Η δεκάχρονη σχεδόν καθυστέρηση είχε να κάνει με το γεγονός ότι το 1921 ήταν σε εξέλιξη η Μικρασιατική Εκστρατεία και την ακολούθησε η καταστροφή, ενώ τα επόμενα χρόνια ήταν περίοδος ανασυγκρότησης της χώρας στη νέα κατάσταση που είχε βρεθεί. Ας ελπίσουμε ότι η 200ετηρίδα θα γιορταστεί ομαλά, καθώς η πανδημία ήδη επηρεάζει τα πράγματα και δεν μπορούμε να προβλέψουμε την εξέλιξή της.
Με την ελπίδα λοιπόν αυτή, ενδεχομένως θα είχε ενδιαφέρον να ασχοληθούμε με κάποιες πλευρές τοπικού χαρακτήρα, δηλαδή με το γιορτασμό της 23ης Μαρτίου. Αν κάποιοι νομίζουν ότι οι Καλαματιανοί πάντα γιόρταζαν αυτή την ημέρα, κάνουν λάθος. Μέχρι το 1930 οι τοπικοί άρχοντες αδιαφορούσαν για τη γιορτή, κάτι που επισημαίνει σε κύριο άρθρο του το “Θάρρος” στις 23 Μαρτίου του 1929: “Αν ο χρόνος είναι πανίσχυρος, αν εξαλείφη την ανάμνησιν μικρών γεγονότων, αν καθιστά την ζωήν των ανθρώπων μίαν απλήν στιγμήν εις το πέρασμά του, όμως εις ουδέν ισχύει απέναντι των μεγάλων γεγονότων που καταυγάζουν την τύχην των λαών. Αυτά μένουν αθάνατα. Ενα από αυτά τα γεγονότα είναι και η παράδοσις της Καλαμάτας υπό των Τούρκων εις τους πολεμάρχους της Μεσσηνίας και της Μάνης την 23 Μαρτίου του 1821. Το πρώτον αξιοσημείωτον πολεμικόν γεγονός της εποποιΐας της εθνικής μας παλιγγενεσίας έλαβε χώρα εδώ εις την Καλαμάτα. Μίαν ημέρα σαν σήμερα προ 108 ακριβώς ετών. Αν αυτή η επέτειος παρέρχεται απαρατήρητος από τους εκπροσώπους τους σημερινούς της πόλεως, αν παρά τας κατά καιρούς συστάσεις του εγχωρίου Τύπου, δεν γίνεται ούτε καν μια δοξολογία την 23 Μαρτίου κάθε έτους που περνά, αυτό αποτελεί μίαν ακόμη απόδειξιν του γεγονότος ότι τα λιμνάζοντα ύδατα έχουν τώρα πολύ βάθος εις την ιδιαιτέραν μας πατρίδα. Ομως αν εις την αντίληψιν των ανθρώπων που εκπροσωπούν σήμερον την Μεσσηνίαν η 23 Μαρτίου δεν είναι τίποτε, δεν έχει ιδιαιτέραν σημασίαν, δεν παύει εν τούτοις να αποτελή ένα ιστορικό γεγονός πανελληνίου μάλιστα σημασίας”.
Αναδιφώντας δημοσιεύματα τοπικών εφημερίδων πληροφορούμαστε ότι η γιορτή για τα 50 χρόνια της επανάστασης δεν είχε τοπικό χρώμα και γιορτάστηκε στον Αγιο Νικόλαο: “Η εορτή της Πεντηκονταετηρίδος της ανεξαρτησίας του Ελληνικού Εθνους εωρτάσθη και εν τη πόλει των Καλαμών δημοτελέστατα και μετ’ απεριγράπτου ενθουσιασμού πάντων των κατοίκων της πόλεως. Ευθύς εις το πρώτον φως της πρωίας απεδίωκεν από του ορίζοντος τας τελευταίας της παρελθούσης νυκτός σκιάς και αμέσως τα πυροβόλα της πόλεως το εθνικόν εμβατήριον άσμα και οι σάλπιγγες ανήγγελον ανά πάσαν την πόλιν το επίσημον της ημέρας. Γενική κωδωνοκρουσία προσεκάλεσε τους πολίτας εις τας εκκλησίας προς τέλεσιν της ιεράς λειτουργίας. Μετά το πέρας της οποίας ο λαός της πόλεως συνέρρευσε αθρόος εις τον Ναόν του Αγίου Νικολάου, όστις είχε ωρισθή υπό της Νομαρχίας διά την επίσημον τέλεσιν της εορτής”. Μπορεί η ομιλία να έγινε στην “Κάτω Πλατεία” αλλά δεν υπήρξε καμία αναφορά για την 23η Μαρτίου, σαν να μην υπήρξε γεγονός.
