«Mε τί καρδιά, με τί πνοή,

τι πόθους και τί πάθος,

πήραμε τη ζωή μας· λάθος!

κι αλλάξαμε ζωή.»

Γιώργος Σεφέρης, Άρνηση

Η 24η Ιουλίου τιμάται κάθε χρόνο από την επίσημη πολιτεία ως ημέρα αποκατάστασης της δημοκρατίας στον τόπο μας. Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο, λίγες μέρες νωρίτερα, οδήγησε στην ταχύτατη κατάρρευση του δικτατορικού καθεστώτος Ιωαννίδη και στην επιστροφή του Κωνσταντίνου Καραμανλή από το Παρίσι, ώστε να εγγυηθεί την ομαλή μετάβαση στη δημοκρατία, ηγούμενος κυβέρνησης εθνικής ενότητας. Τα πρώτα μέτρα ήταν πράγματι εντυπωσιακά: νομιμοποίηση όλων των πολιτικών κομμάτων, ακόμη και του ΚΚΕ, νέο, δημοκρατικότερο Σύνταγμα, αποκατάσταση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών, απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων αλλά και προσαγωγή των πρωταγωνιστών της 21ης Απριλίου σε δίκη, αποχώρηση από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, ως ένδειξη διαμαρτυρίας για την κυπριακή τραγωδία.

Ελλάδα της Μεταπολίτευσης: η χώρα του Ιανού

Ωστόσο, η συνέχεια δεν ήταν αντίστοιχη και η χώρα προχώρησε εμφανιζόμενη με δύο πρόσωπα:  Από τη μια, παρά τις δυσκολίες, η νέα κατάσταση εδραιώθηκε γρήγορα και η πολιτική πορεία του τόπου σταθεροποιήθηκε. Με την ένταξή της στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες λίγα χρόνια αργότερα, η Ελλάδα ενίσχυσε τη γεωπολιτική της θέση και η εναλλαγή των παρατάξεων στην εξουσία λειτούργησε χωρίς προβλήματα. Το βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων βελτιωνόταν διαρκώς έως το 2009 αλλά με δανεικά, χωρίς ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις και με σταδιακή αποδιάρθρωση της παραγωγικής οικονομίας. Από την άλλη όμως, οι χρόνιες παθογένειες παρέμειναν: κομματισμός, αναξιοκρατία και  διαφθορά στο δημόσιο βίο δεν αντιμετωπίστηκαν αποτελεσματικά και το σύστημα απλώς «εκσυγχρονίστηκε». Έτσι, αναπόφευκτα, η οικονομική κρίση του 2009 «έπνιξε» την Ελλάδα, φτωχαίνοντας τους Έλληνες, κυρίως τους πιο ευάλωτους, κατά 30%-40%, δημιούργησε μια νέα γενιά μετανάστευσης, κυρίως μορφωμένων Ελλήνων, και προκάλεσε  ρωγμές στο πολιτικό σύστημα και στο εκλογικό σώμα. Τελείωσε λοιπόν οριστικά  η μεταπολίτευση; Απέτυχαν οι στόχοι της; Και πώς μπορεί να προχωρήσει εγγυημένα η Ελληνική Δημοκρατία εφεξής;

Η Ελληνική Δημοκρατία με το βλέμμα στο μέλλον: από τις παιδικές ασθένειες στην ωριμότητα.

47 χρόνια μετά το 1974, και  έχοντας βιώσει δύο σοβαρές κρίσεις την τελευταία δεκαετία, η Ελληνική Δημοκρατία βρίσκεται σήμερα σε κρίσιμο σταυροδρόμι, επιχειρώντας να αντιμετωπίσει μείζονες εθνικές, οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις. Και αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με βαθιές, ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις που ενισχύουν την ποιότητα του πολιτεύματος και τη λειτουργία των θεσμών. Ειδικότερα:

1. Θεσμική ανασυγκρότηση: με μείωση του αριθμού των βουλευτών στο κατώτατο συνταγματικό όριων των 200, με μικρότερες εκλογικές περιφέρειες και συνδυασμό σταυρού και λίστας ώστε να εκλέγονται περισσότεροι άξιοι και αδέσμευτοι υποψήφιοι, ενίσχυση του θεσμού των ανεξαρτήτων αρχών που θα επιλέγονται με αυξημένη κοινοβουλευτική πλειοψηφία και τομές στην αυτοδιοίκηση α’ και β΄ βαθμού στην κατεύθυνση των αυξημένων αρμοδιοτήτων και πόρων, ώστε το κράτος να βρίσκεται εγγύτερα στον πολίτη και να ενισχυθεί ξανά η υγιής συμμετοχή του στα κοινά.

