«Το πρώτο σου χρέος, εχτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους. Το δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους. Το τρίτο σου χρέος, να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει».
Νίκος Καζαντζάκης, «Ασκητική»

Σε μια συνέντευξη που έδωσε πρόσφατα σε μεγάλη καθημερινή εφημερίδα ο γνωστός Άγγλος ιστορικός και καθηγητής του πανεπιστημίου Columbia της Νέας Υόρκης Μαρκ Μαζάουερ, αλλά και μέλος της επιτροπής της Γιάννας για τον εορτασμό των 200 ετών από την Επανάσταση του 1821, δήλωσε: «Το ρεύμα του Φιλελληνισμού δεν ακούμπησε τις Μεγάλες Δυνάμεις σε επίπεδο ηγεσιών παρά μόνο όταν έγινε σαφές ότι οι Έλληνες αντέχουν και δεν θα υποχωρήσουν, συνειδητοποίηση που επέβαλε σε διεθνές επίπεδο το αίτημά τους για εθνική ανεξαρτησία. Το γεγονός αυτό ήταν ο πρώτος θρίαμβος του Εθνικισμού και του αιτήματος για τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου Έθνους – Κράτους στον κόσμο και η ιστορική του σημασία ξεπερνάει κατά πολύ τα στενά όρια της Ελληνικής και Οθωμανικής ιστορίας».

Εξωτερική και εσωτερική αφύπνιση

Μια πλειάδα μιμητών των Ελλήνων εκείνης της εποχής φορούν ρούχα εποχής και επιδίδονται σε διάφορα δρώμενα, παραδοσιακούς χορούς και αναπαραστάσεις. Πολλοί δε, από αυτούς, όπως κάποιοι μου είπαν προ καιρού σε συζήτηση που είχα μαζί τους, αισθάνονται περήφανοι που μιμούνται τους ηρωικούς προγόνους μας. Πρόσφατα επίσης κάποιες μεγάλες καθημερινές εφημερίδες προέβαλαν μερικούς απογόνους ηρωικών μορφών της Εθνικής μας Επανάστασης που και αυτοί όχι μόνο αισθάνονται περήφανοι για την καταγωγή τους, αλλά και μελετούν τις ηρωικές πράξεις των προγόνων τους
Θα έλεγα ότι αυτά είναι μια εξωτερική αφύπνιση. Όπως έλεγε τον 4ο αιώνα πχ ο Μένανδρος: Όσοι δεν έχουν δικά τους προσόντα, καταφεύγουν στους ενδόξους προγόνους και παππούδες τους, με άλλα λόγια, σε τάφους και μνήματα.
Υπάρχει όμως και μια εσωτερική αφύπνιση που έκανε πετυχημένη την αδιανόητη Επανάσταση.
Όπως γράφει στην τελευταία επιστολή του στις 19 Μαΐου 1824 ο Βρετανός Φιλέλληνας Leicester Stanhope: «Ο κοινός σας θρήνος είναι για τα χρήματα. Τα χρήματα, υποστηρίζετε, θα εξασφαλίσουν τη νίκη και την ανεξαρτησία σας. Πως όμως φθάσατε στο συμπέρασμα από τη στιγμή που οι πρόγονοί σας νίκησαν τους Πέρσες αλλά και εσείς τους Τούρκους, που ήταν πολύ πιο πλούσιοι και ανώτεροι σε όλα τα μεγέθη; Ήταν ακριβώς γιατί οι Πέρσες και οι Τούρκοι είχαν εκφυλισθεί μέσα σε μια πολυτέλεια και στην απόλυτη κυριαρχία τους, ενώ οι Έλληνες ήταν φτωχοί αλλά ελεύθεροι. Είναι λάθος λοιπόν να υποστηρίζετε ότι ο χρυσός ή το σίδερο είναι τα θεμέλια της νίκης. Δεν είναι τίποτε περισσότερο από εργαλεία. Τα θεμέλια της νίκης είναι οι ψυχωμένες καρδιές που καθοδηγούνται από σοφούς ηγέτες και οι ενάρετοι αντιπρόσωποι ενός ελεύθερου έθνους».
Αυτά που γράφει ο Βρετανός Φιλέλληνας μάλλον τα έχει πάρει από τον Ηρόδοτο, γιατί το υπόγειο μήνυμά του έχει να κάνει με την σκληρότητα. Όσο πιο σκληρός είσαι τόσο περισσότερες πιθανότητες έχεις να αναδειχθείς νικητής. Οι Έλληνες κέρδισαν τους Πέρσες όχι επειδή ήταν ελεύθεροι και δημοκράτες, αλλά επειδή ήταν σκληραγωγημένοι. Το μήνυμα του Ηροδότου προς τους Αθηναίους ήταν: μην καλομάθετε τώρα. Μην γίνετε μαλθακοί. Όποιος καλοπερνάει πέφτει. Μας αρέσει να διαβάζουμε περί Δημοκρατίας, αλλά αγνοούμε την ουσία. Αντιθέτως οι Πέρσες ήταν καλομαθημένοι, απολαμβάνοντας το ευ ζην και έτσι κατάντησαν μαλθακοί.

