Μια παράσταση / δρώμενο που περιέχει αποσπάσματα από τα έργα της σπουδαίας Αμερικανίδας χορογράφου Μάρθας Γκράχαμ που είναι βασισμένα στην αρχαία ελληνική μυθολογία, έργα που αναδεικνύουν την πολιτιστική κληρονομιά της Ελλάδας και την επιρροή των αρχαίων κειμένων στις τέχνες και τον πολιτισμό των ΗΠΑ αλλά και ευρύτερα.

Στην εκδήλωση εναλλάσσεται η αφήγηση με τον χορό. Η δρ. Νίνα Παπαθανασοπούλου, καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών στο College Year in Athens (CYA), δημιουργεί και παρουσιάζει μια επιμορφωτική ομιλία για την τεχνική, το όραμα και το κινητικό λεξιλόγιο της Γκράχαμ, μία από τις πιο εμβληματικές προσωπικότητες της τέχνης του 20ού αιώνα. Η ομιλία εστιάζει στον τρόπο με τον οποίο η Γκράχαμ ερμήνευσε την αρχαία ελληνική μυθολογία και ιδιαίτερα τις αρχαίες ελληνικές ηρωίδες και τα έντονα συναισθήματά τους - οργή, πένθος, ζήλια, φόβο, και επιθυμία για εκδίκηση. Η παρουσίαση επικεντρώνεται στο μύθο του Οιδίποδα και της Ιοκάστης και στις χθόνιες θεότητες, τις Ερινύες.

Η καθηγήτρια τεχνικής και ρεπερτορίου Γκράχαμ, Πένυ Διαμαντοπούλου, σε συνεργασία με τo Martha Graham Center of Contemporary Dance στη Νέα Υόρκη διδάσκει, συνθέτει και αναβιώνει μια χορευτική σύνθεση εμπνευσμένη από το κλασικό ασκησιολόγιο της τεχνικής Γκράχαμ καθώς και αποσπάσματα από τα έργα της χορογράφου, Clytemnestra και Night Journey. "Η Γκράχαμ ερμήνευσε τους αρχαίους ελληνικούς μύθους μέσα από το ανθρώπινο σώμα, μέσα από τις κινήσει και την εκφραστικότητά του. Επικεντρώθηκε στα συναισθήματα των γυναικών", λέει η Δρ. Νίνα Παπαθανασοπούλου μιλώντας στην «Ε» με αφορμή την παράσταση.

Συνέντευξη - παρουσίαση: Κωνσταντίνα Δρακουλάκου

Η έρευνά σας εστιάζει στην πρόσληψη της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας και των τραγικών ηρωίδων του αρχαίου δράματος από την Αμερικανίδα χορογράφο Μάρθα Γκράχαμ. Πώς αποφασίσατε τη συγκεκριμένη θεματολογία έρευνας;

