Μια ανάσα ακόμη και κλείνει ένας χρόνος από τότε που ανέλαβαν οι νέες δημοτικές αρχές να οδηγήσουν τον "Καλλικράτη" στο στίβο της πραγματικότητας. Το διάστημα είναι αρκετό για να γίνουν οι πρώτες αποτιμήσεις για το νέο θεσμό αλλά και τους παράγοντες που κλήθηκαν να τον στελεχώσουν. Τα συμπεράσματα έχουν τη δική τους σημασία γιατί από αυτά θα προκύψει αν είναι δυνατόν να βελτιωθεί η σημερινή κατάσταση και κάτω από ποιους όρους μπορεί να γίνει αυτό.
Αφετηριακά θα πρέπει να σημειώσουμε ότι κανένας θεσμός δεν είναι "ουδέτερος" πολιτικά και ως εκ τούτου η δημιουργία δήμων μεγαλύτερου μεγέθους και διαφορετικών αρμοδιοτήτων είναι μια πρωτοβουλία που κρίνεται στο πλαίσιο εφαρμογής της γενικότερης κυβερνητικής πολιτικής. Ως εκ τούτου η αναγκαιότητα για ισχυρούς και αποτελεσματικούς οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης μπορεί να αποτελεί κοινή προσέγγιση από διάφορες σκοπιές, ο τρόπος που νομοθετείται και εφαρμόζεται όμως, υπακούει στη γενική πολιτική επιδίωξη αυτού που έχει την πρωτοβουλία.
Οι συγχωνεύσεις σε μεγάλους δήμους ήταν ένα θέμα που βρισκόταν ψηλά στην πολιτική ατζέντα των κομμάτων εδώ και πολλά χρόνια. Η Νέα Δημοκρατία είχε φθάσει ένα βήμα πριν επιχειρήσει να το νομοθετήσει, αλλά έκανε πίσω υπολογίζοντας το πολιτικό κόστος ενόψει και των εκλογών που φαίνονταν στον ορίζοντα. Ο τότε υπουργός Εσωτερικών Πρ. Παυλόπουλος ανέβαλε επ’ αόριστον την προώθηση του μέτρου επικαλούμενος την πολιτική κρίση και τα χρήματα που χρειαζόταν ο νέος θεσμός. Στον αντίποδα η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ με υπουργό Εσωτερικών το Γιάν. Ραγκούση "έτρεξε" την υπόθεση και μάλιστα… αναίμακτα καθώς οι παράγοντες της αυτοδιοίκησης έσπευσαν να "ανέβουν στο τρένο" υπολογίζοντας στην πολιτική δύναμη που εξασφαλίζει ο νέος θεσμός. Πλην όμως στην υπόθεση αυτή όχι μόνον δεν εφαρμόστηκε η υπόσχεση πως "λεφτά υπάρχουν" ως απάντηση στις ενστάσεις Παυλόπουλου, αλλά εξ αρχής χρησιμοποιήθηκε ως βασικό επιχείρημα η μείωση του κόστους των υπηρεσιών λόγω των συγχωνεύσεων.
Ετσι όχι μόνον δεν δόθηκε "ανάσα" στην αυτοδιοίκηση με την εφαρμογή του νέου θεσμού, αλλά πολύ γρήγορα η κυβέρνηση έκανε… κεφαλοκλείδωμα με την πολιτική του μνημονίου. Εξαρτημένη πλήρως από τον κρατικό προϋπολογισμό και δέσμια ενός φορολογικού συστήματος που συγκεντρώνει όλους τους πόρους στον κρατικό κορβανά, η αυτοδιοίκηση οδηγήθηκε σε ασφυξία και ο προϋπολογισμός του 2012 προοιωνίζεται ακόμη χειρότερες εξελίξεις. Και είναι βέβαιο πως το επόμενο βήμα θα είναι η μετακύλιση στους πολίτες των βαρών για τις δραστηριότητες της αυτοδιοίκησης. Κάτι που έχει αρχίσει να φαίνεται αμυδρά σε διάφορους τομείς και που η συνέχιση της κατάστασης θα οδηγήσει σε θεσμοθετημένη ή όχι τοπική φορολογία ακόμη και για στοιχειώδεις λειτουργίες τις οποίες φρόντισε εδώ και χρόνια να ξεφορτωθεί στην αυτοδιοίκηση το κράτος.
