Ετσι πριν από 89 χρόνια εκδηλώνεται στη Μεσσήνη η πρώτη μεγάλη επιδημία ελονοσίας που έχει καταγραφεί με λεπτομέρειες στον τοπικό Τύπο. Αποδόθηκε στην καλλιέργεια ρυζιού που ευνοούσε την ανάπτυξη των πληθυσμών κουνουπιών και προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις.
Στις αρχές Οκτωβρίου 1932 ανταποκρίσεις από τη Μεσσήνη κάνουν γνωστό ότι το 90% του πληθυσμού της πόλης έχει προσβληθεί από ελονοσία. Μετά τις πρώτες δημοσιεύσεις ο ανταποκριτής της εφημερίδας “Θάρρος” διαβεβαιώνει ότι έτσι έχουν τα πράγματα, εκφράζει τη βεβαιότητα ότι φταίει η ορυζοκαλλιέργεια και μεταφέρει το αίτημα για εκρίζωση των φυτειών που είναι σε απόσταση μικρότερη των δύο χιλιομέτρων από τα τελευταία σπίτια: «Πολλοί αναγνώστες των καλαματιανών εφημερίδων αναγνώσαντες την περί υπαρχούσης εις κλίμακα 90% ελονοσίας είδησιν εν Μεσσήνη, ασφαλώς θα υπέθεσαν ότι πρόκειται περί των συνηθισμένων υπερβολών περί των ειδήσεων εκείνων “που παίρνουν νερό”. Είθε να είχε ούτω το πράγμα. Δυστυχώς όμως το 90% των κατοίκων οι οποίοι νοσούν σήμερον επικινδύνως εξ ελονοσίας δεν αντιπροσωπεύει παρά την πραγματικότητα. Και δεν πρόκειται περί της συνηθισμένης ελονοσίας. Πολλά κρούσματα είναι θανατηφόρα. Θα έπρεπε να ευρίσκεται κανείς αυτοπροσώπως ενταύθα να εισχωρήση εις τας οικίας των κατοίκων και να ιδή ιδίοις όμμασι τους ασθενείς δια να αντιληφθή το μέγεθος του κακού […] Το κακόν χρειάζεται κτύπημα εις την ρίζαν του. Και δια να επιτευχθή τούτο απαιτείται η άμεσος αποψίλωσις των ορυζοφυτειών εις απόστασιν δύο χιλιομέτρων μακράν της πόλεως όπως ο νόμος ορίζει».
Τις ίδιες ημέρες ο πρόεδρος της Κοινότητας Σπήλιος Ποτηρόπουλος τηλεγραφεί στους αρμοδίους όπως διαβάζουμε στη “Σημαία”: «Προ μηνός εν Μεσσήνη και περιχώροις ενεφανίσθη οξυτάτης μορφής ελονοσία κατά την γνώμην ιατρών, μαστίζουσα το 90% των κατοίκων, επισυμβάντων πολλών θανάτων εις παιδία ηλικίας μέχρι 10 ετών. Παρακαλούμεν αποσταλή ειδικός υγιεινολόγος ίνα διαγνώση αν πρόκειται περί ελονοσίας ή άλλης νόσου». Στην ίδια εφημερίδα αναφέρεται ότι στη Μεσσήνη πήγε ο Νομίατρος Χαρ. Αδαμόπουλος ο οποίος διαπίστωσε ότι πράγματι έχει προσβληθεί το 90% των κατοίκων «από ελονοσίαν οξυτάτης μορφής». Και σε συνέντευξη Τύπου ανέφερε ότι στη Μεσσήνη «η ανάπτυξις των σκνιπών είναι τεραστία». Ολα αυτά προκάλεσαν διαμαρτυρίες αλλά και την κινητοποίηση του ανθελονοσιακού συνεργείου. Του οποίου ο προϊστάμενος γιατρός Γ. Γεωργόπουλος, μετά από λίγες ημέρες δημοσίευσε σειρά άρθρων και σε ένα από αυτά επικεντρώνει στο θέμα της Μεσσήνης. Αρχικά ο Γεωργόπουλος επιβεβαιώνει τη μεγάλη έκταση των προσβολών και τους θανάτους ιδιαιτέρως παιδιών από ελονοσία:
