Ενας συνετός μελετητής γνωρίζοντας τον κίνδυνο του πλημμυρικού φαινομένου και τη διαμορφωμένη κατάσταση στον Νέδοντα, θα έκανε το πολύ απλό: Θα επιθεωρούσε την κοίτη και τα φράγματα κάνοντας “όδευση” σε όλο το μήκος του και θα ξεκινούσε από την ανάγκη να σωθεί και να αναβαθμιστεί αυτό που υπάρχει. Πριν από δύο χρόνια, όταν δεν γνωρίζαμε τι μαγειρεύει ο “Μορέας” με δικομματικές (τουλάχιστον στην κορυφή) “ευλογίες”, είχα δημοσιεύσει ένα κείμενο σχετικά με το θέμα. Το αναδημοσιεύω γιατί δεν υπήρχε τότε κανένα θέμα “αντιπαράθεσης” και για να γίνει αντιληπτό ότι οι έχοντες λόγο και ευθύνη στην πόλη και τις δημόσιες υποθέσεις καλό είναι να μελετούν λίγο την ιστορία, να διαβάζουν τι στο καλό γράφουν οι εφημερίδες, να ακολουθούν την πολύ απλή πρακτική του ελέγχου των “καταγγελλομένων”. Να δούμε λοιπόν το κείμενο με έναν μικρό “συγχρονισμένο” σχολιασμό.
“Καλοκαίρι ακόμη αλλά... αργά ή γρήγορα θα γυρίσει ο καιρός. Και μαζί με το γύρισμα θα έρθουν οι βροχές και οι καταιγίδες, τα επικίνδυνα βαρομετρικά και οι πλημμύρες. Στην περιοχή μας κάθε χρόνο κάπου “σκάει” μια τέτοια ιστορία και εκείνο που απεύχονται όλοι είναι να “ανοίξουν” τα σύννεφα πάνω στη λεκάνη απορροής του Νέδοντα. Αφορμή για την “επαναφορά” του θέματος οι πρόδηλες καθυστερήσεις σε όποιες ενέργειες, αλλά και η “αυτοψία” φίλου που κατέβηκε την κοίτη του χειμάρρου από τα Διπόταμα και κάτω. Και παρά την εξοικείωση με τα βουνά και τα φαράγγια, κάποιες στιγμές το φοβήθηκε. Η καταστροφή των πλατανιών είναι μεγάλη, ήδη πέφτουν μεγάλες κλάρες και αποσαθρώνεται το έδαφος, κάποια στιγμή ολόκληροι κορμοί θα βρεθούν στην κοίτη. Ηδη έχουν σημειωθεί κατολισθήσεις σε 3-4 σημεία και έχουν στενέψει πολύ την κοίτη, ενώ και το φαινόμενο δείχνει πως θα συνεχιστεί. Παρατήρησε ακόμη ότι στα φράγματα υπάρχουν σοβαρές φθορές, εκφράζοντας φόβους ότι κάποια στιγμή ίσως δεν αντέξουν. Γενικά η κοίτη δείχνει τη χειρότερη δυνατή εικόνα από την άποψη του πλημμυρικού κινδύνου και ας ελπίσουμε ότι ο Νέδοντας θα μας κάνει για μια ακόμη χρονιά τη χάρη να μην αγριέψει. Κατά πώς φαίνεται οι αντοχές μειώνονται για πολλούς και διαφορετικούς λόγους, η κατάσταση επιβαρύνεται και κανένας δεν μπορεί να προβλέψει τι συμπεριφορά θα δείξει το σύστημα απορροής σε ένα ενδεχόμενο πραγματικά ακραίου φαινομένου.