Το αρχαίο θέατρο και ο χορός με ενέπνεαν από παιδί. Η προσέγγιση της Γκράχαμ με τράβηξε από τότε που έκανα μαθήματα της τεχνικής της το 2000-2003 με την Πένυ Διαμαντοπούλου, τη συνεργάτιδα μου στο πρότζεκτ, και από τότε σκεφτόμουν ότι κάποια στιγμή θα ήθελα να ασχοληθώ ερευνητικά με το έργο της. Όταν άρχισα να διδάσκω μυθολογία και αρχαίο θέατρο σε προπτυχιακό επίπεδο, πρώτα ως υποψήφια διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο Columbia στην Νέα Υόρκη, μετά ως Επίκουρη Καθηγήτρια στο Κολλέγιο του Connecticut, και τώρα στο College Year in Athens στη Αθήνα, συνειδητοποίησα ότι για να αντιληφθούν οι φοιτητές την ευρεία απήχηση την αρχαίας ελληνικής μυθολογίας στις μέρες μας, έπρεπε να συμπεριλάβω στα μαθήματά μου εκδρομές και επισκέψεις σε σύγχρονες παραστάσεις και εκθέσεις που να είναι εμπνευσμένες από την αρχαία ελληνική μυθολογία. Πήγα λοιπόν τους φοιτητές μου σε πλήθος παραστάσεων, όπως στην όπερα του Στράους, Elektra, στο black odyssey, μία διασκευή της Οδύσσειας που πραγματεύεται την εμπειρία των Αφροαμερικανών στις ΗΠΑ ή στο Our Trojan War του θίασου Aquila, μία καταπληκτική παράσταση που δραματοποιεί σκηνές από την Ιλιάδα και τον Τρωικό πόλεμο εντάσσοντάς τες στο πλαίσιο του πολέμου στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Όταν την άνοιξη του 2016 πήγα τους φοιτητές μου να παρακολουθήσουν τα έργα της Γκράχαμ που ήταν βασισμένα στο μύθο της Μήδειας και του Οιδίποδα, η αντίδραση των φοιτητών ήταν τόσο ενθουσιώδης που αποφάσισα ότι τότε ήταν η στιγμή να ασχοληθώ πιο συστηματικά με αυτό. Ολοκλήρωνα τότε και την έρευνα μου στο αρχαίο θέατρο και τον Αριστοφάνη και ήταν μια καλή στιγμή να στραφώ σε μία καινούργια θεματική που, όπως μου απέδειξαν οι φοιτητές μου, και στων οποίων το αισθητήριο αποδίδω μεγάλη αξία, θα είχε τεράστια απήχηση στον τομέα των Κλασικών Σπουδών.

Ποιο ήταν το έναυσμα για τη δημιουργία αυτού του πρωτότυπου πρότζεκτ;

Η έρευνά μου για την πρόσληψη της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας από την Γκράχαμ πήγαινε πολύ καλά και παρουσίαζα τη δουλειά μου σε συνέδρια και πανεπιστήμια στην Αμερική δείχνοντας ολιγόλεπτα βίντεο από το έργο της Γκράχαμ. Όταν επέστρεψα στην Ελλάδα το 2019, τότε σκέφτηκα ότι στο πλαίσιο των ομιλιών μου θα ήταν ίσως συναρπαστικό αντί να δείχνω βίντεο, να έχω χορευτές που θα ερμηνεύουν το έργο της Γκράχαμ ζωντανά. Καθώς γνώριζα την Πένυ από παλιά και ήξερα ότι είχε το δικαίωμα να αναβιώνει αποσπάσματα από τα έργα της Γκράχαμ, την προσέγγισα και την ρώτησα αν θα την ενδιέφερε μια τέτοια συνεργασία. Ενθουσιάστηκε. Η ομιλία μου συνοδεύτηκε από χορεύτριες για πρώτη φορά εκεί που διδάσκω τα τελευταία 4 χρόνια, στο College Year in Athens (CYA), ένα ιδιαίτερα αξιόλογο εκπαιδευτικό ίδρυμα που προσφέρει ακαδημαϊκά μαθήματα σε φοιτητές που σπουδάζουν σε πανεπιστήμια των ΗΠΑ και έρχονται να ολοκληρώσουν ένα εξάμηνο των σπουδών τους στην Ελλάδα. Η αντίδραση του κοινού, κυρίως των φοιτητών και καθηγητών του CYA, ήταν τόσο θερμή, που αμέσως σκέφτηκα ότι ο χορός θα μπορούσε να πλαισιώνει την ομιλία σε περισσότερα σημεία και με διαφορετικό τρόπο κάθε φορά. Σε συνεργασία με την Πένυ αποφασίσαμε πώς και πού θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τον χορό για να αναδειχθεί το περιεχόμενο της ομιλίας και για να συμβάλλει πιο ουσιαστικά στην εμπειρία του κοινού, του ακροατή αλλά και του θεατή. Μετά από κάθε ομιλία προσθέταμε και κάτι ακόμα, μέχρι που καταφέραμε να θεατρικοποιήσουμε μέρη της παρουσίασης και να φτάσουμε στο αποτέλεσμα που θα παρουσιάσουμε στις 4 Ιουνίου στην Καλαμάτα. Εδώ να τονίσω επίσης πόσο τυχερή αισθάνομαι που έχουμε στην Ελλάδα την Πένυ, που είναι όχι μόνο εξαιρετική καθηγήτρια της τεχνικής της Γκράχαμ, αλλά και αναβιώτρια του ρεπερτορίου της. Έχει την άδεια δηλαδή να επαναφέρει στη σκηνή και να παρουσιάζει αυθεντικά έργα της Γκράχαμ, μια δυνατότητα που η ομάδα της Γκράχαμ στη Νέα Υόρκη παραχωρεί σε λίγους μόνο και εκλεκτούς χορευτές της.

