Ηταν επίσης το αντικείμενο μιας διαμάχης σχετικά με την καταγωγή του πληθυσμού της. Σε μια θεωρία που συζητήθηκε έντονα από τους μελετητές για πάνω από 170 χρόνια, ο Γερμανός ιστορικός Jacob Philipp Φαλμεράγιερ πρότεινε ότι οι Πελοποννήσιοι κατά τον Μεσαίωνα είχαν εντελώς εξαφανιστεί από Σλάβους και Αβάρους εισβολείς και είχαν αντικατασταθεί από Σλάβους εποίκους κατά τον 6ο αιώνα μ.Χ.
Εδώ διερευνούμε την γενετική δομή των Πελοποννησιακών πληθυσμών σε δείγμα 241 ατόμων που προέρχονται από όλες τις περιοχές της χερσονήσου και εξετάζουμε τις προβλέψεις της θεωρίας αντικατάστασης των μεσαιωνικών Πελοποννησίων από Σλάβους.
Διαπιστώνουμε σημαντική ανομοιογένεια των Πελοποννησιακών πληθυσμών σε δείγματα γενετικά διακριτών υποπληθυσμών και με χρήση αλγορίθμων γονιδιακών ροών εντός της Πελοποννήσου.
Με principal component analysis (PCA) και ADMIXTURE analysis οι Πελοποννήσιοι είναι σαφώς διακριτοί από τους πληθυσμούς της Σλαβικής κοιτίδας και είναι πολύ παρόμοιοι με τους Σικελούς και τους Ιταλούς. Χρησιμοποιώντας μια νέα μέθοδο ποσοτικής ανάλυσης των αποτελεσμάτων ADMIXTURE διαπιστώνουμε ότι η Σλαβική καταγωγή Πελοποννησιακών υποπληθυσμών κυμαίνεται 0,2 έως 14,4%. Υποπληθυσμοί θεωρούμενοι από τον Φαλμεράγιερ ως σλαβικά φύλα ή προέλευσης από την Εγγύς Ανατολή, δεν έχουν καμία σημαντική παρόμοια καταγωγή.
Αυτή η μελέτη απορρίπτει την θεωρία της εξαφάνισης των μεσαιωνικών Πελοποννησίων και δείχνει πως η γενετική μπορεί να διευκρινίσει σημαντικές πτυχές της ιστορίας του ανθρώπινου πληθυσμού.
European Journal of Human Genetics online προδημοσίευση, 8 Μαρτίου του 2017
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Πελοπόννησος κατοικήθηκε μετά από σειρά μεταναστεύσεων που διήρκεσε σχεδόν εννέα χιλιετίες. Αρχικά οι μετανάστες έφτασαν από την Ανατολία περί το 9000 π.Χ. και ίδρυσαν πολλούς Νεολιθικούς οικισμούς στη χερσόνησο. Οι Μυκηναίοι οι οποίοι ανέπτυξαν έναν προηγμένο πολιτισμό της Εποχής του Χαλκού, είτε μετανάστευσαν από το Βορρά γύρω στο 2200 π.Χ., ή ήταν απόγονοι των αρχικών Νεολιθικών μεταναστών. Η επόμενη μετανάστευση έλαβε χώρα κατά την έναρξη της πρώτης χιλιετίας π.Χ. με την εισβολή Δωριέων Ελλήνων στην Πελοπόννησο, που αναφέρεται στην ελληνική παράδοση ως επιστροφή των Ηρακλειδών. Οι μετέπειτα 14 αιώνες χαρακτηρίστηκαν από ποσοτικές αλλαγές του πληθυσμού οφειλόμενες σε πολέμους και επιδημίες, αλλά όχι από ποιοτικές επιπτώσεις προερχόμενες από μετακινήσεις νέων πληθυσμιακών ομάδων.
Οι αλλαγές στη δομή του πληθυσμού ξεκίνησαν στις αρχές της μεσαιωνικής περιόδου με τις μεταναστεύσεις των Σλάβων στα Βαλκάνια. Τα αποτελέσματα αυτών των μεταναστεύσεων έχουν κυριαρχήσει στην ιστοριογραφία της Πελοποννήσου κατά τη διάρκεια των τελευταίων 170 χρόνων.
Σχήμα 1 Δομή των Πελοποννησιακών πληθυσμών. (a) Χάρτης της Πελοποννήσου που δείχνει τους πληθυσμούς που μελετήθηκαν. Κάθε κουκκίδα αντιστοιχεί στην προέλευση ενός συμμετέχοντος.
