Δεν είναι καινούργιο το φαινόμενο, όμως στις σημερινές συνθήκες αυτός ο "περιορισμός" έχει ακόμη μεγαλύτερη σημασία. Γιατί εκ των πραγμάτων η υπόθεση του ρόλου των δήμων, η διαχείριση των δημοτικών υποθέσεων, οι προγραμματικές ιεραρχήσεις, η σχέση του θεσμού με το κράτος και τους πολίτες, τα χαρακτηριστικά που χρειάζεται να έχει ο δήμαρχος, είναι ζητήματα που πρέπει να επανατοποθετηθούν. Η αναγκαιότητα αυτή πηγάζει τόσο από τις συνθήκες βαθιάς κρίσης, όσο και από τις αλλαγές που σημειώνονται την εποχή της παγκοσμιοποίησης.

Αυτοί οι παράγοντες σε συνδυασμό με την προσπάθεια διάλυσης των δομών και των υπηρεσιών της αυτοδιοίκησης, θέτουν τις τοπικές κοινωνίες και αυτούς που θέλουν να διευθύνουν τις τύχες τους μπροστά στην αναγκαιότητα της οργανωμένης και συστηματικής συζήτησης για το ρόλο του δήμου στη σημερινή εποχή. Μέσα στη γενική σύγχυση που επικρατεί, τις σχέσεις εξάρτησης που έχουν διαμορφωθεί εδώ και δεκαετίες και τη χρησιμοποίηση της αυτοδιοίκησης για την εφαρμογή κυβερνητικών πολιτικών, ο θεσμός λίγο ως πολύ αντιμετωπίζεται ως μέρος του κρατικού συστήματος διοίκησης ή ως μικρογραφία του κράτους. Και ο δήμαρχος πολλές φορές ως κομματικός-κρατικός υπάλληλος που διεκπεραιώνει τις υποθέσεις τρέχοντας από γραφείο σε γραφείο για να εξασφαλίσει την εύνοια των διαχειριστών του κρατικού-κοινοτικού χρήματος προκειμένου να χρηματοδοτήσει κάποια έργα περισσότερο ή λιγότερο αναγκαία. Και μάλιστα χωρίς ιεράρχηση αλλά με βάση τη χρηματοδοτική επιλεξιμότητα από τα διάφορα προγράμματα που τρέχουν. Με βάση αυτή τη διαπίστωση και τις αντιλήψεις περί το θεσμό, ο δήμαρχος-υπάλληλος μπορεί να διοικήσει οποιαδήποτε μονάδα τού αναθέσει ο μηχανισμός και αυτό δικαιολογεί την ανακύκλωση του πολιτικού προσωπικού σε διάφορες αιρετές θέσεις της αυτοδιοίκησης. Ο ασφυκτικός έλεγχος από την κεντρική εξουσία και ο σκληρός περιορισμός των χρηματοδοτήσεων ενισχύουν την αντίληψη του δημάρχου-υπαλλήλου που όσο περισσότερο υπάκουος είναι τόσο περισσότερη εύνοια μπορεί να κερδίσει από το σύστημα εξουσίας, η οποία μεταφράζεται και σε αντίδωρα αναπλάσεων και ασφαλτοστρώσεων.

Στον αντίποδα αυτής της λογικής θα πρέπει να τονιστεί ότι η πόλη-δήμος ή ο δήμος-ανοιχτή πόλη έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που ριζώνουν στο έδαφος της "κοινότητας" από γεωγραφική, ιστορική και παραγωγική άποψη. Οι διαδοχικές θεσμικές αλλαγές οδήγησαν σε μια βίαιη ομογενοποίηση διαφορετικών τοπικών κοινωνιών και αδυνάτισαν αυτά τα στοιχεία της "κοινότητας". Παρ’ όλα αυτά όμως η τοπικότητα παραμένει σοβαρός ενοποιητικός παράγοντας και δημιουργεί την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του κάθε δήμου. Η άρση ακροτήτων στη διαμόρφωση των θεσμικών μορφωμάτων είναι αναγκαία ακριβώς για την ενίσχυση της τοπικότητας, της ιδιαιτερότητας και τελικά της "κοινότητας" των ανθρώπων.

Η ανάπτυξη του θεσμού της αυτοδιοίκησης δεν μπορεί παρά να στηριχθεί πάνω στη βάση αυτής της "κοινότητας" με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Με "οξυγόνο" την ισχυροποίηση της δημοκρατίας και την ενδυνάμωση του ρόλου τον οποίο θα πρέπει να παίξει ο πολίτης στο πλαίσιο αυτής της κοινότητας. Ο πολίτης θα πρέπει να έρθει στο επίκεντρο λήψης των αποφάσεων μέσα από την επιδίωξη της συμμετοχής του σε δημοκρατικά πεδία διαλόγου. Στο επίπεδο του δήμου αυτό είναι και εφικτό και επιβεβλημένο, όσο και αν φαντάζει δύσκολο και χρονοβόρο. Αυτό σημαίνει ασφαλώς διαφορετικό τρόπο λειτουργίας του δημάρχου και των θεσμικών οργάνων των δήμων έτσι ώστε να πείσουν ότι χρειάζονται τη συμμετοχή των πολιτών όχι ως άλλοθι αλλά ως μια ουσιώδη διαδικασία για τη διαχείριση των κοινών υποθέσεων.

Σε αυτό το πλαίσιο ο δήμαρχος θα πρέπει να είναι δημιούργημα της κοινότητας των πολιτών, με χαρακτηριστικά που διαμορφώνονται από τις τοπικές ιδιαιτερότητες και ανάγκες, αναπόφευκτα σε συνδυασμό με παράγοντες οι οποίοι έχουν να κάνουν με το πολιτικό περιβάλλον και τις αντιλήψεις σχετικά με το ρόλο των δήμων και τη θέση τους στο σύγχρονο κόσμο. Ισχυρή προσωπικότητα με ικανότητα να αντιμετωπίσει επιτυχώς την πρόκληση της διακυβέρνησης. Να αντιταχθεί σθεναρά στις προσπάθειες διάλυσης της αυτοδιοίκησης και μετατροπής της σε εργαλείο κρατικής πολιτικής. Να οικοδομήσει την αλληλεγγύη στην "κοινότητα". Να ενθαρρύνει τη συμμετοχή του πολίτη στη λήψη των αποφάσεων. Να αυτονομηθεί από συμφέροντα και πρακτικές χειραγώγησης από ομάδες πίεσης. Να εμπνεύσει και να χτίσει με τους πολίτες το δικό του όραμα για το δήμο, κοιτάζοντας μακρύτερα από το σήμερα. Και φυσικά να έχει ξεκαθαρίσει ότι η "κοινότητα" του δήμου είναι το πεδίο των φιλοδοξιών του και όχι ενδιάμεσος σταθμός στην πολιτική του πορεία.

Γι' αυτά και πολλά άλλα χρειάζονται ενεργοί πολίτες με γνώση και γνώμη, όχι ψηφοφόροι στοιχισμένοι και καταναλωτές της επικοινωνιακής ευτέλειας. Ως εκ τούτου από εδώ αρχίζουν τα δύσκολα, σε μια κοινωνία παραιτημένη από τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων της, βολεμένη στη σιγουριά του νεοφιλελεύθερου "εγώ", θυμωμένη για την κατάρρευση και εκπαιδευμένη στις εύκολες απαντήσεις.

Ηλίας Μπιτσάνης