Μια μορφή οργάνωσης που έρχεται από τον μεσοπόλεμο και τυπικά με αναμορφωμένο θεσμικό πλαίσιο μπορούν να ιδρυθούν και σήμερα. Δεν θα το γνώριζε ίσως κανένας εκτός δραστήριων ανθρώπων της εκπαίδευσης, αν πριν μερικά χρόνια δεν ζητούσε... τέλος επιτηδεύματος το υπουργείο Οικονομικών. Γεγονός που δημιούργησε αναταραχή και οδήγησε αργότερα σε νομοθετική ρύθμιση.
Πάμε λοιπόν στην ιστορία που είναι “διδακτική” όταν διαβάζεται στον πυρήνα της και στο μήνυμα που εκπέμπει. Η υπόθεση αυτή πήρε νομική μορφή μεταπολεμικά με πρωτοβουλία της ΠΑΣΕΓΕΣ η οποία συνεργάστηκε με το υπουργείο Παιδείας και στο πλαίσιο αυτό κυκλοφόρησε ένα μικρό βιβλιαράκι που είχε επιμεληθεί η Φωτεινή Τζωρτζάκη. Και σε αυτό διαβάζουμε: “Προ του τελευταίου πολέμου μερικοί φωτισμένοι δάσκαλοι, οπαδοί της συνεταιριστικής ιδεολογίας, είχον δημιουργήσει εις μερικά δημοτικά σχολεία – κυρίως εις μικρά χωρία – σχολικούς συνεταιρισμούς. Σκοπός των συνεταιρισμών αυτών ήτο προπάντων να εξυπηρετούν τας υλικάς ανάγκας των μαθητών (προμήθεια βιβλίων, γραφικής ύλης, ειδών για την χειροτεχνίαν ή και φαρμάκων). Τους πόρους των συνεταιρισμών αυτών απετέλουν η εισφορά των μελών, η λειτουργία πρατηρίου και η καλλιέργεια του σχολικού κήπου. Εις μερικούς από τους συνεταιρισμούς αυτούς βλέπομεν ότι οι διδάσκαλοι, με παιδαγωγικήν διαίσθησιν, είχον ιδεί εις τον σχολικόν συνεταιρισμόν ένα σύστημα, το οποίον εκαλλιέργη το πνεύμα της συνεργασίας και αλληλεγγύης, καθώς επίσης και τας αρετάς του κοινωνικού ανθρώπου. Ιδιαιτέρως εμύη τα παιδιά εις το συνεταιριστικόν πνεύμα και την συνεταιριστικήν πράξιν και τα προετοίμαζε διά να γίνουν βραδύτερον αγαθά μέλη εις τον συνεταιρισμόν των ενηλίκων του χωριού τους. Ολίγοι όμως, απομεμονωμένοι, ασυντόνιστοι και εντελώς αβοήθητοι οι σχολικοί αυτοί συνεταιρισμοί δεν ημπορούσαν να δημιουργήσουν παράδοσιν και συνέχειαν. Δημιουργήματα ενός διδασκάλου, διελύοντο όταν το Κράτος μετέθετε τον δάσκαλον. Εξ άλλου κανείς τελικά δεν ημπόρεσε να αντισταθή εις την γενικήν αναταραχήν που έφερε εις τα σχολεία μας ο τελευταίος πόλεμος. Μεταπολεμικώς υπήρχον ελάχισται εκδηλώσεις κάποιας περιωρισμένης συνεταιριστικής δράσεως εις δημοτικά σχολεία, επίσης εις μικρά χωρία, απομεμονωμέναι, ακαθοδήγητοι”.
Πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι προϋποθέσεις που καταγράφονται στις οδηγίες για την ίδρυση σχολικών συνεταιρισμών: “Η προσωπικότης του δασκάλου: Η προκοπή και η συμβολή του συνεταιρισμού εις το έργον του σχολείου εξαρτάται κυρίως από τον δάσκαλον. Αν ο δάσκαλος έχη κατανοήσει το σύστημα και το έχη αγαπήσει, αν ακόμη έχει το χάρισμα να σέβεται τα παιδιά αλλά συγχρόνως να τους εμπνέει τον σεβασμόν, να τα αφήνη ελεύθερα να αποφασίζουν και να ενεργούν αλλά συγχρόνως να κυβερνά, αν γνωρίζη καλά τους μαθητάς του, ώστε να ενθαρρύνει ή να περιορίζει όσους χρειάζονται το ένα ή το άλλο, τότε ο σχολικός συνεταιρισμός έχει την κυριωτέραν προϋπόθεσιν διά να επιτύχη. Η προετοιμασία των μαθητών: Αναγκαία επίσης είναι η μύησις και προετοιμασία των παιδιών διά την επιτυχή συμμετοχήν των εις τον σχολικόν συνεταιρισμόν. Η προετοιμασία αυτή μπορεί να αρχίζη από τας πρώτας τάξεις του σχολείου. Βοηθούν εις αυτό η οργάνωσις ομαδικών παιχνιδιών, η χαρά που αισθάνονται τα παιδιά διά κοινάς εορταστικάς συγκεντρώσεις, η πρόθυμος τάσις των να προσφέρουν μικράς υπηρεσίας, ακόμη και το ένστικτον προς μίμησιν. Αν τα μικρότερα βλέπουν τα παιδιά των μεγαλυτέρων τάξεων να συνεργάζωνται ενωμένα, θα θέλουν και αυτά να αποτελέσουν μίαν ιδικήν των ομάδα, εις την οποίαν να συνεργάζωνται”.
Τα πράγματα ήταν πιο εύκολα στην ύπαιθρο καθώς “ο αριθμός των μαθητών είναι περιωρισμένος, υπάρχει ευχέρεια δημιουργίας σχολικού κήπου, καλλιέργειας σχολικού αγρού, διατροφής ζώων κτλ., υπάρχει συνηθέστατα συνεταιρισμός ενηλίκων ο οποίος ημπορεί να καθοδηγή, να ενισχύη και να προσφέρει το παράδειγμά του εις τον σχολικόν συνεταιρισμόν”. Για τα έσοδα του συνεταιρισμού οι οδηγίες προέβλεπαν: “Εισφορά (μηνιαία ή ετήσια) των μελών. Εισφορά των επιτίμων μελών (σ.σ. πρόκειται για ενήλικες που συμμετείχαν σε περιορισμένο αριθμό). Δάνειον χορηγούμενον υπό του τοπικού συνεταιρισμού. Δωρεά παρεχομένη υπό του τοπικού συνεταιρισμού ή άλλης οργανώσεως προς διευκόλυνσιν των πρώτων προσπαθειών. Λειτουργία πρατηρίου (σ.σ. που αγόραζε χονδρικώς ο δάσκαλος σχολικά είδη και τα πωλούσε στους μαθητές με μικρό κέρδος). Παραγωγική εργασία των παιδιών ήτοι: Καλλιέργεια σχολικού κήπου (ανθοκομία, λαχανοκομία κτλ.). Καλλιέργεια σχολικού αγρού. Διατήρησις φυτωρίου δένδρων. Διατροφή μικρών ζώων και πτηνών, Μελισσοτροφία. Σηροτροφία. Συλλογή φαρμακευτικών βοτάνων (χαμομήλι, φασκόμηλο, ρίγανη κτλ.). Χειροτεχνικαί εργασίαι (από ξύλον, γύψον, πηλόν, κοχύλια, χόρτον), ιχνογραφήματα, διάφορα κεντήματα, πλεκτά υφαντά κτλ”. Παράλληλα όμως υπό προϋποθέσεις σημαντικό έσοδο αποτελούσε η “οργάνωσις εορτών κτλ. Εις την απασχόλησιν αυτήν, ποικιλοτρόπως ωφέλιμον, πρέπει να δώσουν ιδιαιτέραν προσοχήν οι εμψυχωταί του συνεταιρισμού. Δύναται να συντελέση σημαντικώς εις την αύξησιν των εσόδων του σχολικού συνεταιρισμού και συγχρόνως να αναπτύξη την συμπάθειαν προς το σχολείον. Πρέπει όμως αι εορταί να οργανώνονται με σύστημα ώστε ούτε να καταπονούν τα παιδιά ούτε να φέρουν διαταραχήν εις την σχολικήν ζωήν”.