Εθνεγερσία ή Επανάσταση;

Η Αναγεννητική υφή μιας Επανάστασης έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Καταρχήν είναι φαινόμενο ιστορικά νέο και εμφανίζεται μόλις τον 18ο αιώνα στην ουσία, αποβλέπει δε στην πραγμάτωση της επιβίωσης και έκφρασης ενός Λαού. Χαρακτηριστικό της είναι ότι δεν έχει σχέση με εσωτερικά δεδομένα και προβλήματα των κοινωνιών, τα οποία θέτει σε δεύτερη μοίρα. Συγχρόνως όμως η Αναγεννητική Επανάσταση αποκτά και μία Κοσμοθεωρητική υφή: την έννοια του Εθνικισμού και έτσι γίνεται και Εθνεγερσία.
Ο Εθνικισμός αποτελεί ένστικτο και βίωμα ανθρώπων που «αισθάνονται» την ομοιογένειά τους, στο φυλετικό, το διανοητικό, το πνευματικό, το «μυθικό», το παραδοσιακό, το γλωσσικό και το ιστορικό πεδίο. Αυτά ακριβώς τα αισθήματα που δεν χρειάζονται διδαχή, αποτελούν και την πρωτόγονη, ζωική σχεδόν δύναμη του Εθνικισμού.
Τα χαρακτηριστικά τώρα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 είναι συγκεκριμένα.
α) Η Ελληνική Επανάσταση έθεσε πρώτη και πραγματοποίησε την δογματική αντίληψη του Εθνικισμού ως Κοσμοθεωρίας. Σε έναν κόσμο που το αίσθημα του να ανήκεις σε ένα Έθνος ήταν άγνωστο και επικρατούσαν τα κράτη και οι δυναστείες, η Ελληνική Επανάσταση υπήρξε η πρώτη δυναμική έκρηξη ενός ιστορικού λαού συνειδητοποιημένου σε Έθνος και την θέλησή του να φτιάξει Κράτος.
β) Η Ελληνική Επανάσταση με το παράδειγμά της επιβλήθηκε στον Κόσμο και σφράγισε οριστικά μια ολόκληρη ιστορική περίοδο που ονομάστηκε «ο Αιώνας του Εθνικισμού», ο οποίος μετά από δύο αιώνες διαρκεί ακόμα. Σήμερα ο Εθνικισμός είναι ισχυρότερος παρά ποτέ και ο διεθνισμός της Παγκοσμιοποίησης αδυνατεί να τον αντιμετωπίσει.
γ) Η Ελληνική Επανάσταση άντλησε το δόγμα της από την Φύση. Είναι φυσικός νόμος το να συνειδητοποιείς ότι είσαι όμοιος με κάποιους και διαφοροποιείσαι από άλλους. Μπροστά στον φυσικό νόμο αυτό, όλες οι άλλες διαφορές μπαίνουν στο περιθώριο.
δ) Η Ελληνική Επανάσταση σαφώς μίλησε στα βιώματα και στις Παραδόσεις του Λαού.
ε) Η Ελληνική Επανάσταση ήταν ολοκληρωτική. Με μια Ιδέα με μια Ψυχή, υπέταξε τα πάντα σε αυτήν. Μόλις παρεξέκλινε από αυτήν εξαιτίας της φιλαρχίας κάποιων και των γνωστών διεθνιστικών δυνάμεων που προσπάθησαν να την ελέγξουν, παραλίγο να χαθεί. Με το «φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους» θριάμβευσε τελικά.
στ) Η Ελληνική Επανάσταση ήταν βίαια, με μέθοδο και συνέπεια. Στα πλαίσια της εποχής και μετά από τις τουρκομογγολικές αγριότητες, υπήρξε η πρώτη με στρατηγικό και πολιτικό σχεδιασμό στην ιστορία των Εθνικών Επαναστάσεων.
ζ) Η Ελληνική Επανάσταση προήλθε και καθοδηγήθηκε από συγκεκριμένες ομάδες. Οι ιεράρχες ως πνευματικοί καθοδηγητές, οι «Φιλικοί» ως πολιτικοί καθοδηγητές (παρά τα ελαττώματά τους) και οι Κλέφτες με τους Αρματολούς ως στρατιωτικοί καθοδηγητές και πολέμαρχοι, αποτέλεσαν όλοι μαζί μια αξιοθαύμαστη και ολοκληρωμένη ιεραρχικά για την εποχή Επιλεκτική Ομάδα!
Τέλος, θυμίζω τα λόγια του ίδιου του Κολοκοτρώνη: «Η επανάστασις η εδική μας δεν ομοιάζει με καμμίαν απ’ όσαις γίνονται την σήμερον εις την Ευρώπην. Της Ευρώπης οι επαναστάσεις εναντίον της διοικήσεώς των είναι εμφύλιος πόλεμος. Ο εδικός μας πόλεμος ήταν ο πλέον δίκαιος, ήτον έθνος με άλλο έθνος, ήτον με ένα λαόν όπου ποτέ δεν ηθέλησε να αναγνωρισθεί ως τοιούτος, ούτε να ορκισθεί παρά μόνον ότι έκαμνεν η βία».