Η Καλαμάτα, μαζί με άλλες πόλεις της χώρας, είναι υποψήφια Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2021. Προκειμένου να αναδειχτούν τα πλεονεκτήματά της, σε σχέση με τις άλλες πόλεις και συνεπώς να ενισχυθεί η υποψηφιότητά της αυτή, χρειάζονται ορισμένες παρεμβάσεις αναγκαίες για τη βελτίωση του πολεοδομικού ιστού της και γενικότερα του φυσικού και οικιστικού περιβάλλοντός.
Η Καλαμάτα θεωρείται μία από τις πιο όμορφες πόλεις της χώρας μας. Αυτό οφείλεται κυρίως στα φυσικά, μορφολογικά και πολεοδομικά χαρακτηριστικά της και συγκεκριμένα στην καταπληκτική θέση, τη μορφολογία του εδάφους και τον τρόπο σχεδιασμού της. Ειδικότερα:
Η Καλαμάτα βρίσκεται στο νοτιοανατολικό τμήμα της Πελοποννήσου, τοποθετημένη στο μυχό του Μεσσηνιακού Κόλπου, με μια γεωμορφολογία που θα ζήλευε κάθε πόλη. Η νότια πλευρά της έχει μέτωπο στην όμορφη παραλία και το λιμάνι της. Η παραλία έχει πολύ μεγάλο μήκος, καθόσον εκτείνεται δυτικά μέχρι την Κορώνη και ανατολικά μέχρι τη Μάνη με κατάληξη το ακρωτήριο Ταίναρο. Δηλαδή η Καλαμάτα βρίσκεται στο μέσο μιας ακτογραμμής του Μεσσηνιακού Κόλπου, μήκους 100 χιλιομέτρων περίπου. Χαρακτηριστικό είναι το αρμονικό δέσιμο της πόλης με τους ορεινούς όγκους που την περιβάλλουν και κυρίως με το βουνό Καλάθι, το οποίο αποτελεί τμήμα της οροσειράς του Ταϋγέτου. Το πανέμορφο βουνό αυτό μαζί με την παραλία αποτελούν ενιαίο αρμονικό σύνολο, το οποίο η φύση, στα «αρχιτεκτονικά κέφια της», διαμόρφωσε έτσι ώστε να ομορφαίνει ακόμη περισσότερο την πόλη.
Τα κύρια χαρακτηριστικά της Καλαμάτας, που διαμόρφωσαν την ταυτότητα, τη φυσιογνωμία, τη μορφή και το χαρακτήρα της πόλης, αποτελούν το Ιστορικό Κέντρο, δηλαδή το Κάστρο με τη γύρω περιοχή του, η χαμηλή πυκνότητα κατοικιών με πολλά όμορφα κτήρια, ορισμένα από τα οποία ως διατηρητέα έχουν την ιστορική, καλλιτεχνική κ.λπ. αξία. Επίσης χαρακτηριστικό γνώρισμα της πόλης αποτελούν οι ανθρώπινης κλίμακας γειτονιές της. Ορισμένες από τις γειτονιές της ως λ.χ. τα Καλύβια και ιδιαίτερα η Ράχη, η οποία λόγω τα υψομετρικής διαφοράς σε σχέση με τις άλλες γειτονιές, των χαμηλών σπιτιών και των μικρών και στενών δρόμων της, κατάφερε μέχρι σήμερα να αποτρέψει την «πολυκατοικιοποίησή της». Συνεπώς με μια σχετική ανάπλασή της θα μπορούσε να αποτελέσει υπόδειγμα γειτονιάς. Ακόμη σημαντικό ρόλο για την Καλαμάτα παίζουν οι μπαξέδες της ανατολικά και δυτικά αλλά και μέσα στον πολεοδομικό ιστό της που αποτελούν τους μεγάλους ελεύθερους χώρους (περιαστικό πράσινο).
Η Καλαμάτα έχει σχεδιαστεί και πολεοδομηθεί ως συμπαγής πόλη σε σχήμα μαργαρίτας, με το κέντρο και τις γύρω από αυτό γειτονιές, με μικτές συμβατές χρήσεις γης (πολυλειτουργική πόλη), σε τρόπο ώστε η διαβίωση, η εργασία και η διασκέδαση να βρίσκονται στην ίδια περιοχή και έτσι να μην χρειάζεται η άσκοπη μετακίνηση των πολιτών. Η αρμονική σχέση των δημόσιων και ιδιωτικών χώρων διευκολύνει την προσπελασιμότητα στα διάφορα τμήματα της πόλης και την ποικιλία και διαμόρφωση ανθρώπινων σχέσεων μεταξύ τους. Ο πολίτης-κάτοικος έχει τη δυνατότητα άμεσης χρησιμοποίησης του δημόσιου χώρου (δρόμου, πλατείας κ.λπ.) και μέσω αυτού, τη δυνατότητα να έλθει σε επαφή και να συνάψει, προάγει και διατηρήσει κοινωνικές σχέσεις με τους άλλους πολίτες. Τέλος, ο χαρακτήρας της πόλης δεν είναι φυσιοκεντρικός αλλά έντονα ανθρωποκεντρικός, καθόσον δεν ικανοποιεί μόνον τις ανάγκες της πόλης (αισθητική, υγιεινή κ.λπ.) αλλά και των κατοίκων της.
* Ο Δημήτρης Γ. Χριστοφιλόπουλος είναι καθηγητής Θεσμών και Πολιτικής Χωροταξίας-Πολεοδομίας. Εχει σπουδάσει σε προπτυχιακό επίπεδο Νομικές και Πολιτικές Επιστήμες και σε μεταπτυχιακό Χωροταξία-Πολεοδομία.
