«Πριν από λίγα χρόνια το αίτημα για περιφερειακή αυτοδιοίκηση φαινόταν επιεικώς ουτοπικό. Η εξέλιξη όμως το έφερε έτσι ώστε σήμερα ευρύτατες δυνάμεις να υιοθετούν αυτή την προοπτική ως έναν σημαντικό παράγοντα θεσμικής προόδου της χώρας. Η αλματώδης εξέλιξη της τεχνολογίας και η δημιουργία βασικών υποδομών στον τομέα των μεταφορών φέρνουν κοντά διαφορετικές περιοχές και γεννούν την ανάγκη αντιμετώπισης των ζητημάτων με ολοκληρωμένο τρόπο σε ευρύτερη γεωγραφική περιφέρεια […] Οι πολιτικές δυνάμεις οφείλουν να βρουν κοινό τόπο και να προχωρήσουν μέσα από τις δυνατότητες που υπάρχουν για τη θεσμοθέτηση περιφερειακής αυτοδιοίκησης. Με την προϋπόθεση βεβαίως ότι θα πρόκειται για δημοκρατικό θεσμό και όχι για καρικατούρα δημοκρατίας με σκοπό την αναπαραγωγή του πολιτικού συστήματος σε επίπεδο περιφέρειας. Αναγκαίο γι’ αυτό είναι η καθολική εκλογή με απλή αναλογική, έτσι ώστε να μην μεταβληθεί ο νέος θεσμός σε υποχείριο κομματικών σκοπιμοτήτων και να δώσει τη δυνατότητα σε οργανωμένες ομάδες πολιτών να παρέμβουν σε ευρύτερη περιφέρεια χωρίς κομματικούς διαμεσολαβητές» (12-6-2005).
Αφού η υπόθεση πέρασε από 40 κύματα καθιερώθηκε ο θεσμός της περιφερειακής αυτοδιοίκησης, ο οποίος μόνο τις προσδοκίες δεν δικαίωσε. Ακριβώς γιατί αποτέλεσε ένα αντίγραφο του κεντρικού κράτους και δημιούργησε κέντρα εξουσίας που λειτουργούν πολλές φορές παραλυτικά για την ίδια την Περιφέρεια και έχουν στο κέντρο της προσοχής τους την παραμονή τους στο τιμόνι της Περιφέρειας. Σημαντικό στοιχείο που ενθαρρύνει μια τέτοια λειτουργία είναι το γεγονός ότι ουσιαστικά με τη νομοθεσία οι δήμοι μπορούν να καταστούν ανά πάσα στιγμή υποχείρια της περιφερειακής διοίκησης. Οχι μόνο γιατί ουσιαστικά ο εκάστοτε περιφερειάρχης μοιράζει τις χρηματοδοτήσεις, αλλά γιατί στη δική του αρμοδιότητα είναι και ζητήματα που αφορούν άμεσα τους δήμους, όπως αυτό της διαχείρισης των σκουπιδιών.
Εκ των πραγμάτων οι δήμοι με αυτό τον τρόπο καθίστανται υποχείρια των περιφερειακών αρχών και το συμπέρασμα αυτό δεν προκύπτει μόνον από τις καταγγελίες του δημάρχου Καλαμάτας Παναγιώτη Νίκα για τον περιφερειάρχη Πέτρο Τατούλη. Είναι πολύ πιο χαρακτηριστική η υπόθεση των εκλογών στην Περιφέρεια Αττικής όπου η Νέα Δημοκρατία έπαθε πανωλεθρία αφού πλείστοι όσοι δημοτικοί της παράγοντες υποστήριξαν την υποψηφιότητα του Γιάννη Σγουρού εξαιτίας των δεσμών εξάρτησης που είχαν δημιουργηθεί τα προηγούμενα χρόνια.
