35 χρόνια πριν, ο εγκέλαδος επεφύλαξε δυσάρεστες εκπλήξεις στην πόλη της Καλαμάτας. Η ισχυρή σεισμική δόνηση της 13ης Σεπτεμβρίου 1986 προκάλεσε το θάνατο δεκάδων συμπολιτών μας και εκτεταμένες καταστροφές σε κτίρια στον αστικό ιστό, ενώ σοβαρές ζημίες παρατηρήθηκαν και σε Ελαιοχώρι, Βέργα, Πολιανή, Άρι, Αρτεμισία και Νέδουσα. Μάλιστα, το κόστος σε ανθρώπινες απώλειες ίσως να ήταν πολύ μεγαλύτερο, αν την ώρα του σεισμού δεν βρίσκονταν στο δρόμο χιλιάδες Καλαματιανοί με αφορμή τα εγκαίνια της ακτοπλοϊκής γραμμής προς Κρήτη και τον καλό καιρό του σαββατόβραδου.
Η πόλη βέβαια κατάφερε σταδιακά να σταθεί στα πόδια της και να επουλώσει τις πληγές της από την καταστροφή. Όμως, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες για την ανασυγκρότηση, η νέα Καλαμάτα που προέκυψε μετά το σεισμό του ’86 ελάχιστα μπορεί να επαινεθεί ως παράδειγμα αισθητικά άρτιας και μακροπρόθεσμης πολεοδομικής ανάπτυξης. Έτσι, παρά το ευνοϊκό ανάγλυφο και το ζωτικό χώρο που υπήρχε, η πόλη αναπτύχθηκε κυρίως κάθετα με πολυώροφες κατασκευές χωρίς επαρκείς θέσεις στάθμευσης, ενώ δημιουργήθηκαν λίγοι νέοι κοινόχρηστοι χώροι (πλατείες, πάρκα κλπ) και οι διανοίξεις σημαντικών αστικών δρόμων παρέμειναν ημιτελείς. Επιπλέον, πολλά διατηρητέα κτίρια του ιστορικού κέντρου αλλά και εμβληματικά οικοδομήματα (Μύλοι Λιμανιού, Παλιό Εργοστάσιο Καρέλια) παραμένουν έως και σήμερα αναξιοποίητα κουφάρια, χωρίς να συμβάλλουν στην αναπτυξιακή ώθηση που χρειάζεται ο τόπος. Τέλος, το νέο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο της πόλης, που τέθηκε σε ισχύ το 2010, αντιμετωπίζει ανεπαρκώς τις προκλήσεις της Καλαμάτας του μέλλοντος, με πολλές επιμέρους πολεοδομικές μελέτες να εκκρεμούν και χωρίς να περιλαμβάνει ακόμα τις δημοτικές ενότητες Άριος, Αρφαρών και Θουρίας.
Έχει φτάσει λοιπόν η στιγμή για τολμηρές, επαναστατικές πρωτοβουλίες στην πολεοδομική και χωροταξική πολιτική της Καλαμάτας, ώστε να κερδηθεί το στοίχημα μιας αισθητικά αναβαθμισμένης, ασφαλούς αλλά κυρίως στραμμένης στις επόμενες γενιές πόλης με συνεκτική και πρωτοποριακή πολεοδομική ταυτότητα.
Η πολεοδομική ανασυγκρότηση καταλύτης για την ανάπτυξη της πόλης
Στο πλαίσιο αυτό, είναι ανάγκη να προωθηθούν άμεσα συγκεκριμένες πρωτοβουλίες και ειδικότερα:
1. Η χωροθέτηση στην περιοχή της δυτικής παραλίας ενός Διεθνούς Κέντρου για την Καινοτομία και την Ανάπτυξη από κοινού με μια Περιοχή Ολοκληρωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης (Π.Ο.Τ.Α). Πρόκειται για μια κορυφαία αναπτυξιακή πρωτοβουλία, η οποία θα αλλάξει τη μοίρα της Καλαμάτας για τις επόμενες δεκαετίες και την οποία ο γράφων από ετών έχει αναλύσει ως προς τα πολλαπλά οφέλη της για την πόλη. Με τις κατάλληλες πολεοδομικές προσαρμογές, η Καλαμάτα μπορεί να αναδειχθεί σε πρωταθλήτρια της καινοτομίας στην παραγωγή και την έρευνα, της φιλοξενίας υψηλού βαλαντίου τουριστών και της υποδοχής ομάδων και αθλητών από όλο τον κόσμο στο στάδιο της προετοιμασίας τους αλλά και της διοργάνωσης σπουδαίων συνεδριακών και αθλητικών γεγονότων.
