Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι μέσα στη χρονιά που τρέχει, για παράδειγμα, θα... αποχωριστούμε τη μάσκα και τη σύσταση για αποστάσεις. Η ζωή μερικές φορές παίζει περίεργα παιχνίδια, ούτε τα 100 χρόνια είχαν γιορτασθεί κανονικά λόγω της μικρασιατικής εκστρατείας. Και η εκατονταετηρίδα γιορτάστηκε το 1930.

Ας ελπίσουμε για τις καλύτερες συνθήκες ώστε να περιοριστούν οι κίνδυνοι για τη ζωή και την υγεία όλων και μέσα από αυτό σε μια ουσιαστική προσέγγιση του γιορτασμού. Στο σημείωμα όπως άλλωστε θεωρώ αυτονόητο, δεν θα ασχοληθώ με τον πανελλαδικό γιορτασμό πέρα από την επισήμανση ότι στην εποχή του θεάματος και της επιδίωξης (παντοειδούς) κέρδους από μεγάλες στιγμές δεν θα πρέπει να περιμένουμε πολλά, σεμνά και ουσιαστικά. Ως εκ τούτου θα περιοριστώ στα όσα θα έπρεπε να επισημανθούν για την Καλαμάτα και το ρόλο της σε αυτή την υπόθεση. Επαναλαμβάνοντας κάποιες σκέψεις που διατυπώθηκαν πριν από έναν χρόνο με σκοπό να συμβάλουν στον προβληματισμό. Πόσο κατανοήθηκαν αυτά και κατά πόσον “θα επικοινωνήσουμε” και δεν θα μπούμε στον πειρασμό να “πουλήσουμε” ως προϊόν το 1821, είναι κάτι που θα δείξει η ζωή και θα κρίνουν οι Καλαματιανοί. Με εδραία την πεποίθηση ότι ο γιορτασμός θα πρέπει να αποτελέσει την αφετηρία για να κατανοηθεί ο πραγματικός ρόλος της πόλης και της περιοχής στην ιστορική πορεία της χώρας. Με το θέμα αυτό έχω ασχοληθεί πολλές φορές κατά το παρελθόν και πέρα από όποιους γιορτασμούς. Βασισμένος σε σπουδαία ερευνητική δουλειά που έχει γίνει από σημαντικούς ανθρώπους της πόλης οι οποίοι αφιέρωσαν χρόνο στη μελέτη των πηγών που δίνουν μια ολοκληρωμένη εικόνα για το θέμα αυτό. Συγκεντρώνοντας αυτό το υλικό τα προηγούμενα χρόνια είχα τη δυνατότητα να “αφηγηθώ” τα όσα αφορούν την Καλαμάτα και την επανάσταση σε σημειώματα, ιστορικούς περιπάτους και διαδικτυακές σειρές. Και μπορώ να γράψω ότι κάθε φορά προξενεί εντύπωση η έκπληξη την οποία δείχνουν οι συνομιλητές όταν παρουσιάζεται το θέμα. Και το γεγονός αυτό καθιστά ακόμη περισσότερο επιτακτική την ανάγκη γνώσης των πραγματικών ιστορικών γεγονότων και της σημασίας που έχει στην ελληνική επανάσταση η Καλαμάτα.

Στη μεγάλη πλειοψηφία επισκεπτών και ντόπιων υπάρχει η εικόνα της αναπαράστασης η οποία αδικεί στην ουσία την ιστορία. Και τη σπρώχνει στο δρόμο των αντιθέσεων με άλλες περιοχές με τις οποίες υπάρχει αντιδικία χρόνων για την έναρξη της επανάστασης, όταν η ιστορία περιορίζεται σε επίπεδο “εχθροπραξιών”. Η “αναπαράσταση” παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1952, ουσιαστικά στο πλαίσιο της αντιπαράθεσης με τα Καλάβρυτα, η οποία με διάφορους τρόπους συνεχίστηκε μέχρι τα νεότερα χρόνια ή και υποβόσκει για να εμφανισθεί στο προσκήνιο με κάθε ευκαιρία. Και φέτος ίσως είναι η... χρονιά της λόγω των επίσημων γιορτασμών και ενδεχομένως πραγμάτων που θα ακουστούν ή θα οργανωθούν. Από εκείνη τη μακρινή εποχή συνεχίστηκε καθώς έγινε ένα είδος “ιστορικού πανηγυριού” που δημιουργεί κίνηση στην πόλη και στρέφει πάνω της τα φώτα της δημοσιότητας. Με μικρές προσαρμογές στο πέρασμα του χρόνου και φυσικά στα πρόσωπα και τις ομάδες που συμμετέχουν σε κάθε περίοδο. Το έχω γράψει πολλές φορές και επανέρχομαι καθώς θεωρώ πως είναι κείμενο-κλειδί για την κατανόηση της σημασίας της Καλαμάτας στην επανάσταση του 1821. Ο αείμνηστος Γιάννης Αποστολάκης, ιδιοκτήτης και διευθυντής του “Θάρρους”, έχει παρουσιάσει μια εκτενέστατη μελέτη με τίτλο “Η Καλαμάτα και η γένεση του νεοελληνικού κράτους που δημοσιεύτηκε στην έκδοση της Λαϊκής Βιβλιοθήκης Καλαμάτας “Μεσσηνιακά Γράμματα” το 1981. Πρόκειται για ένα κείμενο 48 σελίδων το οποίο καταλήγει ως εξής σε συναρμογή με τον τίτλο: “Αν ήθελε να αναζητήσει κανείς αναλογίες, η Καλαμάτα θα έπρεπε να είναι για την Ελλάδα ό,τι για τις Ηνωμένες Πολιτείες η Φιλαδέλφεια.