Έχετε οργανώσει μια σειρά δράσεων με σκοπό την προώθηση και διάδοση της αξίας των κλασικών σπουδών στην τοπική κοινωνία. Για ποιο λόγο πιστεύετε ότι αξίζει κανείς να συνδεθεί με τις κλασικές σπουδές;   

Πιστεύω ότι τα θέματα και τα ζητήματα με τα οποία ασχολήθηκαν οι αρχαίοι Έλληνες ήταν επίκαιρα τότε και παραμένουν επίκαιρα και τώρα. Οι αρχαίοι Έλληνες προβληματίζονταν με ζητήματα που πολλοί από μας προβληματιζόμαστε και σήμερα και αναθεωρούσαν τις αξίες τους με παρόμοιο τρόπο που κάνουμε κι εμείς σήμερα. Προσπαθούσαν, για παράδειγμα, να ερευνήσουν την ανθρώπινη φύση, να καταλάβουν τα χαρακτηριστικά της και να προβλέψουν την αντίδρασή της, να ορίσουν την έννοια της δικαιοσύνης, να καταλάβουν το ρόλο του θείου, να συνειδητοποιήσουν τι σημαίνει ανθρώπινη, ατομική και συλλογική ευθύνη, να κατανοήσουν τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά των ανθρώπων, να αντιληφθούν και να αποδεχτούν την έννοια του θανάτου. Η μελέτη των θεμάτων αυτών μέσα από τις Κλασικές Σπουδές και μέσα από την πρωτοποριακή προσέγγιση της Γκράχαμ μπορεί να συμβάλει στην ενασχόληση μας με αυτά τα ζητήματα και σήμερα: να μας βοηθήσει, δηλαδή, να κατανοήσουμε καλύτερα τη φύση μας, να αναγνωρίζουμε και να αποδεχόμαστε τα συναισθήματα μας και αυτών γύρω μας, να λαμβάνουμε υπόψιν και να αντιλαμβανόμαστε τι είναι δίκαιο, να συμφιλιωνόμαστε με τον θανάτο. Πιστεύω δηλαδή ότι η μελέτη της αρχαιότητας μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο να ζει τη ζωή του και να αντιμετωπίζει τις εμπειρίες του με μεγαλύτερη αυτοσυνείδηση και αρμονία.

Ποια είναι η άποψή σας σχετικά με την οπτική και τον τρόπο ερμηνείας των αρχαίων ελληνικών μύθων από τη Μάρθα Γκράχαμ;

Η Γκράχαμ ερμήνευσε τους αρχαίους ελληνικούς μύθους μέσα από το ανθρώπινο σώμα, μέσα από τις κινήσεις του και την εκφραστικότητά του. Έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στο ανθρώπινο συναίσθημα και το χρησιμοποίησε ως μέσο για να αναδείξει τη διαχρονική αξία των μύθων. Πολλοί από τους αρχαίους ελληνικούς μύθους επικεντρώνονται στο συναίσθημα – στη μήνιν του Αχιλλέα, στο θυμό της Μήδειας, στην επιθυμία για γνώση του Οδυσσέα, στη θλίψη της Ηλέκτρας, στη δίψα για εκδίκηση της Κλυταιμνήστρας, στον πόνο της Ιφιγένειας, στην ντροπή της Ιοκάστης. Η Γκράχαμ επικεντρώθηκε στα συναισθήματα των γυναικών. Μέσα από την τέχνη του χορού, το έργο της τα αναγνώρισε, τα ανέδειξε, ακόμα και τα ύμνησε, δίνοντάς έτσι αξία όχι μόνο στα συναισθήματα αυτά καθαυτά αλλά και στις γυναίκες που τα βιώνουν. Όταν κατακλυζόμαστε από τα συναισθήματα μας, η Γκράχαμ μας παροτρύνει όχι να καλύπτουμε τα συναισθήματα αυτά και να τα κρύβουμε, αλλά να τα εξωτερικεύουμε και να αισθάνομαστε ακόμα και περηφάνεια για αυτά.

