Αγνοημένη από την ιστοριογραφία η «Μεσσηνιακή Επανάσταση» του 1834 αλλά στο Ανω Ψάρι εδώ και αρκετά χρόνια πραγματοποιείται γιορτή μνήμης. Φέτος είχα την τιμή την προηγούμενη Κυριακή να εκφωνήσω τον πανηγυρικό κατά πως λέει το πρωτόκολλο. Σκέφτηκα ότι θα ήταν χρήσιμο να γνωριστούμε με αυτή την σελίδα της τοπικής ιστορίας και ως εκ τούτου να αναδημοσιεύσω τις σκέψεις που διατύπωσα.
Τιμούμε σήμερα τα 190 χρόνια από τη «Μεσσηνιακή Επανάσταση». Τιμούμε τον κοινωνικό και πολιτικό χαρακτήρα της, τους ήρωες του 1821 που πρωτοστάτησαν, τον τόπο που ξεκίνησε. Είναι η πρώτη εξέγερση επαναστατικού χαρακτήρα, ο οποίος αποτυπώνεται στη σχετική διακήρυξη της «Πατριωτικής Επιτροπής» που συγκροτήθηκε αμέσως για να αντικαταστήσει τις επίσημες αρχές. Ηταν μαζί επαναστατική επιτροπή αλλά ταυτόχρονα και «τοπική κυβέρνηση» που αναλάμβανε την διαχείριση της καθημερινότητας στην περιοχή της εξέγερσης όπως μαρτυρούν τα έργα της στις ημέρες που κράτησε η επανάσταση.
Η ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ
Ως ελάχιστο φόρο τιμής, μνήμης αλλά και ως διαχρονική παρακαταθήκη αξιών που εδράζονται στις βιωμένες αξίες της επανάστασης του 1821, ας θυμηθούμε το περιεχόμενο της μιας από τις δύο που εκδόθηκαν τότε:
«Ο λαός της επαρχίας Τριφυλίας, αγανακτισμένος και απελπισμένος από τας καταχρήσεις των Διοικητικών και Δικαστικών Αρχών, μη δυνάμενος πλέον να υποφέρει τα υπερβολικά βάρη και τον παράνομον τρόπον εισπράξεως του περί αποδεκατώσεως φόρου, παραδειγματιζόμενος από την παράνομον και αυθαίρετον σύλληψιν και φυλάκισιν των συμπατριωτών ημών και φοβούμενοι καθ’ εκάστην περί της ασφαλείας, της προσωπικής τους ελευθερίας, με αγανάκτησιν δε μαθόντες τον επηρεασμόν και την παράνομον επέμβασιν της εξουσίας εις το εν Ναυπλίω δικαστήριον, υπό του οποίου άνθρωποι προσφιλέστατοι εις την πατρίδα δια υποθετικά και ανύπαρκτα εγκλήματα, κατεδικάσθησαν εις την εσχάτην τιμωρίαν, απεφασίσαμεν να ανακτήσωμεν τα πολιτικά μας δίκαια δια της δυνάμεως, του μόνου τελευταίου μέσου προς δικαίωσιν του καταπιεζομένου λαού. Επί τούτου λαβόντες τα όπλα εις τας χείρας, συνελάβομεν τας διοικητικάς και λοιπάς αρχάς τας εν τη πόλει Κυπαρισσίας, συνεννοημένοι κατά τούτο και με τας πλησιεστέρας επαρχίας, επί σκοπώ του να ζητήσωμεν επιμόνως την ανόρθωσιν των δικαίων ημών […]
[…] Αλλά εις τούτο χρωστούν οι διαληφθέντες πληρεξούσιοι να έχωσι πάντοτε υπ’ όψιν των την αγάπην και αφοσίωσιν τους λαού εις το πρόσωπο του Σεβαστού και πολυπόθητου αυτών Βασιλέως Οθωνός και την έφεσιν και προθυμίαν αυτών εις το να ίδωσι οριστικώς και μονίμως καταβεβλημένα τα θεμέλια της Συνταγματικής Μοναρχίας».
ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Οι εξεγερμένοι αντιστέκονται στην βαριά φορολογία των Βαυαρών, τον αυταρχισμό και την εξόντωση των αγωνιστών και απαιτούν συνταγματική ρύθμιση για τη λειτουργία του κράτους. Ανήλικος ο Οθωνας και τη διοίκηση της χώρας με απόφαση των ξένων δυνάμεων που επέβαλαν το καθεστώς μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια, αναλαμβάνει η τριμελής Αντιβασιλεία. Η οποία επιχειρεί να οργανώσει το δικό της καθεστώς, επιβάλλοντας βαριά φορολογία, καταργώντας δημοκρατικούς θεσμούς όπως το αυτοδιοίκητο που αντικαταστάθηκε από τους διορισμένους δημάρχους. Αφοπλίζοντας τα σώματα χιλιάδων αγωνιστών για να αντικατασταθούν από Βαυαρούς αξιωματικούς και μισθοφόρους στους οποίους έπρεπε να υποταχθούν οι αγωνιστές. Μεταφέροντας βαυαρικά εκκλησιαστικά πρότυπα κλείνουν εκατοντάδες μοναστήρια με λιγότερους από 6 μοναχούς και δημεύοντας την περιουσία τους.
Και όλα αυτά καθώς αντιμετωπίζει ως πολιτικούς εχθρούς τις μάζες των αγωνιστών του 1821 που εμφορούνται από το πνεύμα της επανάστασης και ζητούσαν «γη και ελευθερία». Σύμφωνα με μελετητές της περιόδου «αφήκαμεν τον εθνικόν ημών στρατόν και εδανείσθημεν τον τακτικόν της Ευρώπης». Η πρώτη εξέγερση εναντίον του αφοπλισμού εκδηλώνεται στη Μάνη την άνοιξη του 1834 με αφορμή την επιχείρηση αφοπλισμού των πύργων, κρατάει μήνες και γίνονται φονικές μάχες.
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Το ποτήρι της οργής ξεχειλίζει μετά τη δίκη και καταδίκη των Κολοκοτρώνη και Πλαπούτα. Η συσσωρευμένη δυσαρέσκεια μετατρέπεται σε οργανωμένη ένοπλη επανάσταση με κοινωνικούς και πολιτικούς στόχους. Και αυτή ξεκινάει από εδώ: Στις 29 Ιουλίου 500 Σουλιμοχωρίτες – Ντρέδες με επικεφαλής το Γιαννάκη Γκρίτζαλη μπαίνουν στην Κυπαρισσία που ήταν και η πρωτεύουσα της Μεσσηνίας (η οποία περιλάμβανε και την Ολυμπία), συλλαμβάνουν τους εκπροσώπους των αρχών και τους οδηγούν στο Ανω Ψάρι. Η «φωτιά» της επανάστασης εξαπλώνεται γρήγορα στη Μεσσηνία και τμήμα της Αρκαδίας. Στη Γαράντζα ο 89χρονος «Νέστορας» του απελευθερωτικού αγώνα Μητροπέτροβας, πεθερός του Γιαννάκη Γκρίτζαλη, με 98 πατριώτες και τα παιδόγγονά του κινείται προς την Ανδρούσα και την καταλαμβάνει. Ταυτόχρονα στου Ασλάναγα ο Αναστάσιος Τζαμαλής κάνει επίθεση και διώχνει από το χωριό τους Βαυαρούς στρατιώτες οι οποίοι επανέρχονται και τον πολιορκούν. Η πολιορκία λύνεται με τη συνδρομή της δύναμης του Μητροπέτροβα και οι δυό μαζί προχωρούν και καταλαμβάνουν το Νησί. Την ίδια ημέρα ξεσηκώνονται στο Δερμπούνι (Λύκαιο) της Αρκαδίας και κινούνται προς τη Μεγαλόπολη, ενώ την επομένη παίρνουν τα όπλα τα ξαδέρφια του φυλακισμένου στρατηγού Πλαπούτα, Κόλλιας και Μήτρος που μαζί με τον ανιψιό του Κολοκοτρώνη Νικήτα Ζερμπίνη, κινούνται προς τη Ζαχά και του Σκληρού. Στις 4 Αυγούστου ο Γιαννάκης Γκρίτζαλης καταλαμβάνει αμαχητί τη Μεγαλόπολη και συνεχίζοντας καταλαμβάνει τη Στεμνίτσα και το Ζυγοβίστι όπου συναντιέται με τους άλλους εξεγερμένους. Αποτυγχάνουν να καταλάβουν τη Δημητσάνα και προχωρούν καταλαμβάνοντας Λαγκάδια, Βυτίνα και Χρυσοβίτσι. Και ενώ ο Γκρίτζαλης είναι έτοιμος να κινηθεί προς την Τρίπολη, φτάνει μια παραπλανητική πληροφορία ότι ισχυρά Βαυαρικά στρατεύματα βρίσκονται ήδη εκεί. Οι επαναστατημένοι κινούνται προς Καρύταινα για ανασύνταξη και Σούλου γίνεται η τελική μάχη. Τους προλαβαίνουν 4.000 Βαυαροί ενισχυμένοι με 3.000 μισθοφόρους, ισχυρή δύναμη ιππικού και τηλεβόλα επιτίθενται και νικούν τους εξεγερμένους, φτάνουν στο Ψάρι, απελευθερώνουν τους εκπροσώπους των αρχών, συλλαμβάνουν τον Γκρίτζαλη και μπαίνουν σε Κυπαρισσία και Ανδρίτσαινα. Δύναμη 12.000 στρατιωτών με Βαυαρούς, Ρουμελιώτες ατάκτους και Μανιάτες φτάνουν στου Ασλάναγα που βρίσκονται οι Μητροπέτροβας και Τζαμαλής, τους οποίους και συντρίβουν, τους συλλαμβάνουν και μαζί με άλλους τους κλείνουν στις φυλακές της Πύλου.