Στη Μεσσηνία λειτούργησε ένας τέτοιος συνεταιρισμός και είχα την τύχη να πηγαίνω στο σχολείο ατύπως για αρκετό διάστημα όταν έμενα στη Στέρνα και με έπαιρναν μαζί τους (στα Διόδια που ήταν το σχολείο) είτε οι μεγαλύτεροι μαθητές συγγενείς, είτε ο σπουδαίος δάσκαλος Θανάσης Βέργης, ο οποίος μαζί με τη σύζυγό του έμεναν δίπλα στο πατρικό και ήταν φίλος του παππού. Δεν είχα συνειδητοποιήσει τη λειτουργία του συνεταιρισμού καθώς θυμόμουν σκόρπια πράγματα όπως το σχολικό κήπο, πήλινα χειροτεχνήματα και μια βιβλιοθήκη. Μέχρι που πριν λίγες ημέρες “σκαλίζοντας” τα “Μεσσηνιακά Νέα” έπεσα πάνω σε ένα σημαντικό δημοσίευμα με υπογραφή “Α.Φ.” στα τέλη του 1958: “Εχουν και κάτι άλλο τα Διόδια που δεν έχει κανένα άλλο χωριό της Μεσσηνίας, ακόμη και μεγαλύτερο κατά πολύ. Εχουν το σχολικό συνεταιρισμό τους που ίδρυσε ο παλαίμαχος και ρέκτης διδάσκαλος κ. Αθαν. Βέργης που πρέπει να αποτελέσει υπόδειγμα και για τα σχολεία άλλων χωριών. Γιατί μέσα στο συνεταιρισμό πολλά τα χρήσιμα και τα καλά για την κατόπιν κοινωνική τους ζωή έχουν να διδαχθούν οι μικροί μαθηταί. Από τον απολογισμό της δράσεως του 1957-58 πληροφορούμεθα τα εξής για το μοναδικό αυτό σχολικό συνεταιρισμό της Μεσσηνίας: Ιδρύθη την 5ην Μαΐου 1957, ιδρυτής και υπεύθυνος ο διδάσκαλος κ. Αθ. Μ. Βέργης. Μέλη τακτικά 93 και επίτιμα 7. Συνεργάσθη επιμελώς με τον Γεωργικό Συνεταιρισμό Στέρνας, την Ενωση Γεωργικών Συνεταιρισμών Μεσσήνης και το σχολείο Στρέφι. Ιδρυσε πρατήριο πωλήσεως βιβλίων και γραφικής ύλης. Ανέλαβε την παρασκευήν και διανομήν των μαθητικών συσσιτίων. Ενήργησε έρανον μεταξύ των κατοίκων. Ενίσχυσεν οικονομικώς μέλη του ως και τους μαθητάς Αετοφωλιάς (σ.σ. το χωριό είχε καταστραφεί από ανεμοστρόβιλο) και εχορήγησε γραφικήν ύλην κλπ. Στον κύκλο του σχολείου εργασίας εκαλλιέργησε τον σχολικόν κήπον, έκαμε εξωραϊσμόν, καθαριότητα του διδακτηρίου, προαυλίου του σχολείου. Ιδρυσε φαρμακείον. Εβοήθησε εις την καθαριότητα των δρόμων του χωριού και τον υδροχρωματισμόν πηγών, φρεατίων και τοίχων. Επεριποιήθη το ανθοκήπιον Στέρνας, εβοήθησε στην ισοπέδωση ανωμαλιών των οδών, εφύτευσε δενδρύλλια, εβοήθησε εις την μεταφοράν των υδροσωλήνων του χωρίου, επεχωμάτωσε την νέαν αίθουσαν του διδακτηρίου. Ακόμη ο συνεταιρισμός διά των μελών του ενίσχυσε πάσχοντας αδυνάτους γέροντας, ασθενείς κλπ. Στο