σελ. 2, European Journal of Human Genetics
Σχήμα 2 Γενετική ομοιότητα Πελοποννησίων, Σικελών και Ιταλών. PCA ανάλυση διαφόρων Ευρωπαϊκών πληθυσμών. (c) Aνάλυση Δικτύου που απεικονίζει την υψηλή συνδεσιμότητα μεταξύ των Πελοποννησιακών πληθυσμών καθώς και μεταξύ Πελοποννησίων, Σικελών και Ιταλών. Παρατηρήστε την απόσταση μεταξύ των Πελοποννησίων αφενός και Σλαβικών πληθυσμών και πληθυσμών της Εγγύς Ανατολής αφετέρου. Οι Πελοποννήσιοι συνδέονται με τους πληθυσμούς της Εγγύς Ανατολής μέσω Κρήτης και Δωδεκανήσων.
“Γενετική των Πελοποννησιακών πληθυσμών” (G Σταματογιαννόπουλος κ.ά.)
σελ. 3, European Journal of Human Genetics
ΣΥΖΗΤΗΣΗ (ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ)
Η ανάλυσή μας για την γενετική καταγωγή των Πελοποννησιακών πληθυσμών και τις σχέσεις τους με τους Σλάβους και άλλους Ευρωπαίους διευθετεί μια ιστορική διαμάχη που συνεχίζεται για πάνω από 170 χρόνια. Αυτή η ιστορική διαμάχη δείχνει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ιστορικοί στην προσπάθειά τους να ανασυνθέσουν την ιστορία των (μετακινήσεων) πληθυσμών βάσει ανεπαρκών γραπτών πηγών. Ο Φαλμεράγιερ βάσιζε τη θεωρία του περί εξαφάνισης των μεσαιωνικών Πελοποννήσιων Ελλήνων σε κείμενα λίγων προγενέστερων και δύο Βυζαντινών συγγραφέων του μέσου-Μεσαίωνα. Οι πρώτες πηγές ήταν πολύ σύντομα σχόλια σε κείμενα ιστορικών και εκκλησιαστικών συγγραφέων του 6ου και 7ου αιώνα. Τα μεσαία-μεσαιωνικά έγγραφα ήταν ένα γράμμα ενός Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως του 11ου αιώνα και τα γραπτά του αυτοκράτορα του 10ου αιώνα Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου. Η θεωρία του Φαλμεράγιερ δημιούργησε αίσθηση μεταξύ των ιστορικών. Μια πρώτη αντίκρουση δημοσιεύθηκε από τον Ελληνα ιστορικό Παπαρρηγόπουλο ο οποίος εξέτασε τις ίδιες πηγές που χρησιμοποίησε ο Φαλμεράγιερ για την κατασκευή της θεωρίας του και κατέληξε σε διαφορετικά συμπεράσματα, δηλαδή, ότι οι Σλάβοι δεν έφθασαν πράγματι στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του 6ου αιώνα και, όταν έφτασαν, δεν κατέσφαξαν τον τοπικό πληθυσμό. Πολλοί ιστορικοί που συνέβαλαν στην εκτενέστατη βιβλιογραφία σε αυτό το θέμα κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα (μερικώς συνοψίζονται στον Curta και τον Ζακυθηνό) συνήθως είτε αποδέχονται είτε απορρίπτουν τη θεωρία της εξαφάνισης των Πελοποννησίων Ελλήνων. Ως φαίνεται οι προσωπικές φιλοσοφικές απόψεις τους επηρέασαν την κρίση των ιστορικών. Ο Φαλμεράγιερ ήταν εκπαιδευτικός και δημοσιογράφος που μετεβλήθη σε ιστορικό, ένας φιλελεύθερος διανοούμενος της εποχής του και ένας σλαβόφοβος που φοβόταν την αυξανόμενη επιρροή της Ρωσίας στα Βαλκάνια εις βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Παπαρρηγόπουλος ήταν ένας Ελληνας ιστορικός που προωθούσε την ιδέα της συνέχειας της Ελληνικής εθνότητας κατά τη διάρκεια της μεσαιωνικής περιόδου. Τα ευρήματα της μελέτης μας διευθετούν αυτά τα θέματα και παρέχουν έναν άμεσο έλεγχο της θεωρίας της εξαφάνισης των μεσαιωνικών Πελοποννήσιων Ελλήνων. Είναι σαφές ότι οι Σλάβοι εγκαταστάθηκαν στην Πελοπόννησο, όπως υποδεικνύουν οι ποσοτικές μετρήσεις πληθυσμών σλαβικής καταγωγής (Πίνακες 2 και 3). Φαίνεται, επίσης, ότι ο αριθμός τους ήταν σχετικά μικρός σε σύγκριση με το μέγεθος του τοπικού πληθυσμού, όπως δείχνουν τα χαμηλά επίπεδα σλαβικής καταγωγής των πληθυσμών της Πελοποννήσου.