«Η ελονοσία εν Μεσσήνη αρξαμένη από του Σεπτεμβρίου κυρίως έφθασε εις την έξαρσίν της εντός των τελευταίων ημερών και ιδία κατά το πρώτον και δεύτερον δεκαήμερον του μηνός Οκτωβρίου. Η επιδημία ήτο διαδεδομένη εις την πόλιν περισσότερον όμως εις τας πλησίον των ελών συνοικίας. Η μορφή ταύτης ήτο βαρεία καταλαμβάνουσα πάντας τους κατοίκους, ασχέτως προς την ηλικίαν, ο δε πυρετός επήρχετο διά ρίγους παρατεταμένου και εμέτων συνεχών. Εκ της συμμετοχής ταύτης του πεπτικού συστήματος εξηνέχθησαν κατ’ αρχάς υπόνοιαι περί επιδημίας άλλης νόσου. Η αιματολογική εξέτασις απέδειξε ελονοσίαν (πλασμώδια vivax 7, falciparum I, αρνητικά 2), απεκλείσθησαν δε ούτω εξανθηματικαί νόσοι (δάγγειος πυρετός). Οι θάνατοι εξ ελονοσίας υπήρξαν αρκετοί, επήρχοντο δε κυρίως εις τους αρρώστους μικράς ηλικίας. Τοιουτοτρόπως επί 13 θανάτων κατά τον Σεπτέμβριον 4 οφείλονται εις ελονοσίαν εις αρρώστους – 14 ετών επισυμβάντας εντός του τελευταίου δεκαημέρου, κατά το πρώτον δε δεκαήμερον του Οκτωβρίου συνέβησαν 3 θάνατοι επί αρρώστων 3-4 ετών. Τοιούτοι θάνατοι βεβαίως συμβαίνουσι καθ’ έκαστον έτος εν Μεσσήνη και μόνον η συρροή των θανάτων εις μικρόν χρονικόν διάστημα ενεποίει φόβον. Ούτω κατά το έτος 1931 επί 146 θανάτων 7 οφείλονται εις ελονοσίαν, κατά το 1930 επί 127, 3 εξ ελονοσίας, τω 1928 επί 160, 6 εξ ελονοσίας. Η μεγαλοσπληνία επί μεν των ενηλίκων ευρέθη ίση προς 82,1% δια δε τους κάτω των 12 ετών ίση προς 96,1%, ο δε σπληνικός δείκτης ίσος προς 2,12.
Η παρατηρουμένη αύξησις της θνησιμότητας εξ ελονοσίας και της νοσηρότητος επίσης η οποία δύναται να υπολογισθή κατά το ανωτέρω χρονικόν διάστημα μέχρι 85% έχουσι ασφαλώς ωρισμένα αίτια. Η αποδιδομένη ευθύνη εις την επέκτασιν της ορυζοκαλλιέργειας δέον να εξετασθή χωρίς να παραβλέπηται η συμμετοχή των εντός και πέριξ της πόλεως ελών τα οποία δεν οφείλονται εις ταύτην».
Στη συνέχεια εκτός από την ορυζοκαλλιέργεια και τις παραβιάσεις της νομοθεσίας σχετικά με αυτή (απόσταση από την πόλη, ροή νερών), μεγάλο μερίδιο στο πρόβλημα έχουν τα έλη γύρω από τη Μεσσήνη των οποίων προσδιορίζει και τη θέση:
«Αληθώς η ορυζοκαλλιέργεια έχει επεκταθεί εφέτος προς την πόλιν καθ’ υπέρβασιν των ορισθέντων ορίων οι δε διατάξεις περί διοχετεύσεως των υδάτων ουδόλως ετηρήθησαν. Δια ταύτα πάντα εγένοντο δια το μέλλον αι αναγκαιούσαι ενέργειαι, ασφαλώς δε θέλουσι εφεξής τηρηθή αι διατάξεις και ως προς την απόστασιν των 2 χιλιομέτρων από της τελευταίας κατοικίας και ως προς την κανονικήν διοχέτευσιν των υδάτων. Εν τούτοις συγκριτική μελέτη των εις διάφορα έλη εντός και πέριξ της πόλεως συλληφθεισών προνυμφών ανωφέλων κωνώπων προς τας συλληφθείσας τοιαύτας εις τας αύλακας των ορυζώνων πείθει περί του ότι και εις τα πρώτα δέον να αποδοθή μέγα ποσοστόν ευθύνης, Ούτως εν ω εις τας αύλακας ορυζοκαλλιέργειας ανευρίσκονται εις δέκα συλλήψεις 20-30 προνύμφαι ανωφέλων, εις τας υπό των γειτόνων γενομένας δια προχωμάτων εις την κοίτην της πηγής “Χαβούζι” προχείρους μικροδεξαμενάς ανευρίσκοντο 250 προνύμφαι ανωφέλων εις 10 συλλήψεις. Τοιαύτα έλη υπάρχουσι εις πολλά σημεία της πόλεως όπως της πηγής Χόντζα, τα πλησίον του σιδηροδρομικού σταθμού, τα πέριξ και κάτωθι των αποθηκών του ΑΣΟ κλπ. Επίσης ο αριθμός των κωνώπων είναι πολύ μεγαλύτερος εις τας πλησίον των ελών κατοικίας».
