Στην πλειοψηφία τους, οι δυνητικοί επιχειρηματίες είναι νέοι έως 45 ετών, με υψηλό επίπεδο μόρφωσης που είχαν στο παρελθόν αμειβόμενη εργασία στον ιδιωτικό τομέα. Είναι οι άνθρωποι εκείνοι που έχουν αφομοιώσει περισσότερο από κάθε άλλη κοινωνική ομάδα τις βαθιές αλλαγές που έφερε το Μνημόνιο στις εργασιακές σχέσεις και στην ευελιξία της αγοράς εργασίας και έχουν εξωστρεφή προσανατολισμό. 

Ολοι θα συμφωνήσουμε ότι επιχειρηματικότητα είναι κάτι περισσότερο από «έναρξη μιας επιχείρησης». Αποτελεί μια διαδικασία μέσω της οποίας τα άτομα αναγνωρίζουν τις ευκαιρίες και τις αξιοποιούν με σκοπό τη δημιουργία νέων προϊόντων και υπηρεσιών και φυσικά το κέρδος. Επιχειρηματικότητα σημαίνει επίσης ανατροπή της υπάρχουσας οικονομικής τάξης πραγμάτων μέσα από την εισαγωγή καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών. Εμπεριέχει επομένως -εκτός των άλλων- την ανάπτυξη καινοτομίας με σκοπό την εξεύρεση τρόπων μείωσης της αβεβαιότητας -ιδιαίτερα σε συνθήκες οικονομικής κρίσης- και βιωσιμότητας της επιχείρησης. 

Ας έρθουμε τώρα στην τέχνη… Τέχνη είναι η αποτύπωση των αισθήσεων, των βιωμάτων αλλά και των συναισθημάτων, η ανάπλαση εμπειριών της καθημερινότητας σε σχέση με το κοινωνικό  πολιτισμικό, ιστορικό και γεωγραφικό πλαίσιο από το οποίο διέπονται. Πώς όμως συνδυάζονται επιχειρηματικότητα και τέχνη;  

► Η επιχειρηματικότητα και η τέχνη είναι πεδία που «σπάνε» τους κανόνες 

► Και οι 2 εμπεριέχουν την έννοια της «δημιουργίας» και της «δημιουργικότητας»

 ► Εχουν ένα κοινό άξονα γύρω από τον οποίο κινούνται και αυτός είναι η «καινοτομία».

Ας δούμε τώρα τι γίνεται με την αξιοποίηση των ευκαιριών που σχετίζονται με την τέχνη…

Είναι γεγονός ότι η καλλιτεχνική δημιουργία ευνοεί την κριτική σκέψη και σε βγάζει από το σύνηθες πεδίο στο οποίο κινείσαι. Επομένως το ίδιο μπορεί να συμβεί  και σε ένα νέο ή υποψήφιο επιχειρηματία, αν τολμήσει να βγει από τα στερεότυπα και να δημιουργήσει διαφορετικά από τα μέχρι σήμερα δεδομένα… Ομως, το να ταράξεις τα νερά δεν είναι μια εύκολη υπόθεση. Οι επιχειρηματίες που το τόλμησαν διατάραξαν την επικρατούσα ηρεμία και τους ισχύοντες κανόνες και υπέστησαν όλα όσα αυτό προϋποθέτει: σκληρή κριτική ή και πόλεμο στις περισσότερες περιπτώσεις. Ο Steve Jobs, ο  Mark Zuckerberg κ.ά. ανέπτυξαν πρακτικές που προκάλεσαν τουλάχιστον στην αρχή, εξαιρετικά εχθρικές αντιδράσεις του επιχειρηματικού κατεστημένου. Τι κάνουμε λοιπόν; Αναμασάμε τα ίδια, από φόβο να μη ταράξουμε τα νερά ή τολμάμε να ακολουθήσουμε έναν άλλο διαφορετικό δρόμο; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι δύσκολη, για να ξεκαθαρίσει όμως το τοπίο, είναι χρήσιμο να αναζητήσουμε επιτυχημένα παραδείγματα όσων τόλμησαν. 

