Το Ιερό Κουβούκλιο δίνει νέα στοιχεία για το ιστορικό υπόβαθρό του, μέσω της μεθόδου της οπτικής φωταύγειας που συνέλαβε ο καθηγητής Νίκος Ζαχαριάς – πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών, της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών και Πολιτισμικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου στην Καλαμάτα. Η φωταύγεια είναι μια μέθοδος που μας δίνει στοιχεία για τη χρονολόγηση των οικοδομικών φάσεων του μνημείου, με χρήση καινοτόμου τεχνολογίας.
- Πώς “εμπλέκεται” η Καλαμάτα και το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου στις έρευνες – μελέτες για τον Πανάγιο Τάφο;
Πριν λίγες ημέρες δημοσιεύτηκε η επιστημονική ανακοίνωση για την χρονολόγηση των κατασκευαστικών και επισκευαστικών φάσεων του Ιερού Κουβουκλίου του Πανάγιου Τάφου στα Ιεροσόλυμα, στο έγκριτο περιοδικό “Journal of Archaeological Science: Reports” με τίτλο “OSL mortar dating to elucidate the construction history of the Tomb Chamber of the Holy Aedicule of the Holy Sepulchrein Jerusalem”. Πρόκειται για μια διεπιστημονική και πρωτοπόρα εργαστηριακή μελέτη η οποία συνδύασε μια πληθώρα αναλυτικών και ορυκτολογικών τεχνικών (ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης, φθορισμομετρία ακτίνων Χ και περιθλασιμετρία ακτίνων Χ), με επίκεντρο την χρονολογική τεχνική της οπτικής φωταύγειας, η οποία αποτελούσε την μοναδική δυνατότητα για την απόλυτη χρονολόγηση των κονιαμάτων του ταφικού μνημείου. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή αυτής της έρευνας, που αφορά το μοναδικό αυτό μνημείο της χριστιανοσύνης, αλλά και της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
- Για ένα τέτοιο μεγαλεπήβολο στόχο, είναι απαραίτητη η συνεργασία επιστημόνων από διάφορα πεδία, έτσι δεν είναι; Πόσοι ειδικοί συνεργάστηκαν;
Το 2015 ο πατριάρχης Ιεροσολύμων Θεόφιλος Γ’ κάλεσε την καθηγήτρια του ΕΜΠ Α. Μοροπούλου για την εκπόνηση της διαγνωστικής μελέτης του Ιερού Κουβουκλίου του Παναγίου Τάφου, ώστε να διερευνηθούν τα αίτια των έντονων παραμορφώσεων που παρουσίαζε το μνημείο και να προταθούν κατάλληλες επεμβάσεις και υλικά για την αποκατάστασή του. Βάσει των αποτελεσμάτων της μελέτης που εκπόνησε η διεπιστημονική ομάδα του ΕΜΠ, το 2016, μετά από μία ιστορική κοινή συμφωνία ανάμεσα στις 3 χριστιανικές κοινότητες - φύλακες του Παναγίου Τάφου και σε συμφωνία με το ισχύον status quo, διαμορφώθηκε το πλαίσιο υλοποίησης του έργου αποκατάστασης του Ιερού Κουβουκλίου. Ο κουστωδός των Αγίων Τόπων του Τάγματος των Φραγκισκανών Pierbattista Pizzaballa (μέχρι τον Μάιο του 2016 – νυν λατίνος πατριάρχης Ιεροσολύμων) με τον Fr. Francesco Patton (Ιούνιος 2016 - σήμερα) και ο Αρμένιος πατριάρχης στα Ιεροσόλυμα Nourhan Manougian, εξουσιοδότησαν τον πατριάρχη Ιεροσολύμων Θεόφιλο Γ’, να διευθύνει και να υλοποιήσει το έργο, καθώς και το Ε.Μ.Π. να διεξάγει την έρευνα και να επιβλέψει επιστημονικά το έργο αποκατάστασης. Η ομάδα του Ε.Μ.Π., αποτελούμενη από τον ομότιμο καθηγητή Μ. Κορρέ, τους καθηγητές Α. Γεωργόπουλο, Α. Μοροπούλου, Κ. Σπυράκο και τον επίκουρο καθηγητή Χ. Μουζάκη, ήταν υπεύθυνη για την επιστημονική επίβλεψη του έργου, ενώ η Α. Μοροπούλου, ως κύρια επιστημονικά υπεύθυνη, ήταν επικεφαλής της επιστημονικής διοίκησης του έργου αποκατάστασης του Ιερού Κουβουκλίου. Στο έργο συμμετείχε σημαντικός αριθμός ερευνητών του Ε.Μ.Π. και μεγάλη ομάδα έμπειρων Ελλήνων αναστηλωτών και συντηρητών. Χορηγίες από ολόκληρο τον κόσμο συνέβαλαν στην υλοποίηση του έργου. Αξίζει να σημειωθούν οι χορηγίες της “Mica Ertegun” και του “Jack Shear” μέσω του Παγκοσμίου Ταμείου Μνημείων, η χορηγία της “Aegean Airlines”, κ.α.
