Απολογισμοί και προγράμματα δίνουν την εικόνα της πόλης σε παλαιότερες εποχές. Ενδεχομένως και προβληματίζουν με τις συγκρίσεις για τον τρόπο διαχείρισης των κοινών υποθέσεων. Μετά από μια σειρά δημοσιεύσεις φτάνουμε στις εκλογές του 1964 που έγιναν με απλή αναλογική και εξελέγη δήμαρχος ο Κώστας Κουτουμάνος. Ηταν ο πρώτος δήμαρχος μηχανικός και ως εκ τούτου έχει ενδιαφέρον να δούμε το πρόγραμμα που παρουσίασε στην προεκλογική του ομιλία που είχε ως επίκεντρο το σχέδιο πόλης και την κατοικία.
Εισαγωγικά ανέφερε ότι σχέδιο και δίκτυο υπονόμων είναι τα κύρια προβλήματα: «Υπάρχουν κατ’ αρχάς δύο βασικά προβλήματα υποδομής. Πρέπει να ανταποκριθώμεν εις αυτά. Προτού προχωρήσωμεν εις τα άλλα θα ασχοληθώμεν ολίγον εκτενέστερον με αυτά. Πρόκειται δια το σχέδιον πόλεως και το δίκτυον υπονόμων. Και πρέπει να είπωμεν ότι η επίλυσις των θεμάτων αυτών καθίσταται έτι μάλλον επιτακτική δεδομένου ότι εντός ολίγων ετών μετά την εκτέλεσιν των εγγειοβελτιωτικών έργων και άλλων έργων της Μεσσηνίας, η πόλις θα διογκωθεί και πρέπει να είμεθα έτοιμοι να δεχθώμεν τους νέους δημότας».
Το σχέδιο πόλης είχε τραβήξει… περιπέτειες και μεταξύ των άλλων κάποια στιγμή κάηκε και το γραφείο της πολεοδομίας: «Από το 1904 έχει να επεκταθεί το σχέδιον πόλεως. Και επειδή συμβαίνει να μη έχη το έργον αυτό βιτρίνα δια ψηφοθηρίαν, όλοι το αντιπαρέρχονται. Αποτέλεσμα: Πλήρης καταστροφή της πόλεως. Ακαταστασία εις την πολεοδομίαν. Υψηλαί τιμαί οικοπέδων. Η πόλις εις το μεγαλύτερον μέρος της δίδει εικόνα ενός μεγάλου χωριού. Δίδει εικόνα ακαλαίσθητον, και ο πληθυσμός της δεν είναι δυνατόν να εξυπηρετηθή συγκοινωνιακώς διότι δεν υπάρχουν αρτηρίαι. Περί το 1924 ο Δήμος Καλαμών, ανέθεσε εις την εταιρείαν Ψιλοπούλου την τοπογράφησιν της υφισταμένης καταστάσεως. Η εργασία έγινεν, αλλά, προέκυψαν διαφωνίαι περί την ακρίβειάν της, και η υπόθεσις κατέληξεν, νομίζω, εις τα δικαστήρια. Βάσει της τοπογραφήσεως του 1904, της εργασίας Ψιλοπούλου και των αεροφωτογραφιών, το τότε υφυπουργείον Ανοικοδομήσεως, εξέδωσε το 1949 ένα χάρτην της Καλαμάτας, επί του οποίου έγινεν απόπειρα να αποτυπωθή, κωδικοποιημένον, το ισχύον σχέδιον πόλεως. Εν τω μεταξύ όμως κατεστράφη εις πυρκαϊάν των γραφείων της υπηρεσίας πολεοδομίας. Ένα σχέδιο πόλεως όμως, τουλάχιστον με τας σημερινάς αντιλήψεις, δεν είναι μόνον ένα άθροισμα οικοδομικών τετραγώνων. Εν γενικαίς γραμμαίς προβλέπει ζώνας, εμπορικήν, βιομηχανικών, κατοικιών αι διοικήσεως, τοποθετώντας με σαφείς κανόνας εις το πλαίσιον του συνολικού σχεδίου. Η εκλογή και η έκτασις δεν είναι τυχαίαι, διάφοροι δε κανονισμοί περί την οικοδόμησιν συντελούν εις την εφαρμογήν των».