2. Αξιοκρατία: με καθιέρωση καθολικής εφαρμογής διαφανών διαδικασιών σε όλες ανεξαρτήτως τις προσλήψεις στο δημόσιο υπό την ομπρέλα του ΑΣΕΠ, δραστικό περιορισμό των μετακλητών υπαλλήλων, πλήρη αποκομματικοποίηση των επιλογών προϊσταμένων σε στενό και ευρύτερο δημόσιο τομέα (με ανοικτό διαγωνισμό και όχι επιλογή από υπηρεσιακό συμβούλιο με συμμετοχή συνδικαλιστών), κατάργηση των γενικών και ειδικών γραμματέων στα υπουργεία και τους Ο.Τ.Α και επιλογή της ηγεσίας της δικαιοσύνης κατόπιν έγκρισης της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας της Βουλής με ομοφωνία ή πολύ αυξημένη πλειοψηφία.

3. Διαφάνεια: με αυστηρή εφαρμογή πραγματικού πόθεν έσχες σε υπουργούς,  βουλευτές, στελέχη οργανισμών του δημοσίου και υπαλλήλους σε θέσεις που σχετίζονται με το δημόσιο χρήμα, επιλογή διοικήσεων των ΔΕΚΟ και των δημοσίων νομικών προσώπων με ανοικτή διαδικασία τύπου ΑΣΕΠ και  αυστηρότερες ποινές στους  καταχραστές δημοσίου χρήματος σε κάθε επίπεδο.

4. Δημοκρατία: με ενίσχυση της πολιτικής συμμετοχής των Ελλήνων για κάθε κρίσιμο θέμα του δημοσίου βίου σε εθνικό και τοπικό επίπεδο (ενίσχυση του θεσμού της διαβούλευσης στις νομοθετικές πρωτοβουλίες, καθολική ηλεκτρονική ψηφοφορία για τις αποφάσεις στους εργασιακούς χώρους και τα πανεπιστήμια και περισσότερα συμβουλευτικά δημοψηφίσματα σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, αξιοποιώντας την ηλεκτρονική διακυβέρνηση).

5. Πολυφωνία: με γενναία ενίσχυση της ανεξαρτησίας των μέσων ενημέρωσης, καθολική απαγόρευση της άμεσης ή έμμεσης κατοχής πέραν του ενός έντυπου, τηλεοπτικού/ραδιοφωνικού και ηλεκτρονικού μέσου ανά επιχειρηματία και θέσπιση κανόνων απόλυτης διαφάνειας στην κρατική διαφήμιση. 

Χαμένη γενιά ή ευκαιρία για μια νέα εποχή;

Η Μεταπολίτευση υπήρξε, αναμφισβήτητα, η πιο παραγωγική και ευημερούσα περίοδος του ελληνικού κράτους με ειρήνη, δημοκρατία και σταθερότητα. Διέλυσε όμως ταυτόχρονα το μύθο ότι η χώρα μπορεί πάντα να πορεύεται στον αυτόματο πιλότο προς το καλύτερο. Όπως και κάθε οργανισμός, έτσι και η μεσήλιξ πλέον Ελληνική Δημοκρατία χρειάζεται μεγάλες και σημαντικές προσαρμογές και για να επιβιώσει και να προσφέρει ευημερία και ασφάλεια στην πλειοψηφία των Ελλήνων, ανοίγοντας και το δρόμο της επιστροφής  για όσους έφυγαν από τη χώρα τα προηγούμενα χρόνια. Αρκεί οι Έλληνες  να βαδίσουμε στη νέα εποχή ενωμένοι, καταπολεμώντας το μικρόβιο του διχασμού που κατατρώει τη φυλή μας από αρχαιοτάτων χρόνων. Ας θυμηθούμε λοιπόν ότι μεγαλύτερη αρετή της πραγματικής δημοκρατίας, που γεννήθηκε σε αυτόν τον τόπο πριν από 2500 χρόνια, είναι, κατά το στίχο του ποιητή, όχι μόνο να κουβεντιάζουμε ήσυχα κι απλά, αλλά και να καταλαβαινόμαστε.

*Ο Νίκος Θεοδώρου είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω και Διδάκτωρ Δημοσίου και Ευρωπαϊκού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ludwig-Maximilians του Μονάχου. Ιστοσελίδα: www.ntheodorou.gr