Το παράδειγμα της Belgacom

H Belgacom, βελγική εταιρεία τηλεφωνίας από το 1996 που ιδρύθηκε, ήταν ένας από τους μεγαλύτερους αγοραστές έργων τέχνης που ξόδευε κάθε χρόνο πολλές χιλιάδες ευρώ για την αγορά τους. Σε 15 χρόνια η Belgacom ξόδεψε 10 εκατομμύρια ευρώ και απέκτησε συνολικά 650 έργα 187 καλλιτεχνών. Ολα αυτά τα έργα είναι διασπαρμένα στους χώρους της επιχείρησης και τα βλέπουν καθημερινά εκατοντάδες άτομα (επισκέπτες, πελάτες, εργαζόμενοι). Οι υπεύθυνοι της Belgacom Art εξηγούν ότι στόχος της εταιρείας ήταν να αλλάξει ριζικά την επιχειρηματική της πολιτική και από ένα καθεστώς μονοπωλίου και παγιωμένων επιχειρηματικών πρακτικών να ανοιχτεί σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον. Αυτό, προϋπέθετε αλλαγή επιχειρηματικής συμπεριφοράς αλλά και νοοτροπίας και αντίληψης των εργαζομένων. Η στροφή έγινε και έκανε τη διαφορά με τη σφραγίδα της σύγχρονης τέχνης και του πολιτισμού που επιλέχθηκε ως ο πλέον κατάλληλος τρόπος.  

Η Belgacom είναι ίσως ένα ακραίο παράδειγμα, άπιαστο για πολλούς μικρούς επιχειρηματίες, δείχνει όμως μια τάση, ένα δρόμο… Αντίστοιχες επιλογές έχουν κάνει και άλλες εταιρείες όπως : η ING, η Dexia, η Lhoist..., με ενδιαφέρουσες προτάσεις και ανάλογες προσεγγίσεις.

Μεγάλα ή μικρά αντίστοιχα παραδείγματα υπάρχουν πολλά και είναι γεγονός ότι η σύγχρονη τέχνη μπορεί να παίξει έναν σημαντικό ρόλο και να ενθαρρύνει την αλλαγή νοοτροπίας διότι εισάγει προκλήσεις, ερωτήματα, ωθεί στην επανεξέταση πεποιθήσεων, στην αποδοχή της διαφορετικότητας και ανοίγει νέους ορίζοντες. Η σύγχρονη τέχνη μας βοηθά να δούμε ότι ζούμε σε έναν κόσμο σε συνεχή κίνηση. Επίσης, ενισχύει τη δημιουργικότητα και τον διάλογο. Το να βάλλουμε την τέχνη στην καρδιά μιας επιχείρησης σημαίνει ότι έχουμε τη βεβαιότητα για 3 πράγματα: 

1. Οτι κάθε ανθρώπινη δράση πρέπει να έχει πολιτιστικό υπόβαθρο 

2. Οτι η προσπάθεια αυτή κάνει μέτοχους τόσο το προσωπικό όσο και τους πελάτες 

3. Οτι δίνει μια εικόνα δυναμισμού και δημιουργικότητας στην επιχείρηση. 

Ενας επιχειρηματίας αποφασίζοντας να εκθέσει έργα τέχνης στον χώρο της επιχείρησής του ή να κοσμήσει τις ετικέτες των προϊόντων του, σημαίνει ότι επιλέγει να αναπτύξει μια στρατηγική επικοινωνίας μέσω της τέχνης. Στην ίδια κατεύθυνση κινούνται και οι επιχειρηματίες που επιλέγουν να οργανώσουν καλλιτεχνικά events στον περίγυρο (εξωτερικό χώρο) της επιχείρησής τους, κάτι που αυξάνει την ελκυστικότητα, όχι μόνο της διοργανώτριας επιχείρησης αλλά και της πόλης. Αυτού του είδους οι επιχειρηματικές πρωτοβουλίες που είναι μια γνήσια έκφραση δημιουργίας, αντί να προάγεται και να ενθαρρύνεται από την Πολιτεία (όπως συμβαίνει στην Ευρώπη), εδώ καταδιώκεται ως παράνομη πράξη και επιβάλλονται πρόστιμα και στους καλλιτέχνες και στους επιχειρηματίες. 

