Η πρώτη έγινε στις 6 Νοεμβρίου στο ρέμα Αγίου Νικολάου στην Τρίπολη σε αντίποινα για την ανατίναξη της μεγάλης σιδηροδρομικής γέφυρας ανάμεσα σε Διαβολίτσι και Ισαρη. Θύματα οι Μιχαήλ Αθανασόπουλος 31 χρονών, Γεώργιος Αλεξέας 27 χρονών, Απόστολος Ανδριόπουλος 30 χρονών, Παναγιώτης Βασιλόπουλος 19 χρονών, Ιωάννης Γιαννακόπουλος 36 χρονών, Θεόδωρος Δαλκαφούκης 44 χρονών, Κωνσταντίνος Ευθυμιόπουλος 40 χρονών, Δημήτριος Καμαρινός 37 χρονών, Κωνσταντίνος Καπόπουλος 38 χρονών, Γεώργιος Μιχαλακόπουλος 16 χρονών, Γεώργιος Παπαχριστόπουλος 25 χρονών, Νικόλαος Πολυκόγκωνας 34 χρονών, Παναγιώτης Ρέππας 43 χρονών, Θεμιστοκλής Σπηλιόπουλος 36 χρονών, Ιωάννης Σπηλιόπουλος 22 χρονών, Εμμανουήλ Τσαγκάρης 64 χρονών, Δημήτριος Φώτης 67 χρονών, “Αετός” αγνώστων στοιχείων.
Το τελευταίο δεκαήμερο του Οκτωβρίου 1943 έγιναν αλλεπάλληλες επιθέσεις ανταρτών του ΕΛΑΣ στη σιδηροδρομική γραμμή κοντά στο Διαβολίτσι, ανατινάχτηκαν δύο γέφυρες, ενώ τραυματίστηκαν 2 Γερμανοί στρατιώτες στο Ισαρη που φρουρούσαν τη γραμμή. Οι Γερμανοί άφησαν να περάσουν μερικές ημέρες για να δοθεί η εντύπωση ότι δεν θα γίνουν αντίποινα και στις 4 Νοεμβρίου ένα τάγμα από την Τρίπολη περικύκλωσε το χωριό. Σύμφωνα με αφηγήσεις ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα “στο νότιο μέρος του χωριού έπεσαν πάνω σε ένοπλους. Σκότωσαν το Μήτσο Παπαδόγιαννη, τραυμάτισαν σοβαρά τον Κώστα Εξαρχόπουλο και πιάσανε το Δημήτρη Φούτση […] Αφού ολοκλήρωσαν την κύκλωση συγκέντρωσαν όλους τους κατοίκους (σ.σ. αυτούς που δεν πρόλαβαν να διαφύγουν όταν έγινε αντιληπτό το μπλόκο) στο Γυμνάσιο του χωριού. Εκεί ο επικεφαλής αξιωματικός που ήτο Αυστριακός είπε, όπως του ανέφεραν, πρέπει να έχουν σκοτωθεί πολλοί στα γύρω υψώματα από αυτούς που προσπάθησαν να διαφύγουν. Κατόπιν όλων αυτών πήραν 18 για εκτέλεση και έφυγαν για την Τρίπολη”. Δύο ημέρες αργότερα εκτελέστηκαν στο ρέμα του Άγιου Νικόλα στην Τρίπολη. Σύμφωνα με άλλη μαρτυρία “οι οικογένειές μας πήρανε και μεταφέρανε σε μνημείο (στο Διαβολίτσι) κάτω από τραγικές σκηνές και συνθήκες στα τέλη Μαΐου 1946 για αιώνια ανάπαυση και ιερή φύλαξη”.
24 Νοεμβρίου, μία ακόμη ματωμένη ημέρα της Κατοχής. Οι Γερμανοί κατακτητές σε αντίποινα για τον τραυματισμό στρατιώτη τους, εκτελούν 10 πατριώτες στη θέση “Γύρα” της Τριόδου. Θύματα οι Παναγιώτης Καπετανάκης 31 χρονών, Δημήτριος Χαρίτος 26 χρονών, Κούλης Ανδρεάκος 29 χρονών, Βασίλειος Λημναίος 24 χρονών, Χατσίκ Ασλανιάν 24 χρονών, Αγκόπ Φενδιάν 24 χρονών, Βαχέλ Μασιάν 43 χρονών, Πέτρος Ράδος 20 χρονών, Κωνσταντίνος Δημητρέας 34 χρονών, Παναγιώτης Τζουβελέκης 35 χρονών.