Μετά από τόσα χρόνια συνεχών αναφορών, είναι γνωστό πλέον σε όλους ότι ο Νέδοντας έχει πνίξει αμέτρητες φορές την πόλη. Οι πρώτες αναφορές υπάρχουν από τα τέλη του 19ου αιώνα, όταν οι τοπικοί παράγοντες άρχισαν να περιορίζουν την κοίτη του με εκβαθύνσεις, προκειμένου να οικοπεδοποιηθεί τελικά. Το μεγαλύτερο μέρος της σημερινής πόλης είναι χτισμένο πάνω στην κοίτη του ποταμού και αυτό δεν είναι εκτίμηση... καθ’ υπερβολήν. Μετά από μια μεγάλη πλημμύρα το 1885 διαβάζουμε στην εφημερίδα “Το Μέλλον” ένα χρόνο αργότερα: “Υπό την επίβλεψιν του μηχανικού του Δήμου κ. Γεωργιάδου ήρξατο από της θέσεως Λινάρδου Κοτρώνι η κατασκευή του ανατολικού τείχους της κοίτης του ποταμού μας Νέδοντος, δι’ ου η πόλις θέλει προφυλαχθή από των πλημμυρών του ποταμού τούτου, όστις κατά το παρελθόν έτος μυρίας επέφερε ζημίας και ηπείλησε και αυτήν την ύπαρξιν της πόλεως. Ελπίζομεν ότι θέλει καταβληθή υπό του αρμοδίου μηχανικού η δέουσα επιτήρησις, όπως μη και το έργον τούτο λάβη την τύχην τόσων άλλων, δι’ α μάταια εδαπάνησαν χρήματα”.
Από το 1866 “πιάνει το νήμα” των καταστροφών ο γνωστός δικηγόρος και παράγοντας της Καλαμάτας Γ. Κορφιωτάκης, ο οποίος μεταξύ των άλλων γράφει σε άρθρο του στην εφημερίδα “Μεσσηνιακός Κήρυξ” αμέσως μετά την καταστροφική πλημμύρα τον Οκτώβριο του 1924: “Ως φαίνεται διαβιούμεν ακόμη εν τη πλάνη διά την λύσιν του ζητήματος του ποταμού Νέδοντος. Δεν έγνωμεν ότι όπως όλα τα τοπικά ζητήματα πρέπει να τα επιλαμβάνεται και να τα λύει ο τόπος ίδιος μόνος του χωρίς ν’ αναφέρεται σε τρίτους, ούτως και διά την τύχην του Νέδοντος ήτις είναι εν ταυτώ και της πόλεως έπρεπε προ πολλού να είχε ασχοληθή ο τόπος και εκλέξει το επωφελέστερον σύστημα, του οποίου την εκτέλεσιν να εζήτη από την κυβέρνησιν, ήτις σύμφωνα με τας νέας αποκεντρωτικάς αρχάς και αυτοδιοικήσεις υποχρεωτικώς θα συνετάσσετο με την γενικήν θέλησιν του τόπου. Ηδη η διενεργουμένη μελέτη της διαρρυθμίσεως της κοίτης του χειμάρρου φαίνεται ομοία των προγενεστέρων συντασσομένων μεθ’ εκάστην πλημμύραν, από της πρώτης συνταχθείσης παρά του μηχανικού Αντ. Μαναράκη μετά την φοβεράν εκείνην πλημμύραν του έτους 1886 και αι επόμεναι κατόπιν φωνασκιών, διαμαρτυριών και συλλαλητηρίων. Και κάθε προς μελέτην των μηχανικών αποστολή διήρκει όσον και η ροή του χειμάρρου, έχομεν δε τόσας μελέτας όσαι και αι συμβάσαι πλημμύραι με τας οποίας εξοικειώθημεν πλέον. Ενώ εάν ο τόπος εξήταζεν ο ίδιος και διηρώτα διατί εις παλαιότερους καιρούς δεν συνέβαινον αι τοιαύται καταστρεπτικαί πλημμύραι, θα εμάνθανεν ότι την κοίτην του ο χείμαρρος την είχεν τότε πολύ βαθείαν και λίαν ανέτως υπεδέχετο πλημμυρούντα ύδατα ένεκα του οποίου δεν συνέβαιναν υπερχειλίσεις. Τώρα όμως που επεχώσθη η κοίτη του και δεν υπάρχει προς τούτο χώρος επαρκής δι’ αυτό έχομεν και θα έχωμεν συνεχέστερον τας υπερχειλίσεις. Και πως επεχώσθη η κοίτη του ποταμού το γνωρίζομεν οι πάντες, διότι το βλέπομεν καθ’ έκαστον χειμώνα συμβαίνον, να επισωρεύεται επί του πυθμένος της κοίτης η ιλύς μέχρι της εκβολής του από τας ελαφροτέρας αυτού καταβάσεις. Η δε ιλύς αυτή προέρχεται από την κατολίσθησιν εκ των πλευρών των ορέων του Νέδοντος ήτις και προξενεί την επίχωσιν. Αφού δε απεγυμνώθησαν επί τοσούτον αι πλαγιές των δασών του Δαφνώνος και οι φάραγγες αυτού κατά καθηκούσαν τούτου γραμμήν γίνεται και η διαρροή της ιλύος ανεμπόδιστος και ευκολωτέρα”. Ο Κορφιωτάκης επικεντρώνει την προσοχή του στην αποψίλωση στην περιοχή της λεκάνης απορροής και υπενθυμίζει το νόμο του 1890 σχετικά με τα υδραυλικά έργα Νέδοντα ο οποίος “προτάσσει ως πρώτον έργον την αναδάσωσιν και στερέωσιν των εκατέρωθεν του χειμάρρου κλιτύων, επιδιώκων να επιτύχη τούτο ου μόνον φυσικώς αλλά και τεχνικώς διά κατασκευής αιμασιών (αρμάκια) και συρματοπλεγμάτων”.