Στο βιβλίο του για τη Διοίκηση της Αυτοκρατορίας ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος περιγράφει τους πολέμους μεταξύ Βυζαντινών και δύο Σλαβικών φυλών, που είχαν εγκατασταθεί αρχικά στην πεδινή Λακωνία, αλλά αναγκάστηκαν να αποσυρθούν στην ασφάλεια των πλαγιών του όρους Ταΰγετος, προκειμένου να αποφύγουν την υποταγή στο Βυζάντιο. Ο Πορφυρογέννητος μας λέει ότι οι πλαγιές του Ταϋγέτου ήταν σλαβικά εδάφη. Ωστόσο οι αναλύσεις μας δείχνουν χαμηλά επίπεδα Σλαβικής καταγωγής στους πληθυσμούς του Ταϋγέτου. Η πιο λογική ερμηνεία για την ασυμφωνία μεταξύ του μεσαιωνικού κειμένου και των γενετικών δεδομένων είναι ότι το μέγεθος των Σλαβικών οικισμών στις πλαγιές του Ταϋγέτου ήταν μικρό και ο Σλαβικός πληθυσμός αραίωσε λόγω μεταναστεύσεων από τη Μέσα Μάνη κατά τους επόμενους αιώνες. Παρά το αφιλόξενο περιβάλλον της, η Μέσα Μάνη ήταν πυκνοκατοικημένη και υπάρχουν ιστορικές μαρτυρίες για υψηλή κινητικότητα και μεταναστεύσεις των Μανιατών. Η PCA ανάλυσή μας και οι συσχετίσεις μεταξύ γεωγραφικών συντεταγμένων και principal components υποδεικνύει μια διαδρομή ροής γονιδίων από την Μέσα Μάνη προς τις πλαγιές του Ταϋγέτου.
Η εντυπωσιακή διαφορά μεταξύ των Τσακώνων και των υπόλοιπων Πελοποννήσιων όσον αφορά στις αναλύσεις PCA και ADMIXTURE μπορεί να αποδοθεί σε απομόνωση λόγω απόστασης. Η γεωγραφική απομόνωση εξηγεί την διατήρηση της διαλέκτου τους. Στην αρχαιότητα η γη των Τσακώνων, η οποία τότε ονομαζόταν Κυνουρία, κατοικήθηκε από Ιωνες ομιλούντες Δωρική διάλεκτο και λόγω της γεωγραφίας της ήταν πιθανότατα απομονωμένη από τους λοιπούς Πελοποννήσιους. Η απομόνωση λόγω απόστασης είναι επίσης η πιθανή εξήγηση των ευρημάτων στους πληθυσμούς της Μάνης. Ο Πορφυρογέννητος στα γραπτά του για τους Σλάβους του Ταϋγέτου αναρωτιέται επίσης τι συνέβη με τους αρχαίους κατοίκους της Λακωνίας, τους Ελληνες, οι οποίοι συνέχισαν να τηρούν την αρχαία ελληνική θρησκεία. Τους βρίσκει αποτραβηγμένους στην αφιλόξενη, γεωργικά φτωχή και βραχώδη περιοχή του νοτίου Ταϋγέτου, την περιοχή στην οποία αναφερόμαστε εδώ ως Μέσα Μάνη. Μελέτες αρχαίου DNA θα μπορούσαν ίσως να ελέγξουν αν υπάρχει κάποια σχέση μεταξύ Μανιατών και αρχαίων Λακώνων ή μεταξύ Τσακώνων και αρχαίων Ιώνων.
Σημείωση : Η επιλογή αποσπασμάτων της δημοσίευσης και η μετάφρασή τους στα ελληνικά έγινε από τον Κωνσταντίνο Ανδρέα Μαρκάκη, Ηλεκτρολόγο – Μηχανολόγο Μηχανικό και Εκπρόσωπο των “Φίλων της Βέργας”.