Λίκνο της ελευθερίας. Και αφετηρία της νεότερης πολιτικής ιστορίας”. Τη σημασία της Καλαμάτας δεν την προσδιορίζουν τα ντουφεκίδια. Που δεν έπεσαν άλλωστε, ούτε μπαρούτι για... πέταμα είχαν οι ένοπλοι που κατέλαβαν την Καλαμάτα. Μια πόλη με πολύ μικρή φρουρά και μετρημένες στα δάχτυλα των χεριών τουρκικές οικογένειες, αλλά και τον Αρναούτογλου να ξεγελιέται για την... ταυτότητα των επαναστατών. Ολος ο σχεδιασμός της επανάστασης είχε ως στόχο την κατάληψη της Καλαμάτας η οποία θα συνοδευόταν από συγκεκριμένα βήματα, δεν ήταν ζήτημα έναρξης “εχθροπραξιών” η επανάσταση. Η μικρή φρουρά της πόλης, η μεγάλη απόσταση από το διοικητικό – στρατιωτικό κέντρο των Τούρκων στην Τρίπολη και ο μεγάλος αριθμός ετοιμοπόλεμων Μανιατών των οποίων οι μεγάλες οικογένειες είχαν υπογράψει το σύμφωνο των Κιτριών τον Οκτώβριο του 1819, αποτελούσαν σοβαρούς παράγοντες για την επιτυχία της επανάστασης πολιτικά και στρατιωτικά.

Ετσι στις 23 Μαρτίου του 1821 έχουμε ελεύθερο έδαφος, διακήρυξη ανεξαρτησίας και βουλευόμενο σώμα (Μεσσηνιακή Γερουσία). Εχουμε δηλαδή τη γέννηση του νεοελληνικού κράτους που οργανώνεται. Πραγματοποιείται πολεμικό συμβούλιο στο οποίο μάλιστα εκδηλώνονται και στρατηγικές διαφωνίες ως προς τις επόμενες κινήσεις για την απελευθέρωση του Μοριά. Η Μεσσηνιακή Σύγκλητος απευθύνεται “προς τας Ευρωπαϊκάς Αυλάς” με την Προειδοποίηση στις 23 Μαρτίου, “προς τους φιλογενείς Ελληνας τους εν Λιβόρνω και Πίζα κατοικούντας” στις 31 Μαρτίου, προς την “Βρεττανική Διοίκηση Ιονίων Νήσων” στις 12 Μαΐου, “προς την Αμερικανική Συμπολιτεία” στις 25 Μαΐου, ενώ θεωρείται ότι από τη Μεσσηνιακή Σύγκλητο (ή τον Μαυρομιχάλη) εστάλη στις 15 Απριλίου επιστολή προς τον Τσάρο. Οργανώνονται φρουραρχείο, επιμελητεία, στρατολογία, νοσοκομείο και άλλες υπηρεσίες υποστήριξης των επαναστατημένων και οργάνωσης της ζωής στις ελεύθερες περιοχές. Οργανώνεται αργότερα τακτικός στρατός υπό τον Βαλέστ (έχει γράψει σχετικό βιβλίο ο Παναγής Κουμάντος), εγκαθίσταται το πρώτο τυπογραφείο και εκδίδεται η πρώτη εφημερίδα (“Σάλπιγξ Ελληνική”). Υπάρχει ένα πλήθος στοιχείων τα οποία τεκμηριώνουν τα όσα προαναφέρθηκαν, και πολλά ακόμη τα οποία περιλαμβάνονται στη σημαντική εργασία του Γιάννη Αποστολάκη αλλά και σε δημοσιεύσεις άλλων Καλαματιανών ερευνητών όπως ο Μίμης Φερέτος και ο Νίκος Ζερβής.

