). Καλύτερο μυθιστόρημα θεωρούσε το εθνικό, και όταν αυτό ξεπερνάει τα σύνορα της χώρας του έχουμε πια το ανώτερο είδος. Αλλά δυστυχώς στην Ευρώπη δεν φαίνεται κάτι τέτοιο.
Και σε πολιτικό επίπεδο ο Καζαντζάκης, δεν ήταν πουθενά οργανωμένος αλλά όταν ήταν απαραίτητο έπαιρνε θέση, όπως κατά της ατομικής βόμβας ή υπέρ των φυλακισμένων αριστερών - και γι' αυτό πήρε το Βραβείο Ειρήνης στη Βιέννη το 1956. Σήμερα η Ευρώπη πάει κατά διαβόλου. Στο πολιτικό και στο πνευματικό επίπεδο. Εχει χάσει τον μπούσουλά της. Η Ελβετία είναι άλλο, γιατί η Ελβετία είναι ένα σύμμειγμα κρατών. Κάνει την "υπέρβαση" και τη "σύνθεση". Εχουμε 4 γλώσσες εδώ, και θρησκείες αφάνταστες... Σε πολλά κράτη-καντόνια έχουν 2-3 γλώσσες, σέβεται όμως ο ένας τον άλλο και βοηθάνε τη γλώσσα. Το δε εκλογικό τους σύστημα είναι η πιο απλή αναλογική - οπότε είναι υποχρεωμένοι να συμβιβαστούν, κι αυτό τους σώζει. Ενώ όταν βλέπεις έξω από την Ελβετία την Ευρωπαϊκή Ενωση, συμβαίνουν κάτι αδιανόητα πράγματα. Αυτά από τα οποία υποφέρει η Ελλάδα, στην Ελβετία είναι αδιανόητα. Γιατί εκεί υπάρχει για παράδειγμα εργασιακή ειρήνη: Τα συνδικάτα συνεννοούνται με τους εργοδότες και υπογράφουν συμφωνίες. Απεργίες σπάνια θα δείτε εκεί».
- Αρα ούτε και στον ελληνικό τρόπο ζωής βρίσκετε πολλά «καζαντζακικά» στοιχεία απ' ό,τι καταλαβαίνω.
«Κοιτάξτε, θα πω και κάτι ακόμα για να διανθίσω τη σκέψη μου. Αυτό που και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό με κάνει αισιόδοξο είναι οι νέοι. Στην Ευρώπη και σε άλλες χώρες του κόσμου, όπως και στην Ελλάδα, θα περίμενα οι ερωτήσεις των νέων να αφορούν π.χ. το θέμα "Καζαντζάκης και φύση", γιατί ο Καζαντζάκης λάτρευε τη φύση κι έλεγε πως πρέπει να την προστατεύουμε στο σύνολό της, όχι ένα κομμάτι της: τα ζώα, το νερό, τους καρπούς, την εξοχή, τον άνεμο, καθώς όλα είναι δεμένα γιατί έχουν θεϊκή προέλευση. Περίμενα λοιπόν κυρίως τέτοιες ερωτήσεις - αλλά όχι. Σπάνια. Οι κυριότερες ερωτήσεις είναι ο Καζαντζάκης και ο ίδιος ο θεός. Οι νέοι ενδιαφέρονται για την πνευματικότητα του Καζαντζάκη: τι εννοούσε, ποιος ήταν ο θεός του.
Αντίθετα, των μεγαλύτερων οι ερωτήσεις ποιες είναι συχνά, και με νευριάζουν; "Ηταν παντρεμένος, δύο φορές;". "Γιατί δεν είχε παιδιά;". "Αγαπούσε τις γυναίκες;". Κουτσομπολιό.
Οι ιδέες του Καζαντζάκη, η πνευματικότητά του, η περιβαλλοντική του συνείδηση, ο θεός του που "είναι ένα αεράκι μέσα μας", έχουν μεγάλη απήχηση στους νέους. Από αυτή την άποψη λοιπόν, μπορώ να είμαι αισιόδοξος».