Μέσα από την παράσταση αναθερμαίνεται το ενδιαφέρον για την αρχαία ελληνική μυθολογία και το αρχαίο δράμα και αναδεικνύεται η πολιτιστική κληρονομιά της  Ελλάδας. Ποια είναι τα πιο σημαντικά οφέλη κατά την άποψή σας για την ελληνική κοινωνία; 

Πιστεύω ότι όλοι μας, και ασφαλώς εμείς οι Έλληνες, θα μπορούσαμε να χρησιμοποιούμε τους αρχαίους ελληνικούς μύθους και τα διδάγματά τους (διαφορετικά ενίοτε για τον καθένα μας) ως εφόδιο ζωής. Εφόδιο που βοηθάει σε διάφορους τομείς της ζωής μας: να έχουμε υγιείς και ουσιαστικές σχέσεις με τους συνανθρώπους μας και την οικογένειά μας, να αντιμετωπίζουμε τις δυσκολίες με ηρεμία και αποτελεσματικότητα, να είμαστε πιο ανοιχτόμυαλοι και δεκτικοί, να έχουμε αυτεπίγνωση και ενσυναίσθηση, να καταπολεμάμε τους φόβους μας, να ανακαλύπτουμε τις απολαύσεις και τις χαρές της ζωής. Όταν έχασα τη μητέρα μου πριν 7,5 χρόνια, για παράδειγμα, η μελέτη των μύθων και η προσπάθειά τους να αναλύσουν διάφορες πτυχές της ανθρώπινης εμπειρίας με βοήθησε πραγματικά να αντιμετωπίσω τον θάνατό της.

Η Μάρθα  Γκράχαμ  αναφέρεται ως «Πικάσο του Χορού» καθώς η επιρροή στο μοντέρνο χορό θεωρείται αντίστοιχη του Πάμπλο Πικάσο στις οπτικές τέχνες. Αποτελεί πηγή έμπνευσης και θαυμασμού για εσάς;

Αναμφίβολα ναι. Τη θαυμάζω γιατί ήταν τόσο αφοσιωμένη στην τέχνη της και τόσο αποφασισμένη να την επεκτείνει και να ανοίξει νέους δρόμους επικοινωνίας. Θαυμάζω τους ανθρώπους που ακολουθούν το πάθος τους, αφοσιώνονται σε αυτό που τους καλεί και δουλεύουν σκληρά για να διαδώσουν και να προαγάγουν το αντικείμενό τους και την αγάπη τους για αυτό. Αυτό νομίζω ήταν ένα από τα πολλά που προσέφερε η Γκράχαμ στον σύγχρονο χορό. Τους ανθρώπους αυτούς, να προσθέσω, ότι τους θεωρώ και ιδιαίτερα τυχερούς, γιατί το να είσαι πολύ καλός σε κάτι και να το αγαπάς με πάθος είναι και θέμα τύχης. Δεν διακρίνονται νομίζω όλοι στο αντικείμενο που αγαπούν.