Ο Κορφιωτάκης έβαζε την απλή λογική βεβαίως, οι μελέτες εξακολουθούσαν να πηγαίνουν και να έρχονται, αλλά πραγματικό έργο έγινε δέκα χρόνια αργότερα, κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 1930-1940, όταν άρχισε η κατασκευή σημαντικών τεχνικών έργων, τον απολογισμό των οποίων διαβάζουμε στην εφημερίδα “Σημαία” τον Αύγουστο του 1936: “Κατ’ ανακοίνωσιν εκ του Δασαρχείου Καλαμών εις την ορεινήν λεκάνην του χειμάρρου Νέδοντος εξετελέσθησαν μέχρι σήμερον βάσει μελέτης του δασάρχου κ. Γ. Μαρίνου τα κάτωθι έργα υπό συνεργείου δασολόγων και δι’ αυτεπιστασίας:
1) Τσιμεντολιθοδόμητα φράγματα στερεώσεως κοιτών 46, όγκου 2.540 κυβικών μέτρων.
2) Ξηρολιθοδόμητα φράγματα ομοίως 31, όγκου 1.500 κυβικών μέτρων.
3) Τοίχοι προσαρμογής εδάφους 8.200 τρ. μέτρων.
4) Δραινώσεις εξυγειαντικαί (σ.σ. αποστραγγιστικά) 850 τρέχοντα μέτρα.
5) Ξύλινα φράγματα στερεώσεως 7.
6) Κλαδοπλέγματα και κλαδοκαλύμματα εδάφους 7.200 τρέχοντα μέτρα.
7) Λιθένδυτοι διώρυγες 120 μέτρα.
8) Σπόροι και φυτείαι επί εκτάσεως 3.500 στρεμμάτων.
9) Τοποθέτησις τριών βροχομέτρων εις την ορεινήν λεκάνην και ενός υδρομετρικού πήχεως μετρήσεων των πλημμυρών παρά τον μύλον Μπάκα έξωθι των Καλαμών.
Εδαπανήθησαν διά ταύτα 3.000.000 περίπου δραχμών, εξ ων τα 3/4 διέθεσε το Υπουργείον Γεωργίας και το 1/4 το Ειδικό Υδραυλικόν Ταμείον Νέδοντος. Ηδη αι εργασίαι θα εξακολουθήσουν εκτελούμεναι υπό του Δασαρχείου Καλαμών, εις ο προσετέθη ίδιον τεχνικόν γραφείον. Αι εργασίαι της χρήσεως 1936-37 περιλαμβάνουν τα εξής έργα:
1) Αγορά γηπέδου διά την λειτουργίαν φυτοκομικού σταθμού εντός της λεκάνης του Νέδοντος εν Αλαγωνία με προορισμόν να εξυπηρετήση τας αναδασώσεις και δενδροκομικάς γενικάς εργασίας δραχμαί 150.000.
2) Μόρφωσις γηπέδου επεξεργασίας γενικώς δραχμαί 150.000.
3) Επισκευαί παλαιών έργων ολοκλήρου της λεκάνης κατασκευασθέντων δι’ εργολαβίας 300.000.
4) Μικρά τεχνικά έργα στερεώσεως και αναδασώσεως γενικώς δραχμαί 670.000.
5) Μεταβατικόν φυτώριον Νεδούσης δραχμαί 30.000.