Με την ευκαιρία αυτής της αναφοράς θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι παλαιότεροι είχαν επικεντρώσει στην πολιτική σημασία της Καλαμάτας στην επανάσταση του 1821. Οταν γιορτάστηκαν τα 100 χρόνια από την επανάσταση, το 1930, οι Καλαματιανοί έκαναν αναπαράσταση της Μεσσηνιακής Γερουσίας την οποία περιγράφει η “Σημαία” (22/10/1930): “Επιτυχεστάτη υπήρξεν η αναπαράστασις της Μεσσηνιακής Γερουσίας υπό ομάδας συμπολιτών μας. Ολοι, μα ανεξαιρέτως όλοι, υπεδύθησαν θαυμάσια τους ρόλους των. Ενόμιζε κανείς ότι ευρίσκετο πράγματι προ του πρώτου αντιπροσωπευτικού σώματος των Ελλήνων. Τόση ήτο η επιτυχία. Εις την αναπαράστασιν της Γερουσίας έλαβον μέρος οι κ. κ. Θεοφιλόπουλος ως Μαυρομιχάλης, όστις υπήρξεν άφθαστος, ο κ. Μπατσικούρας ως Κολοκοτρώνης, όστις ομολογουμένως υπήρξεν ασύγκριτος, ο κ. Νικητόπουλος, ο κ. Κάτσαρης και ο ιερεύς Κωστόπουλος και άλλοι. Ιδιαιτέραν όμως εντύπωσιν προεκάλεσε η εμφάνισις του κ. Μπατσικούρα ως Κολοκοτρώνη, όστις ανήλθε επί του φρουρίου καθήμενος επί πόλου όνου. Οι παριστάμενοι μετά την αναπαράστασιν της Μεσσηνιακής Γερουσίας συνεχάρησαν θερμώς τους υποδυθέντας τους διαφόρους ρόλους και τα μέλη της επιτροπής επί του εορτασμού, διά την όντως θαυμασίαν έμπνευσίν των”. Η επιλογή του χώρου στον οποίο έγινε η αναπαράσταση δεν ήταν τυχαία, καθώς στην περιοχή του Κάστρου φέρεται ότι βρισκόταν το κτήριο στο οποίο συνεδρίαζε η Μεσσηνιακή Σύγκλητος.

Από τα όσα προαναφέρθηκαν σε αδρές γραμμές, γίνεται φανερό ότι η Καλαμάτα έχει ξεχωριστή θέση στην επανάσταση του 1821, και αυτός θα πρέπει να αναδειχθεί στις πραγματικές του διαστάσεις και όχι στη διχαστική λογική των αντιπαραθέσεων για το ξεκίνημα της επανάστασης. Το οποίο ο καθένας μπορεί να το τοποθετήσει όπου θέλει, ερμηνεύοντας τα γεγονότα που προηγήθηκαν της 23ης Μαρτίου. Η πραγματική ιστορία θα πρέπει να φθάσει πρωτίστως στους Καλαματιανούς και τους Μεσσήνιους. Να γίνει κτήμα των νέων ανθρώπων και “μάθημα” στα σχολεία. Υπάρχει η εμπειρία των περιπάτων που είναι πολύτιμη για τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να γίνει “ελκυστική” η ιστορία. Υπήρχαν και πολλά ακόμη πράγματα που θα μπορούσαν να γίνουν αλλά δυστυχώς χάθηκε πολύτιμος χρόνος προετοιμασίας και εν μέσω πανδημίας γίνονται σχεδόν αδύνατα, όπως για παράδειγμα θεματικά συνέδρια και ημερίδες. Η πόλη θα μπορούσε να γίνει επίκεντρο του γιορτασμού, η αναγκαστική “κλεισούρα” και η απουσία θεσμικής προθυμίας για ουσιαστική συζήτηση περιορίζει τις δυνατότητες. Ας είναι, θα βρούμε τους τρόπους να “επικοινωνήσουμε” τα όσα καταγράψαμε. Πιο συγκεκριμένες σκέψεις και προτάσεις έχουν κατατεθεί αρμοδίως όπου υπήρξε σχετική πρόσκληση συζήτησης...