ΣΕ ΘΑΝΑΤΟ
Στις 15 Σεπτεμβρίου το στρατοδικείο στην Κυπαρισσία καταδικάζει σε θάνατο με συνοπτικές διαδικασίες το Γιαννάκη Γκρίτζαλη ο οποίος και εκτελείται δύο ώρες μετά την απόφαση για να μην προλάβει την κίνηση διαδικασίας χάριτος. Στις 8 Οκτωβρίου το στρατοδικείο στην Πύλο καταδικάζει σε θάνατο το Μητροπέτροβα και τον Τζαμαλή. Ο δεύτερος εκτελείται με συνοπτικές διαδικασίες και στο Μητροπέτροβα απονέμεται χάρη «ως υπέργηρου αγωνισθέντος υπέρ της πατρίδος». Οι υπόλοιποι ηγέτες των εξεγερμένων καταδικάζονται σε 15τή φυλάκιση και αργότερα αμνηστεύονται.
Η ΣΥΚΟΦΑΝΤΗΜΕΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Η Μεσσηνιακή Επανάσταση κατασυκοφαντήθηκε από τις ημέρες που εκδηλώθηκε και αντιμετώπισε την εχθρότητα της εξουσίας. Η εφημερίδα «Αθηνά» έγραφε στις 4 Αυγούστου: «Δεν ημπορούμεν να αποσιωπήσωμεν τον όλεθρον εις τον οποίον σπρώχνουν το έθνος οι απονενοημένοι ούτοι άνθρωποι, δεν ημπορούμεν να μη τους διακηρύξωμεν ως τους μεγαλητέρους εχθρούς, προδότας και ολετήρας του έθνους και να μη μεταδώσωμεν τα ονόματά των και εις την κατάραν των επερχομένων γεννεών». Στις 11 Αυγούστου η Ιερά Σύνοδος με ανακοίνωση την οποία συνυπογράφει ο Ιωσήφ Ανδρούσης, δηλώνει ότι «μ’ άκρον της ψυχής λύπην ήκουσεν η Σύνοδος ότι εχθροί της ευταξίας και ησυχίας και επομένως της ευδαιμονίας του έθνους, επεχείρησαν και αύθις να ταράξωσι τα πράγματα και να σας καταστήσωσι έρμαιον των ιδιοτελών αυτών σκοπών». Και αφού υπερασπίζεται την πολιτική των Βαυαρών σε ζητήματα της εκκλησίας καταλήγει με την αποστολική παρώτρυνση να… πληρώνους φόρους: «Ταύτα φρονούντες και παραινούντες αλλήλους εν πεποιθήσει, αποκρούετε τας βεβήλους των μισοκάλων κενοφωνίας απονέμοντες ως καλοί χριστιανοί “τω τον φόρον, τον φόρον, τω το τέλος το τέλος, τω την τιμήν την τιμήν”, κατά τον θείον Απόστολον, ίνα και η του θεού χάρις και το άπειρον έλεος, συν τη παρ’ ημών ευχήν και ευλογία είη μετά πάντων ημών».
