Ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης, όπως ήταν το πραγματικό όνομά του, γεννήθηκε στις 2 Νοεμβρίου 1911 στο Ηράκλειο της Κρήτης. Η καταγωγή του ήταν από τη Λέσβο. Από το 1914 η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.   
Το 1929    έγραψε με ψευδώνυμο, τα πρώτα του ποιήματα. Το 1930 εγγράφηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Οι ενδοπανεπιστημιακές αναζητήσεις και ανησυχίες του τον έφεραν σε επαφή με άλλα εξίσου ανήσυχα πνεύματα και φιλοσόφους όπως τον Ιωάννη Συκουτρή, τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, τον Κωνσταντίνο Τσάτσο και τον Ιωάννη Θεοδωρακόπουλο. Η γνωριμία του με τον ποιητή και ψυχαναλυτή Ανδρέα Εμπειρίκο και η ζωγραφική του Θεόφιλου επηρέασαν καταλυτικά την ποίησή του. Η συμμετοχή του στο λογοτεχνικό περιοδικό    Νέα Γράμματα και η επαφή με τους Γιώργο Σεφέρη, Γιώργο Θεοτοκά, Γιώργο Κατσίμπαλη και Ανδρέα Καραντώνη οδήγησε στη δημοσίευση του ποιήματος «Αιγαίο», του πρώτου που υπέγραψε ως Ελύτης. Ακολούθησε η γνωριμία του με τον ποιητή Νίκο Γκάτσο, τους ζωγράφους Γιάννη Μόραλη και Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα, καθώς και τον ποιητή και εκδότη του «Ίκαρου» Νίκο Καρύδη, που η παρέα μαζί τους σφράγισε την πορεία του.
Το 1939 ακολούθησε η ποιητική συλλογή του «Προσανατολισμοί» και τον επόμενο κιόλας χρόνο τα ποιήματά του μεταφράστηκαν στη γαλλική. Ακολούθησε ο ελληνο-ιταλικός πόλεμος και ο επιστρατευμένος ποιητής βρέθηκε στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Μετά από σοβαρή περιπέτεια με την υγεία του γύρισε στην Αθήνα και λίγο αργότερα κυκλοφόρησε τη δεύτερη ποιητική συλλογή του «Ήλιος ο πρώτος» και τις «παραλλαγές σε μιαν αχτίδα». Συνέχισε με τη συνεργασία του με το «Τετράδιο» και δημοσίευσε την ελεγεία «Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας». Λίγο αργότερα ασχολήθηκε και με τη ζωγραφική.
Ακολούθησε ο ξενιτεμός του στην Ελβετία και τη Γαλλία όπου και γνωρίστηκε με τους πρωτοπόρους Γάλλους διανοητές Ελιάρ, Μπρετόν, Καμί κ.ά. Ταυτόχρονα στη Γαλλία συνάντησε τους κολοσσούς της εικαστικής τέχνης Πικάσο, Τζιακόμετι, Ματίς κ.α. Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα το 1952 ασχολήθηκε κυρίως με την ποίησή του. Το 1959 κυκλοφόρησε το κορυφαίο έργο του, το «Άξιον Εστί». Η μελοποίησή του από τον Μίκη Θεοδωράκη το απογείωσε. Το 1969 ο Ελύτης ξανάφυγε από την Ελλάδα και κατέφυγε στο Παρίσι. Ξαναγύρισε το 1971.         
Το 1979 ήρθε η στιγμή της καταξίωσης για τον Ελύτη. Στις 18 Οκτωβρίου η Σουηδική Ακαδημία ανακοίνωσε ότι το «Άξιον Εστί» είναι ένα από τα αριστουργήματα της ποίησης του 20ου αιώνα και στις 10 Δεκεμβρίου 1979 στη Στοκχόλμη του απένειμε το Νόμπελ Λογοτεχνίας «για την ποίησή του, που με βάθρο την ελληνική παράδοση περιγράφει με αισθητική δύναμη και υψηλή πνευματική διακριτικότητα, τον αγώνα του σύγχρονου ανθρώπου για την ελευθερία και τη δημιουργία». Ο Οδυσσέας Ελύτης παρέλαβε το βραβείο στη Στοκχόλμη.
Η δημιουργία και η παγκόσμια αναγνώρισή του συνεχίστηκαν.
Στις 18 Μαρτίου 1996, σε ηλικία 85 ετών ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης πέθανε.
Ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης θα συνεχίσει να ζει αιώνια μέσα από το εξαιρετικό έργο του.