Είναι ένα εύκολο εγχείρημα να συνδυαστεί η κλασική φιλολογία με το σύγχρονο χορό; Υπήρξε κάτι που σας δυσκόλεψε σε αυτό το εγχείρημα;

Και ναι και όχι. Μου φάνηκε εύκολο γιατί βρήκα μια εξαιρετική συνεργάτιδα με την οποία συμμεριζόμαστε πολλές απόψεις και μπορέσαμε γρήγορα να συμφωνήσουμε στην μορφή του πρότζεκτ. Πλαισιώσαμε με ευκολία και την ομιλία μου με χορό, και τα χορευτικά μέρη με ομιλία. Αυτό όμως που πιστεύω ότι είναι δύσκολο είναι το να βρούμε την ισορροπία μεταξύ των δύο. Επειδή το κοινό μιας ομιλίας θα μπορούσε να διαφέρει από το κοινό μιας χορευτικής παράστασης, το να δημιουργήσουμε μία παρουσίαση που να ικανοποιήσει εξ ίσου όλους τους θεατές είναι μια πρόκληση. Να εισάγουμε αυτόν που ήθελε κυρίως να ακούσει την ομιλία στον κόσμο του χορού και να εμπνεύσουμε αυτόν που θέλει να δει κυρίως τον χορό στο να ακούσει και μια ερμηνεία για αυτόν. Και να προσελκύσουμε επίσης και ένα κοινό που δεν είναι μυημένο ούτε στην κλασική φιλολογία ούτε στον χορό αλλά θα έρθει λόγω του ιδιαίτερου αυτού συνδυασμού.

Ποια είναι η επιρροή των κλασικών σπουδών στις τέχνες και δη στον χορό;

Είναι τόσο σημαντική που δύσκολα μπορώ να απαντήσω με λίγες μόνο προτάσεις. Η σπουδή του αρχαίου ελληνικού και ρωμαϊκού κόσμου έχει εμπνεύσει χιλιάδες καλλιτέχνες σε κάθε περίοδο και κάθε άκρη της γης, καθώς και πολλούς χορογράφους όλων των ειδών, μπαλέτου, μοντέρνου, σύγχρονου, φλαμένκο. Οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι και οι ήρωές τους προσφέρουν μια βαρύτητα στο έργο μεταγενέστερων καλλιτεχνών και μας καλούν να στοχαστούμε τη σχέση του παρελθόντος με το σήμερα. Κάθε καλλιτέχνης, από την άλλη, φωτίζει διαφορετικές πτυχές του μύθου και μας προτρέπει να τους ερμηνεύσουμε με άλλη ματιά. Οι μύθοι δηλαδή ξαναζωντανεύουν και αποκτούν καινούργιες ερμηνείες. Τα αρχέγονα σύμβολα των μύθων ενέπνευσαν και την Γκράχαμ. Κι εκείνη όμως, με το να δώσει σημασία στη γυναίκα και τα συναισθήματά της, συνέβαλε και ακόμα συμβάλλει στη διατήρηση και στη διάδοση της αξίας και της επικαιρότητας των αρχαίων ελληνικών μύθων.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Σύλληψη - Έρευνα - Οργάνωση Παραγωγής - Παρουσίαση: Δρ. Νίνα Παπαθανασοπούλου (Καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών, College Year in Athens (CYA) /Διεθνές Κέντρο Ελληνικών και Μεσογειακών Σπουδών), Χορογράφος: Πένυ Διαμαντοπούλου (Καθηγήτρια τεχνικής και ρεπερτορίου Γκράχαμ). Χορεύουν: Ναταλία Καλογεροπούλου, Μαριτίνα Κατσιμπράκη, Βάσια Κολλιού, Μαριάννα Παπακωνσταντίνου, Μαριάννα Τσικμανλή, Μάρα Τσούρμα. Βοηθός Παραγωγής: Δανάη Ευαγγελίου, Φωτογραφίες: Δημήτρης Μαμαλούκος & Πάτροκλος Σκαφίδας. Διάρκεια: 70’. Τιμές εισιτηρίων: 12 ευρώ (γενική είσοδος), 10 ευρώ (μειωμένο, φοιτητές, ΑμεΑ και άτομα άνω των 65). Η είσοδος συστήνεται για ηλικίες από 8 ετών και άνω. Προπώληση εισιτηρίων γίνεται στο ticketservices.gr.