συνεταιρισμό αυτό λειτουργεί και Ταμιευτήριον, κατά το ως άνω δε διάστημα κατετέθησαν υπό μελών – μαθητών 1.600 δρχ., αι οποία διετέθησαν διά την εκδρομήν εις Τρίπολιν, Βυτίνα, Λάδωνα, Ολυμπίαν. Η εκδρομή αυτή εστέφθη υπό πλήρους επιτυχίας. Θα μπορούσα, αν ο χώρος το επέτρεπε, να αναφέρω και άλλες εκπολιτιστικές εκδηλώσεις του πρότυπου αυτού σχολικού συνεταιρισμού, αλλά περιορίζομαι να σημειώσω μόνον ότι διωργάνωσε σχολικές εορτές, εδημοσίευσε εντυπώσεις από την εκδρομήν, ίδρυσε τμήμα ερεύνης δι’ ανεύρεσιν απωλεσθέντων ειδών, επλούτισε την δανειστικήν του βιβλιοθήκη, εβοήθησε στους εράνους για τη φανέλλα του στρατιώτου, του ΕΕΣ, επώλησε βιβλία διδακτικά εις αγρότες, ωργάνωσε εκδρομές για τη μελέτη των γύρω χωριών και του περιβάλλοντος. Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η εκπολιτιστική, διδακτική, μορφωτική δράση του σχολικού συνεταιρισμού Διοδίων, για την οποία δικαίως πρέπει να υπερηφανεύεται ο ακούραστος δάσκαλος κ. Αθ. Βέργης και οι μαθηταί μέλη του. Η ταμειακή τώρα κίνησις τού συνεταιρισμού ήτο κατά το 1957-58 από εργασία κλπ. των μελών του 9.165 δρχ. και έξοδα για ανάγκες του συνεταιρισμού και των μελών του 7.675 δρχ. Αρα είχε και περίσσευμα 1.490 δρχ. Συνολικώς η περιουσία του συνεταιρισμού των μαθητών ανέρχεται σε 5.180 δρχ.”.
Δυό χρόνια αργότερα τιμήθηκε η δράση του συνεταιρισμού όπως διαβάζουμε πάλι στα “Μεσσηνιακά Νέα”: “Ο επιθεωρητής της ΑΤΕ κ. Φλούδας συνοδευόμενος υπό του επόπτου συνεταιρισμών κ. Νικολαράκου, μετέβη προ ημερών εις το χωρίον Διόδια και απένειμε το υπό της Διοικήσεως της ΑΤΕ απονεμηθέν χρηματικόν βραβείον εις τον σχολικόν συνεταιρισμόν Διοδίων ο οποίος έχει μέχρι τώρα αξιόλογον δράσιν και είναι ο μόνος εις ολόκληρον τον νομόν”. Ο συνεταιρισμός διαλύθηκε όταν δυο χρόνια αργότερα έσπασε το σχολείο και δημιουργήθηκε χωριστό στη Στέρνα, επιβεβαιώνοντας όλες τις υποθέσεις που καταγράφονταν στο βιβλιαράκι που προαναφέρθηκε. Η αναφορά δεν έχει μόνον μια ιστορική αξία, αλλά θέτει εκ των πραγμάτων το ζήτημα της οργάνωσης, της συνεργασίας και της αλληλεγγύης σε μια εποχή ιδεολογικής κυριαρχίας του “εγώ”... και να κόψουν το λαιμό τους οι άλλοι. Φυσικά με διαφορετικό τρόπο, (και) με άλλες δραστηριότητες, με προσαρμοσμένους στο σήμερα στόχους και με αναλλοίωτες τις προϋποθέσεις για το δάσκαλο και τους μαθητές...