Πλην τούτων θα γίνη μελέτη ενός φράγματος και αναθεώρησις της παλαιάς μελέτης Παγκαρόλα καταστάσης ανεφαρμόστου κυρίως δε διά την προσαρμογήν προς τας γενικάς παραδεδεγμένας αρχάς της δασικής διευθετήσεως των χειμάρρων συμφώνως προς τας οποίας αι δασικαί υπηρεσίαι χειμαρρόπληκτων χωρών Γαλλίας, Ιταλίας, Αυστρίας, Τσεχοσλοβακίας, Βουλγαρίας έχουν επιτελέσει θαύματα καταστάσης δυνατής συγχρόνως της ανορθώσεως της ορεινής οικονομίας”.
Ο καθένας αντιλαμβάνεται ότι τα φράγματα εκείνης της εποχής έχουν υποστεί καταπόνηση, ενώ υπάρχουν ερωτηματικά για το κατά πόσον η συντήρηση και η φροντίδα αντιστοιχούν στη σημασία τους για την προστασία της πόλης. Είναι πρόβλημα διαχρονικό, το θέμα του Νέδοντα βρίσκεται εδώ και χρόνια ψηλά στη δημοσιότητα. Το ζήτημα είναι η αποτίμηση της πραγματικής κατάστασης, η οποία φυσικά δεν μπορεί να γίνει παρά με την καταγραφή της από δασολόγους και μηχανικούς, ώστε να εκτιμηθεί η κατάσταση και να γίνουν οι κατά το δυνατόν αποτελεσματικότερες παρεμβάσεις”.
Οταν με ελάχιστα μέσα πριν από 90 χρόνια οι επιστήμονες αντιμετώπιζαν πραγματικά το πλημμυρικό πρόβλημα του Νέδοντα με ευρύτατης έκτασης επεμβάσεις, είναι τραγικό σήμερα να απορρίπτονται λύσεις που έχουν δώσει αποτελέσματα. Πολύ περισσότερο όταν προγραμματίζεται να διατεθούν εκατομμύρια επί εκατομμυρίων χωρίς να περιλαμβάνονται εργασίες προστασίας και αναβάθμισης των έργων, τα οποία “συγκράτησαν” την οργή του Νέδοντα ολόκληρες δεκαετίες. Κάθε λύση πρέπει να ξεκινάει από αυτό, γιατί αν “σπάσουν” (κάποια) φράγματα και με δεδομένη τη συγκράτηση τεράστιων ποσοτήτων φερτών υλικών που δεν έχουν απομακρυνθεί, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι τραγικό όσα εκατομμύρια και αν δοθούν στον “Μορέα” για να μας… σώσει. Και κάθε λύση λογικής πρέπει να οδηγεί σε μικρά φράγματα συγκράτησης της ποσότητας και ορμής των νερών σε περίπτωση πλημμυρικού φαινομένου ή σε μεγαλύτερα φράγματα, με σκοπό την ενίσχυση της υδροδότησης κρίσιμων περιοχών. Ήδη όπως έχει αναφερθεί υπάρχει μελέτη με επίβλεψη καθηγητών του ΕΜΠ για την ύδρευση της Μάνης, της οποίας έχουν κάνει… απόκρυψη όσοι γνωρίζουν. Ετσι για να μην μας “πρήζουν” με τους επιστήμονες που “γνωρίζουν” σαν να υπάρχουν τέτοιοι μόνο στην εταιρεία που προσδοκά να καρπωθεί εκατομμύρια και… αφιλοκερδώς εκπονεί τη μελέτη. Να το γράψω πιο απλά για τους “επιστημονολάγνους” της καμαρίλας (και λοιπούς… συνοδοιπόρους): Στη Θεσσαλονίκη με την ιστορία του μετρό επιστήμονες πρότειναν να μην πειραχτούν τα αρχαία, επιστήμονες πρότειναν να απομακρυνθούν τα αρχαία. Και το ΚΑΣ με διαφορετικές συνθέσεις αποφάσισε (οριακά τελικά) διαφορετικά πράγματα από την πρώτη του επιλογή. Να μην γράψω για την Ακρόπολη, την εκτροπή του Μόρνου και τόσα έργα με έντονη επιστημονική αντιπαράθεση. Ας περιοριστούν λοιπόν στις ίντριγκες προσέλκυσης “προθύμων” να συναγελαστούν με την εξουσία και ας αφήσουν ήσυχο τον… Πλάτωνα και την επιστήμη.