Αλλά το βασικό πρόβλημα ήταν η εκτός σχεδίου δόμηση: «Ειδική φροντίς λαμβάνεται δια την διοχέτευσιν του οικοδομικού ρεύματος προς την περιοχήν του σχεδίου. Αι ζώναι δε, όπου δεν επιτρέπεται η οικοδόμησις, προβλεπόμεναι πέριξ της πόλεως, σκοπόν έχουν να εμποδίσουν την δημιουργίαν κατασκευών εκτός σχεδίου. Η παρ’ ημίν νομοθεσία, και κυρίως ο γενικός οικοδομικός κανονισμός του κράτους, ισχύων από του 1926 καθ’ όλην την επικράτειαν, προνοεί δια την δημιουργίαν ζωνών, προβλέπει κυρώσεις δια την εκτός σχεδίου περιοχήν. Δεν κατακρίνομεν τους οικοδομούντας εκτός σχεδίου. Διότι ουδεμία προσπάθεια ελήφθη εκ μέρους του Δήμου. Τουναντίον διέπραττε το σφάλμα, τη ευλογία αυτού, να οικοδομούνται περιοχαί άνευ ουδενός, έστω τοπικού σχεδίου οικισμού. Ούτω το μέγα ποσοστόν των κατοίκων της πόλεως διαμένει εκτός σχεδίου. Εν τούτοις, εις το μεταξύ της Ανω Πόλεως και της Παραλίας, τμήμα στο Νησάκι, στην περιοχή της οδού Ακρότα υπάρχει αφθονία οικοπέδων και θα ήτο δυνατόν να στεγασθούν άνω των 50.000 κάτοικοι μα τας συνήθεις μονωρόφους και διωρόφους οικίας».
Ο Κώστας Κουτουμάνος συνεχίζοντας εξηγεί τους λόγους που ανθούσε η εκτός σχεδίου δόμηση και τα προβλήματα που δημιουργούσε αυτή: «Γεννάται το εύλογον ερώτημα. Διατί ο πληθυσμός στρέφεται προς τας εκτός σχεδίου πόλεως οικοδομάς; Απαντώμεν: α) Διότι οι κάτοχοι εκτάσεων εις τας παρυφάς της πόλεως, κυρίως αγόνων εδαφών, τας κατατέμνουν εις μικρά τμήματα άνευ ουδενός περιορισμού από απόψεως διαστάσεων και εμβαδού και τας προσφέρουν ως «οικόπεδο» εις τιμάς χαμηλάς - β) Υπεισέρχεται ο ψυχολογικός παράγων. Κάθε νέος κάτοικος προτιμά να κατοικήση εις περιοχάς που επικοινωνούν αμεσώτερον με τον τόπον καταγωγής του – γ) Το τελευταίο διάταγμα του 1959 δια τους όρους δομήσεως των οικοπέδων ωθεί τους ενδιαφερόμενους να οικοδομούν εις τους συνοικισμούς εκτός σχεδίου πόλεως. Σειρά ολόκληρος οικοπέδων κεντρικών, τα οποία φυσιολογικώς θα έπρεπε να οικοδομηθούν πριν η πόλις επεκταθεί περισσότερον μένουν. Όλα αυτά τείνουν εις την δυσανάλογον προς τον πληθυσμόν επέκτασιν της πόλεως. Και καθιστούν πολύ δαπανηράν και πολλές φορές οικονομικώς ακατόρθωτον την διασκευήν και συντήρησιν των οδών, την κρασπέδωσιν, τας υπονόμους. Επιμηκύνουν δυσαναλόγως τα δίκτυα ηλεκτρικής ενεργείας, υδρεύσεως, τηλεφώνων, δυσχεραίνουν την επίβλεψιν και ασφάλειαν. Μοιραίως ο κάθε κάτοικος καλείται να αναλάβη αμέσως ή εμμέσως την δαπάνην δια το αναλογούν εις αυτόν μέτρον μήκους των οδών. Και ο Δήμος ουδέποτε θα δυνηθή να ανταπεξέλθει οικονομικώς. Η απλή αυτή παράταξις μερικών συνεπειών της αλόγου αναπτύξεως της πόλεως, καθιστά φανεράν την πραγματικήν σημασίαν του σχεδίου πόλεως».