Πίνακας 2 Κοινή καταγωγή μεταξύ Πελοποννησιακών πληθυσμών και Σλαβικών, Ιταλικών και άλλων Ευρωπαϊκών πληθυσμών
Λευκορώσοι Ρώσοι Πολωνοί Ουκρανοί Γάλλοι Ιταλοί Βάσκοι Ανδαλουσιανοί
Αργολίδα 5.4 (1.5) 12.2 (1.2) 5.8 (0.8) 6.8 (1.1) 39.1 (19.2) 94.7 (4.8) 2.8 (1.4) 60.5 (5.9)
Κορινθία 5.9 (1.7) 13.0 (1.3) 6.3 (1) 7.5 (1.3) 41.2 (18.5) 94.9 (4.0) 3.1 (1.7) 62.0 (5.9)
Αχαΐα 6.5 (1.7) 13.8 (1.1) 7.0 (0.8) 8.1 (1.1) 41.4 (18.4) 94.8 (4.0) 2.7 (1.4) 61.3 (5.8)
Αρκαδία 5.3 (1.8) 10.9 (2.4) 5.2 (1.2) 6.2 (1.5) 39.1 (18.2) 85.4 (14.6) 2.4 (1.4) 53.8 (9.1)
Ηλεία 6.1 (1.3) 13.1 (1.2) 6.5 (0.8) 7.6 (1.1) 41.4 (18.3) 95.0 (3.3) 3.3 (1.7) 61.6 (5.6)
Μεσσηνία 6.7 (1.7) 14.4 (1.2) 7.3 (0.9) 8.5 (1.2) 42.6 (18.4) 95.2 (4.0) 2.7 (1.3) 61.8 (5.7)
Λακωνία 4.8 (1.2) 11,4 (1.5) 5.2 (0.9) 6.4 (1.1) 41.1 (14.6) 96.1 (2.3) 2.3 (1.4) 59.8 (5.6)
Ο πρώτος αριθμός για κάθε ζεύγος πληθυσμών δείχνει τη μέση κοινή καταγωγή για τιμές του Κ μεταξύ 4 και 8, ενώ ο αριθμός στην παρένθεση δείχνει την τυπική απόκλιση.
Πίνακας 3 Κοινή καταγωγή μεταξύ πληθυσμών Μάνης - Τσακωνιάς και Σλαβικών, Ιταλικών και άλλων ευρωπαϊκών πληθυσμών
Λευκορώσοι Ρώσοι Πολωνοί Ουκρανοί Γάλλοι Ιταλοί Βάσκοι Ανδαλουσιανοί
Μέσα Μάνη 0.7 (0.1) 1.6 (0.7) 0.9 (0.4) 1.0 (0.3) 6.4 (3.5) 25.3 (21.7) 0.3 (0.2) 7.6 (5.1)
Δυτ. Ταΰγετος 4.9 (5.1) 8.6 (6.9) 6.8 (5.4) 6.5 (5.7) 16.4 (12.7) 41.5 (32.5) 0.6 (0.5) 15.2 (11.1)
Ανατ. Ταΰγετος 5.7 (3.4) 10.9 (4.0) 7.9 (3.7) 8.0 (3.7) 27.7 (4.8) 58.0 (20.7) 2.0 (1.4) 27.0 (4.3)
Βόρ. Τσακωνιά 3.9 (1.7) 8.2 (2.1) 5.0 (2.2) 6.0 (2.2) 26.7 (3.5) 51.2 (4.6) 1.5 (1.1) 26.9 (3.5)
Νότ. Τσακωνιά 0.2 (0.0) 0.9 (0.4) 0.4 (0.1) 0.6 (0.2) 4.1 (2.9) 14.2 (11.0) 0.2 (0.1) 5.3 (3.8)
Ο πρώτος αριθμός για κάθε ζεύγος πληθυσμών δείχνει τη μέση κοινή καταγωγή για τιμές του Κ μεταξύ 4 και 8, ενώ ο αριθμός στην παρένθεση δείχνει την τυπική απόκλιση.
σελ. 7, European Journal of Human Genetics
European Journal of Human Genetics (2017), 1–9 Official journal of The European Society of Human Genetics
(Αποσπάσματα της Δημοσίευσης – Μετάφραση στα Ελληνικά : Κ. Α. Μαρκάκης)
Γιώργος Σταματογιαννόπουλος, Aritra Bose, Αθανάσιος Θεοδοσιάδης, Φώτης Τσέτσος, Anna Plantinga, Νικολέττα Ψαθά, Νίκος Ζόγκας, Ευαγγελία Γιαννάκη, Pierre Zalloua, Kenneth Κ Kidd, Brian L Browning, Γιάννης Σταματογιαννόπουλος, Περιστέρα Πάσχου και Πέτρος Δρινέας