Ολες αυτές οι επιλογές πρέπει επομένως να είναι απόλυτα συνειδητές γιατί είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα δεχθούν πυρά! Αυτή η ιδιαίτερη καλλιτεχνική σφραγίδα θα πρέπει να υποστηρίζεται από τον επιχειρηματία με τόλμη και με τρόπο που να διεγείρει την επιθυμία και την περιέργεια των πελατών για τις προτάσεις και τα προϊόντα της επιχείρησης. Είναι μια επιχειρησιακή στρατηγική που κάνει την επιχείρηση να ξεχωρίζει από τον ανταγωνισμό και της δίνει την εικόνα μιας μοντέρνας επιχείρησης με σύγχρονες αντιλήψεις. Αλλά για να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα αυτό θα πρέπει να εφαρμόζεται με συνέπεια και η τέχνη να μην περιορίζεται σε μια συγκεκριμένη δράση της επιχείρησης αλλά να είναι στο επίκεντρο της επιχειρησιακής στρατηγικής. Δημιουργία κριτικής σκέψης, τολμηρές αποφάσεις και κυρίως έξοδος από στεγανά και τετριμμένες, πεπαλαιωμένες επιχειρηματικές αντιλήψεις είναι επομένως 3 συμβουλές βιωσιμότητας μιας επιχείρησης εν μέσω της κρίσης. Η τέχνη, ο πολιτισμός είναι ένα ισχυρό κίνητρο προς αυτή την κατεύθυνση. 

Ενα πολύ ενδιαφέρον καλλιτεχνικό δρώμενο στους δρόμους της Νέας Υόρκης

Είδαμε ενδιαφέροντα παραδείγματα, όμορφες και πολλά υποσχόμενες προοπτικές, καινοτόμες ιδέες και προτάσεις που στόχο έχουν να εξασφαλίσουν την βιωσιμότητα μιας επιχείρησης μέσα σε ένα άκρως ανταγωνιστικό περιβάλλον και κατ’ επέκταση να συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη. Ομως για να γίνουν δυνατά όλα αυτά θα πρέπει το κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον μέσα στο οποίο αναπτύσσονται τέτοιες πρωτοβουλίες να είναι φιλικό και η λειτουργία των θεσμών να εξασφαλίζει τα κατάλληλα κίνητρα και κυρίως την απαραίτητη στήριξη. 

Δυστυχώς, στον τόπο μας η επιχειρηματικότητα είναι άγνωστη λέξη για τις τοπικές αρχές και ο επιχειρηματίας που καινοτομεί είναι -το λιγότερο που μπορεί να πει κανείς- «ενοχλητικός». Οι επιχειρηματίες που το τόλμησαν, διατάραξαν την επικρατούσα ηρεμία και τους ισχύοντες κανόνες, υπέστησαν σκληρή κριτική ή και πόλεμο. Εδώ, κάθε καινοτόμος πρωτοβουλία θεωρείται ανατρεπτική πρακτική που απειλεί το επιχειρηματικό κατεστημένο και επομένως πρέπει άμεσα να κατατροπωθεί με κάθε πρόσφορο μέσο. 

Παρόλα αυτά, το κύμα της νέας επιχειρηματικότητας αποτελεί το μόνο ρεαλιστικό σχέδιο ανάπτυξης της χώρας αφού η αναμονή των μεγάλων επενδύσεων αποδεικνύεται πολύ μεγάλη. Η Πολιτεία, από την πλευρά της, θα πρέπει να άρει τις παραδοσιακές δυσλειτουργίες της ελληνικής διοίκησης – γραφειοκρατία, δυσβάστακτες ποινές, πολύπλοκο και ασταθές φορολογικό σύστημα.

Σήμερα, συνδικάτα, πολιτικά κόμματα, τοπικοί άρχοντες και πολιτικοί προϊστάμενοι αποτελούν τους φορείς της «αντιμεταρρύθμισης». Το πολιτικό σύστημα της χώρας χαρακτηρίζεται διαχρονικά από την απροθυμία του να εκχωρήσει σε οποιοδήποτε ενεργό υποκείμενο της ελληνικής κοινωνίας την απαιτούμενη αυτονομία -άρα θεσμούς και εργαλεία- για να αναλάβει την ευθύνη της ζωής και της τύχης του. Η αληθινή μεταρρύθμιση προϋποθέτει εμπνευσμένες ηγεσίες, ικανό αριθμό ανθρώπων που επιθυμούν τις αλλαγές, φαντασία και, κυρίως, κόπο. Αυτό φυσικά απαιτεί σταθερό, ξεκάθαρο και μακροπρόθεσμο φορολογικό και αναπτυξιακό πλαίσιο το οποίο μάλιστα πρέπει να είναι και Συνταγματικά κατοχυρωμένο για τουλάχιστον 10 χρόνια κάθε φορά. Σε κάθε περίπτωση όμως, οι ΕΠΑΝΩ πρέπει πριν από όλα να αντιληφθούν ότι βιώσιμη ανάπτυξη μπορεί και πρέπει να έρθει από τους ΚΑΤΩ. 

Του Γιώργου Καραμπάτου

Εκτελεστικού Διευθυντή Πολιτιστικού Οργανισμού «Δρόμοι της Ελιάς»