Γιατί θα διαπιστώσουμε τι είναι εκείνο που αλλάζει και τι εκείνο που ανακυκλώνεται με τις νεότερες παραλλαγές του. Η Μεσσηνία δεν ήταν πάντα “ελαιοπαραγωγική”, η παραγωγικότητα και η ποιότητα ήταν πάντα ζητούμενο και οι... αντίπαλοι δύσκολοι. Την αναδρομή αυτή θα κάνουμε μέσα από 3 διαφορετικά κείμενα που έχουν δημοσιευτεί σχεδόν ταυτόχρονα το Σεπτέμβριο του 1927 στη “Σημαία”.
Παρά τα περί του αντιθέτου θρυλούμενα, στη Μεσσηνία η επέκταση της ελαιοκαλλιέργειας ήταν ζητούμενο και τα φυτώρια πανάκριβα: “Η μέχρι τούδε δράσις του Γεωργικού μας Επιμελητηρίου είναι αξία παντός επαίνου αλλά θα προσφέρουν οι διοικούντες αυτό την μεγίστην υπηρεσίαν εις την Μεσσηνιακήν γεωργίαν, αν ενισχύσουν διά καταλλήλων μέτρων την ελαιοφυτείαν. Καθ’ άπασαν την Μεσσηνίαν υπάρχουν μεγάλαι εδαφικαί εκτάσεις, εις τας οποίας είναι δυνατόν να φυτευτούν εκατοντάδες χιλιάδων ελαιοδένδρων. Αλλ’ η τιμή εκάστου ελαιοφυτωρίου έχει φθάσεις εις τας δραχμάς 30, εις τρόπον ώστε ένας κτηματίας θέλων να φυτεύση 500 ελαιόδενδρα πλην των άλλων δαπανών έχει ανάγκη να δαπανήση πλέον των 15.000, ποσόν δήλα δη υπέρογκον. Διά τούτο θα έπρεπε το Επιμελητήριον να εκαλλιέργει εις ωρισμένα μέρη της Μεσσηνίας ελαιοφυτώρια και ει δυνατόν να τα παρέχη δωρεάν εις τους θέλοντας να φυτεύσουν. Η Τριφυλία αίφνης είναι δυνατόν να παράγη τεραστίας ποσότητας ελαίου, αν φυτευθούν δένδρα εις τας ασκεπείς εδαφικάς εκτάσεις. Ας κάμει τοιαύτην χειρονομίαν το Επιμελητήριον και εστέ βέβαιοι ότι θα προσφέρη μεγίστην υπηρεσίαν εις την Μεσσηνίαν”. Χρειάστηκαν δεκαετίες για να επεκταθεί η ελαιοκαλλιέργεια και δυστυχώς να μεταβληθεί σε μονοκαλλιέργεια η οποία γίνεται όλο και περισσότερο προβληματική.
Μπορεί οι ελιές να ήταν λίγες, η ανάγκη όμως γεωργικής εκπαίδευσης των αγροτών στην καλλιέργεια, την αντιμετώπιση των εχθρών και την παραγωγή ποιοτικού προϊόντος ήταν επιτακτική: “Ως γνωστόν τα προϊόντα της ελαίας είνε από τα κυριότερα εθνικά μας προϊόντα, μετά την σταφίδα και τον καπνόν και ενώ τοιαύτην σημασίαν έχει διά την εθνικήν μας οικονομίαν η ελαία, εν τούτοις ουδεμίαν προσοχήν έδωσε τόσο το κράτος όσο και η ιδιωτική πρωτοβουλία προς αυτήν. Η καλλιέργεια της ελαίας, η λίπανσις αυτής και κυρίως το κλάδευμα, δεν απετέλεσαν ουδέποτε θέματα συνεδρίων και εξετάσεως, προκειμένου να τονώσωσιν τον ελαιοκαλλιεργητήν μας και να τον καταστήσωσιν ικανόν ίνα εισπράττη περισσότερα. Εκτός των άνω δεν εξησφαλίσθησαν εισέτι τα προϊόντα της ελαίας από τας φυτικάς νόσους και έντομα και επιπλέον δεν εβελτιώσαμεν την κατεργασίαν του ελαίου, διά συνεταιριστικών ελαιοτριβείων, και την παραγωγήν εκλεκτών βρωσίμων ελαιών, διά καλλιτέρας συσκευής και εμπορίας.
Και εφόσον έχομεν το δεδομένον ότι τίποτε δεν εγένετο μέχρι σήμερον, πρέπει το Γεωργικόν μας Επιμελητήριον να επιληφθή των ζητημάτων αυτών το ταχύτερον και ερχόμενον εις επαφήν μετά των ειδικών ν’ αρχίση μιαν συστηματικήν εργασίαν διά των τον πολλαπλασιασμόν και εξευγενισμόν της ελαίας, την καλλιέργειαν, λίπανσιν και κλάδευμα αυτής, διά την καταπολέμησιν των ασθενειών, διά την βελτίωσιν της ποιότητας του ελαίου και των βρωσίμων ελαιών.