Στη συνέχεια πρότεινε πλήρη αναμόρφωση του σχεδίου και σύνταξη τοπικών σχεδίων στους συνοικισμούς: «Το σχέδιον πόλεως είναι ο καταστατικός χάρτης του πολεοδομικού, ρυμοτομικού και χωροταξικού προβλήματος. Απαιτείται ανασύνταξις του υπάρχοντος και επέκτασις εις όλην την περιοχήν, την περικλειομένην υπό των συνοικισμών και εν ταυτώ η σύνταξις τοπικών σχεδίων πόλεως συνοικισμών. Η μελέτη αυτή ως βασικά δεδομένα προς τήρησιν θα έχη πλατείς δρόμους, πρόβλεψιν πλατειών και πάρκων, χώρων παιδικής χαράς, παιδικών σταθμών, χώρου κτηρίων διοικήσεως. Και ειδικώτερον εις την περιοχήν μεταξή Ακρίτα και Ηρώων ως και προς βορράν της επεκτάσεως της οδού Ναυαρίνου προς ανατολάς μέχρι του τουριστικού ξενοδοχείου να δημιουργηθή τμήμα κηπουπόλεως. Ανεξαρτήτως όμως των ανωτέρω, δια να αλλάξωμεν την κατεύθυνσιν του δομικού ρεύματος και να οδηγήσωμεν τούτο προς το εντός σχεδίου πόλεως τμήμα πρέπει επιπροσθέτως να ληφθούν τα κάτωθι μέτρα:
1) Να τροποποιηθεί τι Βασιλικό Διάταγμα του 1959 που καθορίζει τος όρους δομήσεως των οικοπέδων και να καθορισθή ως ελαχίστη επιφάνεια οικοδομήσιμου οικοπέδου 250 τ. π (ήχεις). Το υφιστάμενον όριον 500 τ. π είναι υπερβολικόν, απροσπέλαστον δια τους πολλούς – 2) Διάνοιξις όλων των οδών των προβλεπομένων υπό του σχεδίου πόλεως – 3) Αμέσως να εκδηλούται η δημοτική μέριμνα εις τας περιπτώσεις οικοδομήσεως εις τας περιοχάς αυτάς».
Και στο σημείο αυτό έχει ενδιαφέρον ο τρόπος με τον οποίο ο Κώστας Κουτουμάνος σκεφτόταν να φτιάξει το νέο σχέδιο με σπουδαστές της… σχολής «Παπαφλέσσα»: «Δια να πραγματοποιηθούν όλα αυτά δεν θέλομε χρήματα. Θέλομεν γνώσεις και βοηθητικόν προσωπικόν. Το μέγα τούτο θέμα θα αντιμετωπίσωμεν αδαπάνως, ενώ οι αντίπαλοί μας θέλουν εκατομμύρια. Υπάρχει εις την Καλαμάτα μία μέση τεχνική σχολή. Εκεί εκπαιδεύονται επαγγελματικώς 150 μαθηταί. Αποκτούν θεωρητικήν μόρφωσιν χωρίς καμίαν ουσιαστικήν πρακτικήν κατάρτισιν. Αυτήν την σύγχρονον με την θεωρητικήν μόρφωσιν των πρακτικήν εξάσκησιν θα αναλάβωμεν και θα παράσχωμεν ημείς, ο Δήμος. Τα πρωινά και τους μήνας των διακοπών θα απασχολούμεν τους μαθητάς αυτούς συγκροτούντες συνεργεία δια την μέτρησιν και αποτύπωσιν της πόλεως υπό την επίβλεψιν ημών και των καθηγητών της Σχολής. Ο συνδυασμός αυτός θα ωφελήση πρώτον τους μαθητάς διότι θα αποκτήσουν