Στη συνέχεια προχωρεί σε μια σειρά από προτάσεις που θα έπρεπε να εφαρμοστούν από το επόμενο καλοκαίρι:
«Εκ των ανωτέρω καθίσταται σαφές ότι αι ενέργειαι πάντων, ως τούτο εξηγήθη εις τους εν Μεσσήνη , δεν δύνανται ασφαλώς να περιορισθώσιν εις ό, τι έγινε εφέτος μόνον, δηλαδή εις την θεραπείαν των αρρώστων, αλλά είναι επιβεβλημένον να αρχίσωσι δια των προταθέντων μέτρων, από της αρχής της προσεχούς θερινής περιόδου εναντίον της εκκολάψεως των κωνώπων, και της κατά τον χειμώνα καταστροφής των διαχειμαζόντων τοιούτων και της αποστειρώσεως των οργανισμών.
Παράλληλα επομένως προς τας δια τα εκ της ορυζοκαλλιεργείας έλη ενεργείας, επιβάλλεται η σύστασις συνεργείου εκ μικρού αριθμού εργατών οίτινες θέλουσι προβή εις εξυγιάνσεις έτι των ελών και των ενδιαιτημάτων κωνώπων εργασίας. Η απαιτουμένη δαπάνη δεν είναι μεγάλη, ελπίζεται δε η ανεύρεσις ταύτης. Η κατά το δυνατόν εξυγίανσις των απομεμακρυσμένων ορυζώνων δια ιχθυδίων Cambusie afjinis τα οποία πολλαπλασιάζονται ήδη εν Μεσσήνη, η άμεσος θεραπεία των πρώτων ακόμη αρρώστων και η επίγνωσις εκ μέρους των κατοίκων του καθήκοντος περί καθαριότητος εν ταις οικίαις και της μηχανικής προφυλάξεως ως ταύτα εξηγήθησαν επανειλημμένως εις αυτούς θέλουσι κατά το μάλλον βοηθήση εις την αποτροπήν εφεξής της επιδημίας. Μόνη η θεραπεία διά κινίνης ως γίνεται μάλιστα αύτη ή διά πλασμωδίνης δεν είναι δυνατόν να έχη αποτελέσματα προκειμένου περί πληθυσμού 7.000 ατόμων, όστις δεν είναι δυνατόν να τεθή εις επίβλεψιν απόλυτον αλλά είναι η ανάγκη να ληφθώσι όλα τα μέτρα.
Εχομεν την πεποίιθησιν ότι τόσον αι αρχαί της Κοινότητος Μεσσήνης αι οποία μετά ζήλου εβοήθησαν ημάς τελευταίως, όσον και οι κάτοικοι αυτής έχοντες ήδη λάβει πικράν πείραν εκ των μέχρι τούδε επιδημιών θα θελήσωσι να βοηθήσωσι εις τας ενεργείας μας διά την κατά τον προσεχήν περίοδον εναντίον της εξαπλώσεως της νόσου αγώνα».
Τα επόμενα χρόνια εξελίχθηκε μια σύγκρουση ανάμεσα στους κατοίκους και τους φορείς που απαιτούσαν μέτρα περιορισμού της ορυζοκαλλιέργειας από τη μια πλευρά και τους ορυζοκαλλιεργητές από την άλλη. Επιστρατεύτηκε μάλιστα και η έφιππη χωροφυλακή για να καταστρέψει τις καλλιέργειες που παραβίαζαν το όριο της απόστασης από την πόλη. Το πρόβλημα της ελονοσίας ταλαιπώρησε τους κατοίκους της περιοχής για πολλά χρόνια. Μέχρι την εποχή που εμφανίστηκαν οι αεροψεκασμοί και το… DDT τα μεταπολεμικά χρόνια. Και οι Νησιώτες είχαν δώσει το όνομα “Ντιντής” στο αεροπλάνο που πετούσε στο βάλτο για να δηλητηριάσει τα… κουνούπια και τους ανθρώπους που θεωρούσαν τότε το απαγορευμένο σήμερα δηλητήριο ως… θαυματουργό για κάθε νόσον. «Είναι ένα φάρμακο πολύ εξαιρετικό» που «το βάζουμε στην τρόμπα και κάνει φστ, φστ» και «σκοτώνει τους κορέους, ψύλλους και αρουραίους» κατά πώς λέει σκωπτικά ο Αργύρης Μπακιρτζής…
Υ.Γ.: Οσο για τα κουνούπια, συνεχίζουν να ταλαιπωρούν (και) την περιοχή, με τον σημερινό κίνδυνο να ονομάζεται “ιός του Νείλου”...