Οι κρατούντες την χαρακτήρισαν υποτιμητικά ως «βλαχοεπανάσταση» και από διάφορες πλευρές αναπτύχθηκαν διαφορετικά σενάρια για τους «υποκινητές». Η τέτοια αντιμετώπιση έχει να κάνει με τους διακηρυγμένους στόχους της επανάστασης και τα μηνύματα που εκπέμπουν. Προπομπός της 3ης Σεπτέμβρη 1843 το αίτημα «να ίδωσι οριστικώς και μονίμως καταβεβλημένα τα θεμέλια της Συνταγματικής Μοναρχίας». Προπομπός της αστικοδημοκρατικής εξέγερσης του Γιωργάκη Περρωτή την άνοιξη του 1848 στην Καλαμάτα η επιδίωξη «απεφασίσαμεν να ανακτήσωμεν τα πολιτικά μας δίκαια». Προπομπός στην αντιφορολογική εξέγερση στο Νησί και άλλες περιοχές το 1840. Μηνύματα ενοχλητικά κοινωνικά και πολιτικά για την εκάστοτε εξουσία.
ΛΑΪΚΗ ΩΔΗ ΣΤΟ ΓΚΡΙΤΖΑΛΗ
Τιμούμε σήμερα την «Μεσσηνιακή Επανάσταση του 1834» γιατί οι απόγονοι και οι συμπατριώτες των αγωνιστών κράτησαν άσβεστη τη μνήμη της και παίρνουν σημαντικές πρωτοβουλίες για να κάνουν γνωστή ευρύτερα τη συμβολή των Ντρέδων στο απελευθερωτικό κίνημα και την μεσσηνιακή επανάσταση.
Και η λαϊκή μούσα, κρατά στην αιωνιότητα τη μνήμη της επανάστασης, του Γιαννάκη Γκρίτζαλη και της περήφανης στάσης του όταν για να διασωθεί, τον παρότρυναν να ρίξει τα βάρη της εξέγερσης στον Κολοκοτρώνη και τον Πλαπούτα όπως επεδίωκε η κυβέρνηση Κωλλέτη για να τους εξοντώσει, αλλά και της έγνοιας για την τύχη των συναγωνιστών του:
«…Πολλά ντουφέκια πέφτουνε και σιγαλά βροντάνε.
Μήνα σε γάµο πέφτουνε, µήνα σε πανηγύρι;
Μαϊδέ σε γάµο πέφτουνε, µαϊδέ σε πανηγύρι.
Μόν’ το Γιαννάκη επιάσανε αυτοί οι Βαυαρέζοι.
Χίλιοι τον πάν από µπροστά και δυό χιλιάδες πίσω.
Κι οι πρόκριτοι του λέγανε κι οι Βαυαροί του λένε:
«Μαρτύρα τον Κολιόπουλο και τον Κολοκοτρώνη».
«Παιδιά πως µε περάσατε να ψευτοµαρτυρήσω;
Μονάχος µου το σήκωσα µε την παληοκαπότα»
Γιαννάκη τ’ είσαι κίτρινος και τ’ είσαι µαραµένος;
Παιδιά σαν µε ρωτήσατε να σας το µολογήσω.
Απόψε είδα στον ύπνο µου, είδα και στ’ όνειρό µου,
Είδα και σκόρπισε ο ταϊφάς και µώφυγε τ’ ασκέρι
και πως µε πιάνουν ζωντανό αυτοίν’ οι Βαυαρέζοι.
Δεν πας, Γιάννη στο Σουλιµά, δεν πας κατά τη Χώρα;
Γιάννη θα σε σκοτώσουνε οι παληοβαυαρέζοι
Πολλά ντουφέκια πέφτουνε στον κάμπο της Γαράντζας
Μηνά σε γάμο πέφτουνε, μηνά σε πανηγύρια
Τους φυγοδίκους κλείσανε στρατιώτες και πολίτες
και το Γιαννάκη πλήγωσαν στο αριστερό το χέρι
Και του Γενναίου μίλησε και του Κολίνου λέει
«Γενναίε σκίσε τα χαρτιά και τις υπογραφάδες,
να σώσουμε τους φίλους μας, να μη τους εχτελέσουν»
Αθάνατοι οι αγωνιστές, αθάνατη η Μεσσηνιακή Επανάσταση, αθάνατα τα μηνύματα που στέλνει…