Η ίδρυσις παρά του Γεωργικού Επιμελητηρίου μιας σχολής ελαιοκλαδευτών, προς το παρόν ενδείκνυται να γίνη αμέσως και να προσκαλέση νέους από διάφορα ελαιοπαραγωγικά κέντρα, κατόπιν υποδείξεως των Ταμείων Προνοίας Ελαιπαραγωγής και των ελαιοφόρων Κοινοτήτων, τους οποίους να μορφώση θεωρητικώς και πρακτικώς εις το κλάδευμα των ελαιών, το οποίον παίζει τον σπουδαιότερον ρόλον εις την αύξησιν της παραγωγής του ελαίου μας. Κατά τη διάρκεια της εκπαιδεύσεως περί το κλάδεμα των νέων, θα γίνωνται και μαθήματα πρακτικά, διά την καλλιέργειαν, λίπανσιν και καταπολέμησιν των ασθενειών της ελαίας, εις τρόπον ώστε οι αποφοιτώντες μετά ένα εξάμηνον, ν’ αποκομίσωσι τας απαιραιτήτους εκείνας γνώσεις αίτιναι θα είναι ικαναί εφαρμοζόμεναι εις τα διάφορα ελαιοπαραγωγικά κέντρα, να μεταβάλλωσι το αρχέγονον σύστημα της καλλιέργειας γενικώς της ελαίας. Υποτρόφους τοιούτος πρέπει ν’ αποστείλωσι αι συνεταιριστικαί οργανώσεις, τα ταμεία πρόνοιας ελαιοπαραγωγής και αι ενδιαφερόμεναι για την ελαίαν Κοινότητες.
Το ταμείον πρόνοαις ελαιοπαραγωγής Χανίων και Ηρακλείου Κρήτης διέθεσαν ανά εκατό χιλιάδας δραχμάς έκαστον προς ίδρυσιν τοιαύτων σχολών και το παράδειγμα τούτων πρέπει να μιμηθώμεν και ημείς, εάν πράγματι θέλομεν να εξυπηρετήσωμεν το δένδρον της Αθηνάς, το οποίον σήμερον κατέστη τόσον πολύτιμον”. Και μπορεί να υπάρχει αφθονία μέσων και επιστημόνων, οι εχθροί όμως βοηθούσης της κλιματικής αλλαγής παραμένουν ισχυροί, πολλά εξαρτώνται από την... τύχη και φυσικά οι κλαδευτές λίγοι και οι καλοί... ακόμη λιγότεροι.
Λίγο το λάδι, το σπορέλαιο όμως εχθρός της κατανάλωσης και πηγή απάτης: “Η κυβέρνησις του ευρέως!!! Συνασπισμού παρέχουσα και άλλον έμπρακτον δείγμα του σεβασμού προς τον Ελληνικόν λαόν, δεν αρκείται μόνον να γδέρνη δι’ αμειλίκτου και απηνούς φορολογίας, δεν αρκείται να καθιστά την ζωήν του μαρτυρικήν και ανυπόφορον, αλλά και τον αναγκάζει, ακόντα και αγνοούντα, να τρώγη όχι το συνηθισμένο του λάδι αλλά σπορέλαιον. Μάλιστα! Σπορέλαιον. Δηλαδή λάδι βγαλμένο από διαφόρους σπόρους βάμβακος, λιναριών και άλλων ειδών. Σημειωτέον δε ότι η βιομηχανία έχει σημειώσει τοιαύτας προόδους, ώστε κατορθώνει και δίδει εις το σπορέλαιον το χρώμα του ελαιολάδου ώστε ευκόλως ν’ απατάται και ο ειδημονέστερος αγοραστής. Τοιουτοτρόπως ο λαός που ήτο συνηθισμένος να τρώγη το λαδάκι του μπόλικο μπόλικο από την ελαίαν και εύρισκεν εις αυτό κάποιαν παρηγορίαν, τώρα, συντρεχούσης και της Κυβερνήσεως, τρώγει σπορέλαιον. Και γεύεται το παράδοξον αυτό βιομηχανικόν προϊόν όχι η Ελλάς που στερείται ελαιοδένδρων αλλ’ αι ελαιοπαραγωγικαί περιφέρειαι της χώρας μας.