- Πόσο κράτησε η φάση αυτή και τι έμελλε να έχει η συνέχεια της έρευνας;
Ξεκινώντας τις εργασίες τον Ιούνιο του 2016, οι επιστήμονες κατάφεραν να αποδώσουν πλήρως αποκαταστημένο το μνημείο τον Μάρτιο του 2017, δηλαδή σε διάστημα μόλις 9 μηνών, σε μια οικουμενική τελετή, η οποία έγινε στα Ιεροσόλυμα και δικαίως απασχόλησε και καλύφθηκε εκτενώς από την παγκόσμια ειδησεογραφία.
Αυτό που δεν γνωρίζαμε και θέλει να παρουσιάσει το σημερινό αφιέρωμα είναι η χρονολόγηση διακριτών κατασκευαστικών φάσεων του μνημείου που έλαβε χώρα για πρώτη φορά και η οποία εκτιμάται από τους ειδικούς ως το επιστέγασμα αυτού του μοναδικού τεχνικού έργου, αφού έδωσε με τρόπο αδιαμφισβήτητο την ιστορική συνέχεια του Ιερού Κουβουκλίου του Παναγίου Τάφου, δίνοντάς του φωνή να μιλήσει το ίδιο για την ιστορία του.
Στην κρισιμότερη φάση των εργασιών αποκατάστασης, όταν δηλαδή η ομάδα απέσυρε την τελική μαρμάρινη πλάκα που κάλυπτε τον Τάφο για να προστατεύσει την Ταφική Κλίνη κατά την διάρκεια της ενίσχυσης της κατασκευής με ενέματα, αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά μετά από τουλάχιστον 5 αιώνες, η ύπαρξη θραυσμένης επιτάφιας πλάκας επί της αυθεντικής Ταφικής Κλίνης. Εκείνη τη μοναδική στιγμή αποκαλύφθηκαν σημαντικά στοιχεία για την ιστορία του μνημείου και η επικεφαλής καθ. Α. Μοροπούλου σκέφτηκε το επόμενο βήμα: πώς θα ήταν δυνατό να χρονολογούνταν με απόλυτη τεχνική το πότε τοποθετήθηκε η θραυσμένη επιτάφια πλάκα που αποκαλύφθηκε. Τότε επικοινώνησε με εμένα, ως ειδικό των χρονολογήσεων και δημιουργό της τεχνικής της φωταύγειας για την χρονολόγηση κονιαμάτων. Αμέσως σχεδιάστηκε η πειραματική μεθοδολογία, η οποία περιελάμβανε τη χρονολόγηση του συνδετικού κονιάματος της θραυσμένης επιτάφιας πλάκας, καθώς και άλλων κονιαμάτων από διάφορες περιοχές σημαντικής αρχιτεκτονικής και ιστορικής σημασίας του μνημείου. Η σύμπραξη των δυο εργαστηρίων, του Εργαστηρίου Επιστήμης και Τεχνικής των Υλικών του Ε.Μ.Π. και του Εργαστηρίου Αρχαιομετρίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, είχε ως μέλη τις δρ. Κατερίνα Δελέγκου και Ελένη Παλαμάρα και τις υποψήφιες διδάκτορες Μαρία Αποστολοπούλου και Κατερίνα Κολαΐτη.
