Αφορμή για την συνέντευξη που ακολουθεί ήταν η πρόσφατη ομιλία της, στην Ασέα, γενέτειρα του Νίκου Γκάτσου, όπου προσκεκλημένη των εν Αθήναις Ασεατών και του Συλλόγου των Φιλοπροόδων Ασέας, μίλησε για τους αδελφούς Σπετσερόπουλους, καταγόμενους επίσης από την Ασέα.

Συνέντευξη στη Μαρία Τομαρά

- Σε ποιο ιστορικό πλαίσιο αναδεικνύεται η λειτουργία του ευεργέτη;

«Το ελληνικό παροικιακό φαινόμενο αντιστοιχεί στην οργανωμένη μετακίνηση προς την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και το Νότο, με επίκεντρο την Αίγυπτο. Ακμάζει κατά τον 19ο και το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Βασίζεται στη δημιουργία οικονομικών και οικογενειακών δικτύων μετοικεσίας και παρακολουθεί την επέκταση, την ακμή και την παρακμή του παγκόσμιου αποικιοκρατικού συστήματος. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η ιστορική έρευνα αναδεικνύει ένα ιδιαίτερο πρότυπο ατομικής λειτουργίας, δηλαδή τη μορφή και τη λειτουργία του ευεργέτη. Μακρόχρονη σπουδή αυτού του φαινομένου μού έχει επιτρέψει να κωδικοποιήσω τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ευεργέτη, το ιδιαίτερο υπόδειγμα λειτουργίας του, καθώς και την προσωπική του διαδρομή με όρους ατομικής εποποιίας και ευποιίας».

- Πώς ορίζεται ο ευεργετισμός;

«Ιστορικά ο ευεργετισμός αντιστοιχεί στην ανάληψη συλλογικών λειτουργιών κοινωφελούς ή και εθνικού χαρακτήρα από ένα πρόσωπο. Στον σύγχρονο κόσμο, δεδομένης της ιστορικής εξέλιξης, η υλοποίηση της προσωπικής βούλησης του ευεργέτη συχνά ανατίθεται σε συγκεκριμένους ιδιωτικούς οργανισμούς με ευεργετική λειτουργία (π.χ. ιδρύματα, όπως είναι στη Μεσσηνία το Ιδρυμα Γεωργίου και Βικτωρίας Καρέλια)».

- Πώς εκφράζεται ο ευεργετισμός στους Ελληνες της διασποράς;

«Το φαινόμενο της ατομικής ευποιίας εικονογραφείται παραδειγματικά από κορυφαίους επιχειρηματίες της διασποράς (Αβέρωφ, Βαρβάκης, Μπενάκης, Χωρέμης…), οι οποίοι έδρασαν ευεργετικά στο τρίπτυχο ιδιαίτερη πατρίδα - ελληνική παροικία - εθνικό κέντρο. Με τον τρόπο αυτό, οι Ελληνες της διασποράς, λειτουργώντας ως χρηματοφόρα υποκείμενα, αναπλήρωσαν τις αδυναμίες της Πολιτείας και κάλυψαν κρίσιμες ανάγκες της κοινωνίας στην προοπτική του αστικού μετασχηματισμού και εκσυγχρονισμού της χώρας».

- Πώς λειτούργησαν οικονομικά και θεσμικά οι αδελφοί Σπετσερόπουλοι;

«Οι αδελφοί Γεώργιος και Δημήτριος Σπετσερόπουλος κατάγονται από την Ασέα Αρκαδίας. Υπολογίζουμε ότι γεννήθηκαν κατά τη δεκαετία 1860-70 και είναι τέκνα της Αναστασίας και του Παναγιώτη Σπετσερόπουλου. Σε πολύ μικρή ηλικία έμειναν ορφανοί από μητέρα. Από τον δεύτερο γάμο του πατέρα τους γεννήθηκε η ετεροθαλής αδελφή τους Παναγιώτα. Πολύ νωρίς όμως έχασαν και τον πατέρα τους. Ορφανά τώρα, τα δύο αδέλφια έφυγαν αφήνοντας μόνη πίσω στο χωριό τους την Παναγιώτα. Αφού παρέμειναν για λίγο εργαζόμενοι στην Τρίπολη, σε νεαρή ηλικία πήραν τον δρόμο της ξενιτιάς αναζητώντας την τύχη τους στην κοινότητα των ομογενών της Αιγύπτου. Εγκαταστάθηκαν στο Κάιρο όπου ασχολήθηκαν με τις κτηματομεσιτικές επιχειρήσεις και την ποταμοπλοΐα στο Νείλο. Σύντομα απέκτησαν σημαντική περιουσία και το 1923 ίδρυσαν την εταιρεία «United Egyptian Nile Transport Co.», διατηρώντας παράλληλα μεγάλο μετοχικό μερίδιο στις ανώνυμες κτηματομεσιτικές εταιρείες «Consolidated Landen Interests Co. of Egypt» και «Warden Estates».