πείραν και ούτως εκπληρούμεν ευρυτέραν αποστολήν και δεύτερον τον Δήμον διότι θα επωφεληθή της προσφοράς. Θα επιδιώξωμεν την υιοθέτησιν της μεθόδου αυτής υπό της κυβερνήσεως. Θα σημειώσωμεν πρωτοτυπίαν. Και θα αποτελέσωμεν πρωτοπορίαν. Κάποτε ένα πρακτικό λύκειο ετίμησε την Καλαμάτα. Φιλοδοξούμεν να τιμηθή και πάλιν η πόλις με την ακτινοβολίαν της τεχνικής Σχολής. Με αυτόν τον τεχνικόν λόχον θα συντάξωμεν την Καλαμάταν: 1) Θα επεκτείνομεν το σχέδιον πος όλας τας κατευθύνσεις και ειδικότερον εις τας ειδόσους της πόλεως και την περιοχή Λαμπίρη μέχρι τουριστικού ξενοδοχείου – 2) Θα συντάξωμεν το κτηματολόγιον – 3) Θα ενεργήσωμν την αποτύπωσιν της περιοχής πόλεως – 4) Θα ενεργήσωμεν την χωροστάθμισιν. Ετσι έχομεν όλα τα στοιχεία δια την αντιμετώπισιν των μελετών σχεδίου πόλεως και δικτύου υπονόμων».
Για τα δίκτυα υπονόμων είπε λίγα αλλά σημαντικά πράγματα, αναφέροντας ότι υπήρχαν τυφλοί υπόνομοι και άλλοι που έπνιξαν γειτονιές: «Σας οφείλω απόλυτον ειλικρίνειαν. Δεν λέγομεν ότι θα κατασκευάσωμεν το δίκτυο υπονόμων. Αυτά μπορεί να τα λένε οι άλλοι. Είπωμεν όμως ότι θα συντάξωμεν τον καταστατικόν χάρτην δια το δίκτυον αυτό. Το έργο τούτο απαιτεί πολλάς δεκάδας εκατομμυρίων. Προς αποφυγήν σφαλμάτων του παρελθόντος θα ολοκληρώσωμεν πρώτα την μελέτην και θα επιδιώξωμεν έπειτα την τμηματικήν κατασκευήν. Δεν θα εντυπωσιάσωμεν με επιπολαίας ενεργείας και προχειρότητας. Δεν θα επιδιώξωμεν εμβαλωματικάς λύσεις. Δεν θα επιτρέψωμεν να επαναληφθούν τα σφάλματα του παρελθόντος. Το ζείτε όλοι εσείς που κατοικείτε εις το κέντρον. Δεν θα κατασκευάσωμεν υπονόμους χωρίς να προβλέψωμεν την εκβολήν των. Δεν θα δώσωμεν προχείρους λύσεις και δεν θα καταστρέχωμεν την μίαν συνοικίαν δια να ωφελήσωμεν την άλλην. Δεν θα επαναληφθή το φαινόμενον των υπονόμων της οδού Ανδανείας (σ. σ. Μπουλούκου σήμερα) που η κατασκευή των εχειροτέρευσε την κατάστασιν, ούτε θα καταστρέψωμεν συνοικίας δια να δώσωμεν λύσιν εις την εκβολήν των υπονόμων όπως συνέβη – δυστυχώς – εις την συνοικίαν Γουλιμίδες».
Για την ιστορία στις εκλογές οι υποψήφιοι πήραν: Κουτουμάνος 4.227 ψήφους και 7 έδρες, ο Λιακάκης 3.909 ψήφους και 7 έδρες, ο Σχινάς 3.333 ψήφους και 6 έδρες, ο Κουμάντος 3.256 ψήφους και 5 έδρες. Το εκλογικό σώμα επέλεξε «ανανέωση» στις εκλογές του 1964…