Η αρχαιομετρική έρευνα επικεντρώθηκε στη χρονολόγησή των κονιαμάτων, δεδομένου ότι η παρασκευή τους γίνεται επιτόπια και η τοποθέτησή τους είναι άμεση και συνεπώς επιτρέπει την εξαγωγή συμπερασμάτων για τις κατασκευαστικές και επισκευαστικές φάσεις ενός μνημείου. Τα αποτελέσματα έριξαν φως στην κατασκευαστική εξέλιξη του Κουβουκλίου και επιβεβαίωσαν την ιστορική συνέχεια του Ταφικού Μνημείου από την Κωνσταντίνεια Εποχή, έως και την αποκατάσταση του 1810 από τον Κάλφα Κομνηνό. Πιο συγκεκριμένα, αποδείχθηκε ότι η θραυσμένη επιτάφια πλάκα τοποθετήθηκε την εποχή του Μ. Κωνσταντίνου, επιβεβαιώνοντας αδιαμφισβήτητα την παράδοση που θέλει τη μητέρα του αυτοκράτορα, Αγία Ελένη, να εμπνέει και να υλοποιεί την ανάδειξη του χώρου όπου πιστεύεται ότι είχε τοποθετηθεί το σώμα του Ιησού Χριστού, μετουσιώνοντάς τον σε χώρο αιώνιας λατρείας Του.
Τα υπόλοιπα κονιάματα που εξετάστηκαν στον 11ο, 16ο και 19ο αιώνα επιβεβαιώνοντας σημαντικές κατασκευαστικές φάσεις του μνημείου, μετά την αρχική του αυτή της εποχής του Μεγάλου Κωνσταντίνου και συγκεκριμένα την αποκατάσταση που πραγματοποιήθηκε μετά την καταστροφή του Κουβουκλίου από τον Αλ Χακίμ το 1009, την αποκατάσταση που υλοποιήθηκε το 1555 από τον Λατίνο Κουστωδό Bonifacio da Ragusa, μέχρι την αποκατάσταση που έγινε από τον Κάλφα Κομνηνό, μετά την πυρκαγιά του 1808.
- Αρα η τεχνική αυτή, είναι πρωτοπόρα, ανοίγει νέα μονοπάτια στη γνώση της ιστορίας; Πώς λειτουργεί;
Η τεχνική της οπτικής φωταύγειας που χρησιμοποιήθηκε υπολογίζει την ηλικία μετρώντας την συσσώρευση του πληθυσμού των παγιδευμένων ηλεκτρονίων του υλικού, τα οποία απελευθερώνονται κατά την μέτρηση εκπέμποντας φως. Συνειρμικά κάνουμε τη σκέψη ότι το φως που εκπέμπει αυτό το παγκόσμιο μνημείο - σύμβολο διαπέρασε, με όχημα την τεχνική, τους αιώνες που το χωρίζουν από το σήμερα, για να μας αφηγηθεί ένα μέρος της υπέρλαμπρης ιστορίας του.
- Τι περιμένουμε από την επόμενη μέρα;
Η επόμενη ημέρα θα ήταν η συνέχιση των χρονολογήσεων και αναλύσεων στο υπόβαθρο του μνημείου, που φαίνεται να εδράζεται σε χώρο όπου υπήρχε προχριστιανικός ναός. Είναι κάτι όμως που εξαρτάται αποκλειστικά από τις αρχές του Πατριαρχείου και του κράτους του Ισραήλ.