2. Η υιοθέτηση μιας ολοκληρωμένης πολιτικής αξιοποίησης των Μύλων του Λιμανιού και του Παλιού Εργοστασίου Καρέλια (όπως επίσης έχει από ετών προταθεί από τον γράφοντα) με μοντέλο σύμπραξης δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, το μεν για τουριστική χρήση, το δε για τη στέγαση ενός διοικητικού Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ή παραρτήματος αυτού), από κοινού με εμπορικές δραστηριότητες τύπου mall.
3. Η άμεση υλοποίηση ενός συνεκτικού σχεδιασμού για τη δημιουργία αποκλειστικά τουριστικής περιοχής στην ανατολική παραλία, με παράλληλη διάνοιξη της οδού Κρήτης έως την Λακωνικής και επέκταση των υφιστάμενων τουριστικών μονάδων ή και την ίδρυση νέων.
4. Η αποφασιστική αύξηση των χώρων πρασίνου εντός και περιμετρικά του αστικού ιστού στην πόλη (Πάρκα Κηπούπολης και Νέδοντα, πράσινες νησίδες στις γειτονιές) καθώς και στα χωριά (Περιβαλλοντικό Πάρκο Παμίσου από Άγιο Φλώρο έως Άρη).
5. Η ταχύτατη προώθηση των εκκρεμών διανοίξεων δρόμων ειδικά στην περιοχή της ανατολικής παραλίας, που έχουν ξεκινήσει από το Δήμο.
6. Η εφαρμογή μιας δημιουργικής αξιοποίησης των διατηρητέων κτιρίων στο ιστορικό κέντρο με μοντέλο σύμπραξης δημοσίου και ιδιωτικού τομέα και κατεύθυνση τη δημιουργία μικρών τουριστικών μονάδων (boutique hotels) και καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος ή εμπορικών.
7. Η ολοκλήρωση των εκκρεμών από ετών πολεοδομικών πράξεων εφαρμογής σε Ασπρόχωμα, Βέργα, Μαντίνεια, Κηπούπολη κλπ με έμφαση στη δημιουργία και ενίσχυση των κοινοχρήστων χώρων και του πρασίνου.
8. Η χωροθέτηση και διαμόρφωση κτιρίων-τοποσήμων εντός του αστικού ιστού με έμφαση στις περιοχές υψηλής επισκεψιμότητας (ιστορικό κέντρο, παραλιακή ζώνη) και με εφαρμογή αισθητικής τους αναβάθμισης (αναμόρφωση προσόψεων, πρωτοποριακός φωτισμός, συναφείς κατασκευές κλπ) αλλά με τη δημιουργία ενός Ανοικτού Μουσείου Ιστορίας της Πόλης της Καλαμάτας.
9. Η απαγόρευση δόμησης άνω των τριών ορόφων σε όλη την πόλη και η υποχρέωση κατασκευής περισσότερων χώρων στάθμευσης σε όλες τις νέες ιδιωτικές κατοικίες και δημόσια κτίρια.
10. Η άμεση επέκταση του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου στις δημοτικές ενότητες Άριος, Αρφαρών και Θουρίας.
Μια πόλη με το βλέμμα στο μέλλον χτίζοντας σε γερά θεμέλια
Με οδηγό την αισιοδοξία για το μέλλον αλλά και την αναγέννηση της πόλης μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1986, η Καλαμάτα μπορεί να μετατρέψει μια δομημένη και συνεκτική πολεοδομική πολιτική σε καταλύτη για την ανάπτυξη και την ευημερία των κατοίκων της. Κι ας ευχηθούμε ολόψυχα να μη χρειαστούν ξανά δονήσεις όπως αυτές του 1986, προκειμένου να αφυπνίσουν τη συλλογική μας επιθυμία για μια πόλη ισχυρή που χτίζει το αύριο με αυτοπεποίθηση πατώντας σε γερά θεμέλια.

*Ο Νίκος Θεοδώρου είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω και Διδάκτωρ Δημοσίου και Ευρωπαϊκού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ludwig-Maximilians του Μονάχου. Ιστοσελίδα: www.ntheodorou.gr