Στις 12 Νοεμβρίου στρατιώτης της γερμανικής “στρατονομίας” τραυματίζεται από πυρά αντάρτη στην Αριστομένους, λίγο πιο κάτω από τη συμβολή της με την Ταϋγέτου (Παν. Καίσαρη σήμερα). Οι Γερμανοί ζητούν από τον ΕΛΑΣ να παραδώσει τον αντάρτη που πυροβόλησε, αλλά η πρόταση που έφτασε με μεσολαβητές απορρίφθηκε. Αμέσως μεταφέρθηκαν στην Καλαμάτα 10 συμπολίτες μας κρατούμενοι στις φυλακές της Τρίπολης για την πατριωτική τους δράση, προκειμένου να εκτελεστούν ως αντίποινα για τον τραυματισμό.
Το ΕΑΜ καλεί τους Καλαματιανούς σε διαδήλωση στο Γερμανικό Φρουραρχείο (βρισκόταν στο κτήριο της Τράπεζας Ελλάδος), συγκεντρώνεται πλήθος κόσμου και κυρίως γυναίκες, όταν πλησιάζουν στο Φρουραρχείο η φρουρά πυροβολεί και σύμφωνα με τον κατοχικό δήμαρχο Φώτη Τσαγκάρη “το έδαφος εβάφη με το αίμα τεσσάρων νεκρών” στην οδό Αριστομένους.
Την επόμενη ημέρα δημοσιεύεται στις τοπικές εφημερίδες διαταγή του Γερμανικού Φρουραρχείου, με την οποία απαγορεύεται οποιαδήποτε μορφή αντίδρασης:
“1. Απαγορεύεται πάσα συγκέντρωσις εις τας οδούς πλέον των τριών ατόμων.
- Τα καταστήματα δέον να ανοίξωσι αμέσως.
- Απαγορεύεται πάσα καθ’ οιονδήποτε τρόπον διατάραξις της τάξεως.
Εφιστώ ιδιαιτέρως την προσοχήν του κοινού επί της τηρήσεως των ανωτέρω προς αποφυγήν των νομίμων συνεπειών”.
Ακολουθεί την άλλη ημέρα νέα ανακοίνωση ακόμη πιο σκληρή:
“1. Πάσα συγκέντρωσις και διαδήλωσις ανά τας πλατείας και οδούς των Καλαμών απαγορεύεται. Ως συγκέντρωσις θεωρείται σχηματισμός ομίλων άνω των τριών ατόμων. Πάσα συγκέντρωσις και διαδήλωσις θα διαλύεται υπό των Γερμανικών Αρχών διά των όπλων.
- Καταστηματάρχαι κλείοντες τα καταστήματά των κατά τας κεκανονισμένας ώρας συναλλαγής (από 8 π.μ. μέχρι 12 και από 3 μέχρι 5 μ.μ.) θεωρούνται ως διαπράττοντες σαμποτάζ κατά των Γερμανικών Αρχών. Εις περίπτωσιν παραβάσεως θα κλείονται τα καταστήματα επί διάστημα τεσσάρων εβδομάδων, τα δε εμπορεύματα θα κατάσχωνται και θα διαμοιράζονται εις τον άπορον πληθυσμόν.
Συμβουλεύω τον πληθυσμόν των Καλαμών να τηρήση ησυχίαν και τάξιν. Πάσα απόπειρα διασαλεύσεως της τάξεως θα τιμωρηθή συμφώνως προς τους γερμανικούς στρατωτικούς νόμους με ποινήν του θανάτου.
Δι’ αυτόν τον λόγον δεν πρέπει να εισακούγονται επαναστατικοί λόγοι και προκηρύξεις ωρισμένων ανευθύνων στοιχείων, διότι πάσα απερίσκεπτος πράξις θα συνεπάγεται και νέα θύματα.
Τουναντίον συνιστώ εις τον πληθυσμόν να υποστηρίζη τα όργανα τα επιφορτισμένα με την τήρησιν της τάξεως και ασφαλείας”.
Την ίδια ημέρα οι Γερμανοί κατακτητές προχωρούν στην εκτέλεση των 10 πατριωτών.
