Στη ζοφερή πολιτικο-κοινωνική πραγματικότητα της εποχής μας, μέσα στη θολή αχλύ της θεσμικής έκπτωσης, στην απαξίωση των κοινοβουλευτικών διαδικασιών, στις πρόχειρες νομοθετήσεις και στην κυνική λειτουργία του κράτους ως μηχανισμού επικοινωνιακής επιβίωσης, η προειδοποίηση του Αισχύλου «πάθει μάθος» ακούγεται πιο επίκαιρη από ποτέ.

Το ρητό εμφανίζεται στον Αγαμέμνονα της Ορέστειας: «Ζεὺς ὅστις ποτ’ ἐστίν… τὸν φρονεῖν βροτοὺς ὁδοὺς ὁδώσας· πάθει μάθος». Συμπυκνώνει μια διαχρονική αλήθεια: η σοφία δεν προσφέρεται, κατακτάται. Η γνώση δεν έρχεται χωρίς δοκιμασία, γεννιέται μέσα από τον πόνο, την ευθύνη και τη συνειδητοποίηση.

Εδώ συναντιέται ο Αισχύλος με τον στοχασμό του Κορνήλιου Καστοριάδη. Για τον Καστοριάδη, μια κοινωνία μαθαίνει μόνο όταν αναμετριέται με τις πληγές της. Όμως ο πόνος από μόνος του δεν διδάσκει. Το κρίσιμο ερώτημα δεν είναι αν πρέπει να πάθουμε για να μάθουμε, αλλά αν θα αφήσουμε τα τραύματα να γίνουν συνήθεια. Η θεσμική έκπτωση παγιώνεται μόνο όταν η κοινωνία παραιτείται από το δικαίωμα να αλλάζει το συλλογικό της μέλλον.

Η δημοκρατία δεν θεραπεύεται από σωτήρες , πραγματικούς ή αυτοανακηρυγμένους. Θεραπεύεται από πολίτες που απαιτούν διαφάνεια, λογοδοσία και αξιοκρατία. Όταν ένα πολιτικό σύστημα νοσεί, δεν αρκεί η εναλλαγή προσώπων ή οι υποσχέσεις μιας «σωτήριας» ελίτ. Μόνο μια κοινωνία που σπάει την αδράνεια, που δεν αποδέχεται τη φθορά ως κανονικότητα, μπορεί να ανακόψει τη σήψη και να μετατρέψει την κρίση σε ανάταξη. Γιατί τελικά, η μοίρα της δημοκρατίας δεν κρίνεται στους διαδρόμους της εξουσίας, αλλά στη στάση των πολιτών απέναντι στην ίδια τους τη συλλογική ευθύνη.

Μια κοινωνία που δεν αυτοθεσμίζεται, επιμένει ο Κ.Καστοριάδης, παύει να είναι δημοκρατία και μετατρέπεται σε επιχείρημα στα χέρια όσων νέμονται την εξουσία. Η αισχυλική κληρονομιά είναι κραυγαλέα επίκαιρη: Ο άνθρωπος, όχι ο Θεός, όχι το Κόμμα, όχι η Τύχη, είναι υπεύθυνος για τη μοίρα του. Και η Δικαιοσύνη γεννιέται από τη σύγκρουση και την ελευθερία, όχι από την ακινησία.

Για τον Καστοριάδη, η ελευθερία δεν είναι δεδομένη, είναι αποτέλεσμα σύγκρουσης. Ο πόλεμος και η ελευθερία συνυπάρχουν, όχι ως λατρεία της βίας, αλλά ως αναγνώριση ότι κάθε κοινωνική αλλαγή απαιτεί ρήξη με το κατεστημένο φαντασιακό. Σήμερα, όπου κερδοσκόποι και καιροσκόποι πολιτικοί υφαρπάζουν τον δημόσιο λόγο και τον μετατρέπουν σε λάφυρο, η τραγωδία του Αισχύλου και η σκέψη του Καστοριάδη λειτουργούν ως σκληρό κάτοπτρο. Μας θυμίζουν ότι η κοινωνία αυτοθεσμίζεται μόνο όταν οι πολίτες αναλαμβάνουν το βάρος της ευθύνης , όχι όταν παραδίδουν τη μοίρα τους σε κομματικούς μηχανισμούς και αλαζόνες αξιωματούχους.

Το στοίχημα παραμένει το ίδιο από την εποχή του Αισχύλου:

Ή θα γίνουμε δημιουργοί των θεσμών μας, ή θα παραμείνουμε υπήκοοι των σκιωδών συμφερόντων. Ή θα αναλάβουμε την ευθύνη να προσδιορίσουμε το μέλλον μας ή θα το αφήσουμε στη ΘΕΙΑ Πρόνοια ή ακόμη χειρότερα, «παιχνίδι» στους πάσης φύσεως και κομματικής προέλευσης πολιτικάντηδες;

Η επιλογή είναι δική μας. Και η απάντηση δική μας αποκλειστικότητα. Και είναι επείγουσα...