Η παρουσία τους στο Κάιρο συνδέεται με την έντονη εμπορική και επιχειρηματική διείσδυση των δυτικών μητροπόλεων στην Αίγυπτο και με τον συνακόλουθο μετασχηματισμό της αιγυπτιακής οικονομίας.

Ο Γεώργιος Σπετσερόπουλος εκλέχτηκε μέλος της πρώτης δωδεκαμελούς Διοικητικής Επιτροπής της Κοινότητας Καΐρου, η οποία συνέταξε τον θεμελιώδη κανονισμό λειτουργίας της το 1904. Διετέλεσε αντιπρόεδρος του Επιμελητηρίου Ποταμοπλοΐας, που συστάθηκε το 1923, και υπήρξε ο πρώτος πρόεδρος του Συνδέσμου Παλαιών Πολεμιστών Καΐρου που ιδρύθηκε το 1930. Ετσι, το όνομά του συνδέθηκε με την ανάπτυξη και τις δραστηριότητες του Αιγυπτιώτη Ελληνισμού».

- Και ως ευεργέτες;

«Οι αδελφοί Σπετσερόπουλοι λειτούργησαν ευεργετικά στην παροικία και στην ιδιαίτερη πατρίδα τους. Το 1927 ανέλαβαν τη δαπάνη για την ανέγερση του Σπετσεροπουλείου Ορφανοτροφείου στην Ηλιούπολη του Καΐρου. Το Ορφανοτροφείο μπορούσε να στεγάσει 250 ορφανά «εν πλήρει ανέσει και με όρους της υγιεινής». Η ευαισθησία τους απέναντι στην ορφάνια, μιας και αυτοί οι ίδιοι είχαν ζήσει τον προσωπικό αυτόν πόνο, τους οδήγησε να αναλάβουν αυτό το έργο «προκειμένου να εξασφαλίσουν την οικογενειακή περίθαλψη, την καλή ανατροφή και τη μητρική περιποίηση των ορφανών». Για το έργο τους αυτό, ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Μελέτιος και η Ιερά Σύνοδος τους ανακήρυξαν «ορφανοτρόφους της Εκκλησίας». Στην ιδιαίτερη πατρίδα τους, την Ασέα, οργάνωσαν και συντήρησαν τις Παιδικές Εξοχές, ενίσχυσαν τον Σύλλογο Φιλοδένδρων, τον Φιλοπρόοδο Σύλλογο «Ο Παν», συνέβαλαν στην ίδρυση του σανατορίου «Μάννα», μερίμνησαν για την αγιογράφηση του μητροπολιτικού Ιερού Ναού του Αγίου Βασιλείου Τριπόλεως και χρηματοδότησαν με 100.000 ελβετικά φράγκα την αγορά και εγκατάσταση του ρολογιού που βρίσκεται στο κωδωνοστάσιό του. Το ρολόι αυτό λειτουργεί από τις 9 Σεπτεμβρίου 1926 μέχρι και σήμερα. Η αδελφή τους Παναγιώτα Δημοπούλου το 1929 παραχώρησε έκταση γης προκειμένου να δημιουργηθεί το Σπετσεροπούλειο Αλσος Ασέας από την οικογένεια Δημόπουλου».

- Δηλαδή, εδώ έχουμε μια περίπτωση «γυναικείου ευεργετισμού»;

«Ο τρόπος που λειτούργησε η Παναγιώτα Σπετσεροπούλου- Δημοπούλου δείχνει ότι ο ευεργετισμός δεν είναι απλώς ατομική ιδιαιτερότητα, ροπή ή ευαισθησία. Αλλά είναι ιδεολογία, η οποία μάλιστα, στην περίπτωση αυτή, αναδεικνύει τη γυναικεία υποκειμενικότητα στο πλαίσιο του ευεργετισμού, στο μέτρο φυσικά που η γυναίκα ήταν το χρηματοφόρο υποκείμενο. Αλλωστε, στις διαθήκες μεγάλων ευεργετών (π.χ. Εμμανουήλ Μπενάκης) συχνά συναντάμε ρητά διατυπωμένη τη βούλησή τους για συνέχιση του ευεργετικού τους προτάγματος από τα παιδιά τους, ανεξάρτητα από το φύλο τους».