Πρότινος χρόνου η ‘Σημαία’ πληροφορηθείσα εξ αρμοδίας πηγής τι εμέλετο η Κυβέρνησις υπέρ της κεφαλαιοκρατίας και κατά των ελαιοπαραγωγών, έσχε την έμπνευσιν να διαμαρτυρηθή. Αλλ’ αι διαμαρτυρία της κατεπνίγησαν από τον κεφαλαιοκρατικόν όγκον που διαθέτουν οι βιομήχανοι σπορελαίου. Αι Αθηναϊκαί συνάδελφοι καίπερ δυνάμεναι να γνωρίζουν την κατά των Ελλήνων ελαιοπαραγωγών σχεδιαζομένην επιβολήν όχι μόνον δεν ενετάχθησαν κατά του μέτρου τούτου, αλλά και διά της σιγής των υπεβοήθησαν τας ενόχους προσπαθείας των κεφαλαιοκρατών. Τι δ’ εγένετο; Είναι ανάγκη να μάθη ο Μεσσηνιακός λαός, που ήτο συνηθισμένον να τρώγη καθαρό λάδι της εληάς. Οι ιδρυταί εργοστασίων προς παραγωγήν σπορελαίων κατώρθωσαν και επέτυχον την ατελή εισαγωγή όλων των σπόρων, εξ ων παράγεται το σπορέλαιον. Τοιουτοτρόπως υποβοηθούμενοι υπό του Κράτους και αναλώμασι των Ελλήνων ελαιοπαραγωγών οι Ελληνες σπορελαιοβιομήχανοι κατώρθωσαν να παράγουν από έλαιον, όπερ δεν στοιχίζει πλέον των 10 ή 12 δραχμων κατ’ οκάν. Τι δε πράττουν οι κύριοι ούτοι; Το αναμειγνύουν με ελαιόλαδον και πασάρουν εις την κατανάλωσιν ως έλαιον βρώσιμον. Με αναλογίαν τεσσάρων μερών σπορελαίου και ενός μέρους ελαιολάδου μας φουρνίζουν λάδι προς 30 δραχμές την οκάν. Λάδι ψεύτικο, νοθευμένο, άγευστον, γελοίον. Οι ελαιοπαραγωγοί εγκαίρως διαμαρτυρηθέντες ηξίωσαν ίνα οι πωληταί αναμεμειγμένου με σπορέλαιον ελαίου σημειούν ότι το λάδι περιέχει και σπορέλαιον. Αλλά το Ελληνικόν Δημόσιον επισήμως υποβοηθούν την νοθείαν, την απάτην και την βαγαποντιάν ηρνήθη να ικανοποιήση την λογικήν και δικαίων τοιαύτην αξίωσιν των ελαιοπαραγωγών. Και τώρα οι μεν ελαιοπαραγωγοί ζημιούνται διότι λόγω της διαδόσεων των σπορελαίων υποτιμάται το προϊόν των, οι δε Ελληνες καταναλωταί αγοράζουν και τρώγουν σπορέλαιον, καθ’ όν χρόνον το ελαιόλαδον λαμβάνει την άγουσαν εις τας εξωτερικάς αγοράς, όπου οι άνθρωποι γνωρίζουν να τρώγουν, χωρίς να τρώγονται μεταξύ τους και χωρίς να τρώγονται υπό των σπορελαιοβιομηχάνων.
Η ‘Σημαία’ καταγγέλλουσα την συμπράξει και ανοχή του Κράτους νοθείαν του γνησίου μας ελαιολάδου με σπορέλαια, αισθάνεται την ανάγκην να ρίξη άπαξ έτι φωνήν διαμαρτυρίας κατά της νέας αυτής επιβουλής των δικαιωμάτων του πενομένου και δυστυχούντος Ελληνικού λαού”. Τα σπορέλαια και σήμερα δεν είναι απλώς ανταγωνιστές, αλλά και μέσο νοθείας και εξαπάτησης με πιέσεις νομιμοποίησης των μειγμάτων.
Κάπως έτσι είχαν τα πράγματα πριν από έναν αιώνα. Το “όραμα” της επέκτασης πραγματοποιήθηκε αλλά πήρε μαζί όλα τα προβλήματα που εμφανίζονται σήμερα με διαφορετική μορφή. Είτε αφορούν τη γεωργική εκπαίδευση και την παραγωγή ποιοτικού προϊόντος, είτε τον σκληρό ανταγωνισμό των σπορελαίων και την αναβάθμιση – επέκταση της νοθείας και της απάτης. Η ελαϊκή πολιτική ήταν και παραμένει ζητούμενο, φυσικά σε άλλες συνθήκες και σε άλλο επίπεδο...
[Στη φωτογραφία το πρώτο συνεταιριστικό ελαιοτριβείο της Μεσσηνίας στο Νιχώρι Ιθώμης που λειτούργησε για πρώτη φορά στα τέλη του 1925 με αρχές του 1926]