Πολλά χρόνια αργότερα είχαν αρχίσει οι αναφορές για την έναρξη της επανάστασης, αλλά όλη η προσπάθεια είχε επικεντρωθεί στον μεγαλοπρεπή γιορτασμό της 25ης Μαρτίου με την κατασκευή ναΐσκου του Ευαγγελισμού στο Κάστρο όπως διαβάζουμε στη “Σημαία” στις 13 Μαρτίου 1925: “Αύριον εν τω Μητροπολιτικώ Μεγάρω υπό την Προεδρείαν του Σου Μητροπολίτου συνέρχεται η οικεία Επιτροπή ίνα ορίση τον τόπον εν τω φρουρίω, όπου θ’ ανοικοδομηθή ο Ναός του Ευαγγελισμού, Αγ. Ιεροθέου, Αγ. Νίκωνος και την ημέραν καθ’ ήν θα τεθή ο θεμέλιος λίθος του Ναού. Κατά πληροφορίας μας, ο θεμέλιος λίθος του ανεγερθησομένου ναΐσκου θα τεθή την 23ην Μαρτίου ε. ε. καθ’ ήν ημέραν θα ψαλή εν τω Φρουρίω δοξολογία εις ανάμνησιν της αλώσεως των Καλαμών την ημέραν εκείνην”. Τελικά και αυτή η γιορτή αναβλήθηκε για να γίνει την 25η Μαρτίου και να ταυτιστεί με την κεντρική γιορτή.
Μέχρι το 1929 στη συλλογική συνείδηση δεν υπήρχε καμία σύνδεση της έναρξης της επανάστασης στην Καλαμάτα με τους Αγίους Αποστόλους. Στο κύριο άρθρο του “Θάρρους” που προαναφέρθηκε σημειωνόταν ότι: “Επηκολούθησεν έπειτα την 23 Μαρτίου η είσοδος των Ελλήνων οπλαρχηγών εις Καλάμας, ευθύς δε αμέσως τη αποφάσει των οπλαρχηγών επηκολούθησε μεγάλη λειτουργία χοροστατούντων 25 ιερέων, ήν οι πλείστοι ευρίσκοντο εις το στρατόπεδον των Ελλήνων και παρευρισκομένων υπέρ τα 5 χιλιάδας ανθρώπων. Η δοξολογία εγένετο παρά την κοίτην του ποταμού Νέδοντος, ήτο δε κατά παράδοσιν θερμοτάτη”.
Το ίδιο έγραφε το 1905 ο Δ. Δουκάκης στο έργο του “Μεσσηνιακά και ιδία περί Φαρών και Καλαμάτας”: “Μετά την μεσημβρίαν της αυτής ημέρας εγένετο παρά τον παρραρέοντα ποταμόν Νέδοντα κατανυκτική δοξολογία και δέησις εγκάρδιος προς τον Θεόν υπό σύμπαντος του ιερού κλήρου συγγειμένου υπό 24 ιερείς και ιερομόναχους, συνήλθον εις τον ποταμόν της πόλεως, όπου συνηθροίσθησαν και άπαντες οι Ελληνες πλείονες των 6 χιλιάδων στρατιωτικοί, πολιτικοί, έμποροι και λοιποί άνδρες, γυναίκες και παιδία”.
Εκείνη την εποχή φυσικά και δεν προκαλούσε καμία... έκπληξη. Ολες οι μαρτυρίες των αγωνιστών του 1821 αναφέρουν ότι η δοξολογία έγινε “στον ποταμό”. Ο Θ. Κολοκοτρώνης για παράδειγμα γράφει στα απομνημονεύματα: “Ιερείς έκαναν δέηση εις τον ποταμόν της Καλαμάτας υπέρ του ιερού τούτου αγώνος”. Ανάλογες αναφορές κάνουν οι Παναγιώτης Παπατσώνης, ο Φωτάκος (Χρυσανθόπουλος), ο Νικόλαος Σπηλιάδης, ο Λάμπρος Κουτσονίκας, ο Κανέλλος Δεληγιάννης και ο Αμβρόσιος Φραντζής: “... συνήλθον εις το χείλος του ποταμού της πόλεως... ευθύς εψάλη η προς τον Υψιστον δοξολογία και παράκλησις”. Την ίδια άποψη για το δοξολογία εκφράζουν πολλοί ιστορικοί (ενδεικτικά αναφέρονται ο Σπυρίδων Τρικούπης, ο Γεώργιος Φίνλεϋ, ο Μέντελσον-Μπαρτόλδυ, ο Διονύσιος Κόκκινος, ο Απόστολος Βακαλόπουλος και άλλοι.