Στο θεσμικό επίπεδο ο "Καλλικράτης" παρουσίασε σοβαρά κενά λόγω και της βιασύνης να γίνουν οι δημοτικές εκλογές με ολοκληρωμένη τη διαδικασία των συγχωνεύσεων. Πρόκειται για προβλήματα τα οποία δεν έχουν λυθεί ακόμη σε αρκετές περιπτώσεις και δημιουργούν σοβαρά εμπόδια σε τομείς της κοινωνικής δραστηριότητας, όπως είναι η υπόθεση της μεταφοράς μαθητών.
Σε όλα αυτά θα πρέπει να προστεθεί η υπόθεση του πολιτικού προσωπικού: Οι νέοι θεσμοί από χέρι είχαν περισσότερες απαιτήσεις που έγιναν ακόμη μεγαλύτερες στις νέες συνθήκες που δημιούργησε η μνημονιακή πολιτική. Στη συντριπτική πλειοψηφία οι νέοι παράγοντες προέρχονταν από δήμους και νομαρχίες, φέρνοντας μαζί τους όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που απαξίωσαν την αυτοδιοίκηση τα τελευταία χρόνια.
Συνυπολογιζόμενα όλα αυτά έχουν οδηγήσει σε μια κατάσταση που λίγο απέχει από το χαρακτηρισμό "τραγική" στις περισσότερες των περιπτώσεων. Ηδη τα προβλήματα σε πολλές υπηρεσίες (με πρώτη την καθαριότητα) δεν μπορούν να κρυφτούν. Από την επόμενη χρονιά ορισμένοι κινδυνεύουν να βρεθούν αντιμέτωποι και με… στάση πληρωμών για μισθούς και αναλώσιμα.
Αν η κρισιμότητα της κατάστασης δεν συνειδητοποιηθεί εγκαίρως από τους παράγοντες της αυτοδιοίκησης έτσι ώστε να γίνουν διορθωτικές κινήσεις στις προτεραιότητες, τη διαχείριση των λιγοστών πόρων και την αξιοποίηση του προσωπικού τότε τα πράγματα θα εξελιχθούν πολύ άσχημα. Από την άλλη πλευρά οι συλλογικότητες της αυτοδιοίκησης οφείλουν να διεκδικήσουν πόρους που είναι αναγκαίοι για την παραγωγή πραγματικού έργου. Οι χρηματοδοτήσεις του ΕΣΠΑ καρκινοβατούν και γίνονται παιχνίδι στα χέρια περιφερειακών παραγόντων και οι δημόσιοι πόροι για έργα έχουν στερέψει. Πράγμα που σημαίνει πως η ύφεση βαθαίνει και ο δρόμος που ακολουθείται με προεκτάσεις στην αυτοδιοίκηση, είναι απολύτως αδιέξοδος. Χωρίς αναστροφή αυτής της κατάστασης που δεν μπορεί να προκύψει παρά μόνον μέσα από την συλλογική αντίδραση της αυτοδιοίκησης, οι δημοτικοί παράγοντες θα βρεθούν αντιμέτωποι με τα τεράστια κοινωνικά προβλήματα που γεννάει και πολλαπλασιάζει η ανεργία.
Ενα χρόνο μετά, η "μεγάλη μεταρρύθμιση" έγινε απλώς "μνημονιακός βραχίονας" με άλλοθι την κακοδιαχείριση και την αδιαφάνεια στο χώρο της αυτοδιοίκησης με πρωταγωνιστές κυρίως τους εκλεκτούς των κομμάτων εξουσίας. Μάγοι και θαυματοποιοί δεν υπάρχουν, οι πολίτες έχουν το λόγο και η αυτοδιοίκηση πρέπει να γίνει δική τους υπόθεση. Διαφορετικά… κλάφτα Χαράλαμπε!