Αδίστακτος ο Γερμανός φρούραρχος, μετά την ανακοίνωση των εκτελέσεων εκδίδει ανακοίνωση, με την οποία προσπαθεί να στρέψει την κοινή γνώμη εναντίον του ΕΑΜ: “Παρά ανωτέραν διαταγήν κατόρθωσα να επιτύχω παρά τη προϊσταμένη μου Αρχή τριήμερον αναστολήν της εκτελέσεως, ελπίζων ότι ο δράστης θα παρεδίδετο εντός τριημέρου προθεσμίας υπό των συναδέλφων του εις τους οποίους κατέφυγε μετά το έγκλημά του και οι οποίοι ακόμη τον αποκρύπτουν. Μολονότι διεβίβασα το τελεσίγραφον τούτο μέσω εξεχουσών προσωπικοτήτων της πόλεως εις τους αρχηγούς της οργανώσεως ΕΑΜ, ούτοι δεν έλαβον ουδέν μέτρον προς παράδοσίν του. Τουναντίον αυτοί οι οποίοι χρησιμοποιούν εις κάθε ευκαιρίαν μεγαλοφώνως τας λέξεις “κοινωνική αλληλεγγύη”, “δικαιοσύνη” και “αδελφοσύνη” εθυσίασαν προς χάριν ενός κακούργου χωρίς καν να ερυθριάσουν 10 οικογενειάρχας συμπολίτας των. Εάν τυχόν επαναληφθή εις το μέλλον τοιαύτη απόπειρα εναντίον Γερμανού στρατιώτου θα ευρεθώ δυστυχώς εις την ανάγκην και άνευ ουδεμιάς αναβολής να εκτελέσω την γνωστήν διαταγήν του Στρατιωτικού Διοικητού Ελλάδος” (σημείωση: η διαταγή καθόριζε ότι για κάθε Γερμανό στρατιώτη που θα εκτελείτο θα οδηγούνταν στο απόσπασμα 50 Ελληνες).
Ο τραγικός επίλογος της ιστορίας γράφεται στις 12 Φεβρουαρίου 1944 όταν οι Γερμανοί κρεμούν τον αντάρτη Ηλία Βασιλόπουλο από την κολόνα του τραμ στην πλατεία 23ης Μαρτίου για τον τραυματισμό του Γερμανού στρατιώτη στις 12 Νοεμβρίου.
Για τις εκτελέσεις ο γιος του Κωνσταντίνου Δημητρέα, ο αείμνηστος Ντένης Δημητρέας, έχει εκδώσει ένα συγκλονιστικό βιβλίο με τίτλο "Οι μελλοθάνατοι της Καλαμάτας". Κορμός του συγκλονιστικά σημειώματα γραμμένα από τον πατέρα του στα διάφορα σημεία που κρατούνταν φυλακισμένος τις τελευταίες μέρες του. Οπως έγραφε ο Ντένης: "Στα σημειώματα που καταχωρούνται, ο αναγνώστης θα εύρη και αγωνιώδεις προθανάτιες επικλήσεις του πατέρα μου "για λίγο χαρτί", ώστε να μπορεί να επικοινωνεί με τον έξω κόσμο. Για την αποφυγή της λογοκρισίας, σε κάποια σημεία συνιστούσε τα σημειώματα των δικών του απ' έξω ή το χαρτί για γράψιμο να τα βάζουν μέσα στα ρούχα ή στο ψωμί... Το μόνο χαρτί που μπορούσε να χρησιμοποιήσει ήταν στρατσόχαρτα πεταμένα ως άχρηστα ή κάποια έντυπα σημάτων των Ιταλών, που κάποιος πονετικός στρατιώτης τού προωθούσε κρυφά. Το αποκορύφωμα της απελπισίας αποτελεί φυσικά ο σκελετός των γυαλιών του πατέρα μου, στον οποίο έχει χαράξει με καρφίτσα τις προθανάτιες εντολές και οδηγίες του προς το μεγαλύτερο αδερφό μας:
Πίπη
Σέβου μητέρα και γιαγιά
Αγάπα και μόρφωσε τα αδέρφια σου
Ζήσε τίμιος
Ευεργέτησε αυτούς τους εχθρούς σου
Σέβου τον Θεον
Συγχώρει με”.
“Ματωμένος Νοέμβριος 1943” και η μνήμη έχει αρχίσει να ξεθωριάζει όσο φεύγουν οι γενιές που έζησαν τα γεγονότα, ακόμη και οι τυπικές τελετές σβήνουν. Και είναι ευθύνη των τοπικών συλλογικοτήτων να “αναστήσουν” τη μνήμη οργανώνοντας εκδηλώσεις αντάξιες της σημασίας των γεγονότων.
Πηγές
- Νίκου Ι. Ζερβή “Καλαμάτα, Κατοχή - Αντίσταση - Απελευθέρωση”
- Τάσου Αποστολόπουλου “Μεσσηνιακή Εκατόμβη 1940-1944”
- Ν. Καράμπελα “Μεσσηνιακό Βιογραφικό Λεξικό”
- Ντένη Δημητρέα “Οι μελλοθάνατοι της Καλαμάτας”
[Στη φωτογραφία, το μνημείο που στήθηκε στον τόπο της εκτέλεσης με πρωτοβουλία του παλιού προέδρου της Κοινότητας Τριόδου Μιχάλη Παναγιωτόπουλου που φρόντισε ώστε να γίνεται μνημόσυνο, ο οποίος είδε την εκτέλεση κρυμμένος στις καλαμιές]