Ολα αυτά μέχρι τους γιορτασμούς του 1930, όταν οι ντόπιοι άρχοντες και κάποιοι πνευματικοί άνθρωποι αποφάσισαν να δημιουργήσουν ένα “σύμβολο” στο οποίο θα αναφέρεται η δοξολογία και η έναρξη της επανάστασης. Και επέλεξαν τη βυζαντινή εκκλησία των Αγίων Αποστόλων που ήταν και η παλαιότερη στην περιοχή. Στην ομιλία του (“Μεσσηνία” 24/10/1930) ο πρώην δήμαρχος Καλαμάτας έβαλε το θέμα “από το παράθυρο” και στο περίπου: “Κηρύττουν την πόλιν ελευθέραν, συνεγείρουν ολόκληρον τον λαόν και τον κλήρον και εκεί όπου περίπου ο αρχαίος ναός των Αγίων Αποστόλων παρά την κατάφυτον και ελευθέραν όχθην του εκείθεν ρέοντος τότε χειμάρρου Νέδοντος, πλημμυρούσι την ύπαιθρον, και ενώ 24 ιερείς ενδεδυμένοι τα ιερά των άμφια μετά συντριβής δέονται, 5 χιλιάδες πάνοπλοι, πολεμισταί, εκτός των γυναικών και παιδίων”. Αλλά η εντοιχισμένη πλάκα (που υπάρχει μέχρι σήμερα)... δεν άφηνε αμφιβολία για τη σκοπιμότητα αυτής της αναφοράς: “Ωδε ανεπέμφθη δέησις πάνδημος προς Θεόν κατά Τούρκων επί Μεσσηνίων και Λακώνων πολεμιστών συνδραμόντων έτει 1821 Μαρτίου 23”.
Κύλησε χρόνος και το 1982 ο Νίκος Ζερβής παρουσίασε εργασία που καταρρίπτει αυτό τον “μύθο”, καθώς αποκαλύπτει ότι στην εφημερίδα “Μεσσηνία” της 1ης Ιανουαρίου 1886 δημοσιεύεται η ομιλία του νομαρχιακού δάσκαλου Αδαμάντιου Ιωαννίδη για την ιστορία της εκκλησίας του Αγιάννη ανέφερε: “Καθ’ ότι, αν αληθώς μ’ επληροφόρησαν οι περισωζόμενοι εκ της ηρωικής γενεάς των πατέρων μας, ενταύθα εν των ιερώ τούτω ναώ ηυλογήθη το πρώτον η ιερά σημαία της ελευθερίας. Εντεύθεν έλαβεν αρχήν και πραγματικήν υπόστασιν η επανάστασις”. Η αποκάλυψη αυτή προκάλεσε και τη σχετική αναταραχή καθώς κλονίστηκε ο “μύθος” και η συμβολοποίηση που βοηθούσης της ετήσιας “αναπαράστασης” (άλλη... ιστορία αυτή) έφθασε στο σημείο να θεωρείται και πραγματικότητα. Η οποία βεβαίως δεν επιβεβαιώνεται από πηγές της Επανάστασης, δεν υπακούει σε καμία λογική με βάση τη γεωμορφολογία της περιοχής, τη διάταξη των επαναστατημένων και το οδικό δίκτυο της εποχής. Οι 5 χιλιάδες άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στις όχθες του ποταμού, οι παπάδες ήταν ανάμεσά τους και δεν έψαχναν να βρουν σε ποια εκκλησία θα κάνουν... δέηση.
Πέρα από τους “μύθους” η πραγματική αλήθεια είναι ότι στις 23 Μαρτίου οι επαναστατημένοι κατέλαβαν αναίμακτα την Καλαμάτα, οι λιγοστοί Τούρκοι παραδόθηκαν αμαχητί, συγκροτήθηκε η Μεσσηνιακή Γερουσία (ή Σύγκλητος), εκδόθηκε η Προειδοποίησις εις τας Ευρωπαϊκάς Αυλάς και οργανώθηκε “θεσμικά” η ζωή στην πόλη που αποτέλεσε το πρώτο έδαφος της ελεύθερης Ελλάδας, σύμφωνα προφανώς με σχέδιο που είχε εκ των προτέρων συγκροτηθεί. Και σε αυτά τα στοιχεία συμπυκνώνεται η σημασία και ο ρόλος της πόλης στην Επανάσταση.