Αλλά και επί της ουσίας σε επίπεδο Περιφέρειας με τον τρόπο διαχείρισης των προβλημάτων ελάχιστα πράγματα θα μπορούσαν να καταγραφούν στα θετικά του θεσμού και να δικαιώσουν την ίδρυσή του. Ο περιφερειακός σχεδιασμός αποτελεί ακόμη γράμμα κενό πέρα από τις αερολογίες και τις υποσχέσεις που μπορεί να δίνουν κάθε είδους παράγοντες. Και χωρίς έναν τέτοιο σχεδιασμό που θα λειτουργεί θετικά στη σύγκλιση και θα καταξιώνει την περιφερειακή συνείδηση στην κοινωνία, η περιφερειακή αυτοδιοίκηση θα αποτελεί έναν ακόμη κρίκο της κρατικής μηχανής και του παραπαίοντος πολιτικού συστήματος που προσπαθεί να κρατηθεί με νύχια και με δόντια. Ενώ από την άλλη πλευρά μπορεί να υπονομεύσει οποιαδήποτε προσπάθεια ανατροπής στο πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό πεδίο.
Η διάψευση των προσδοκιών όπως περιγράφηκαν και εισαγωγικά με αναφορά σε παλαιότερα κείμενα, είναι αναμφισβήτητη και έρχεται από διαφορετικές πολιτικές οπτικές. Και το ερώτημα είναι αν αυτό οφείλεται στο θεσμό ή τα πρόσωπα. Η απάντηση είναι ότι οφείλεται και στα δύο καθώς το ένα εξαρτάται και τροφοδοτεί το άλλο. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει παράδοση περιφερειακής αυτοδιοίκησης όπως σε άλλες χώρες με διαφορετικά χαρακτηριστικά όπως είναι η Ιταλία και η Γαλλία για παράδειγμα. Και δεν είναι βέβαιο ότι κάποιοι θεσμοί μπορούν να σταθούν στο ύψος των προσδοκιών που υπάρχουν για το ρόλο τους, αν δεν ανταποκρίνονται στη διαμορφωμένη κοινωνική συνείδηση και τις καινούργιες ανάγκες που γεννά η εξέλιξη. Χρειάζεται μια ορισμένη υπέρβαση στην πραγματικότητα η οποία δεν μπορεί να γίνει με ένα πολιτικό προσωπικό εκπαιδευμένο στα χούγια της κεντρικής εξουσίας και χωρίς φραγμούς που να το υποχρεώνουν σε αναπροσαρμογές. Η απλή αναλογική θα μπορούσε να αποτελεί ισχυρότατο φραγμό στην αυθαιρεσία και τη συναλλαγή, αλλά δεν καθιερώθηκε ως αποτέλεσμα πολιτικής επιλογής που είχε ως σκοπό την κατάκτηση των περιφερειών από τις δυνάμεις του πάλαι ποτέ κραταιού δικομματισμού. Και τη δημιουργία μηχανισμών αναπαραγωγής και στήριξης του συστήματος, όπως φάνηκε από τις πρόσφατες εκλογές, καθώς η περιφέρεια μέσα από τις αρμοδιότητες που έχει επηρεάζει εξαιρετικά τη καθημερινότητα των πολιτών, χωρίς να φαίνεται και να χρεώνεται την φθορά του κεντρικού πολιτικού συστήματος.
Βεβαίως τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι διαφορετικά ως αποτέλεσμα εφαρμογής μιας διαφορετικής πολιτικής σε όλο το φάσμα των προβλημάτων που έχουν ανακύψει. Μιας πολιτικής - παράγωγου του πολιτικού υποκειμένου που θα έχει στο κέντρο της προσοχής του τη δημοκρατία, τη διαφάνεια, την ισονομία, την ανεξαρτησία των θεσμών και την εγγύτητα στον πολίτη.
Ως εκ τούτου το "ναι ή όχι" στην περιφέρεια που ακούγεται όλο και περισσότερο στο πέρασμα του χρόνου θα πρέπει να αντικατασταθεί από το "τι περιφέρεια θέλουμε και τι χρειάζεται να γίνει". Και γι’ αυτό χρειάζεται πειστική απάντηση στην πολιτική αλλά και στην πράξη.
Ηλίας Μπιτσάνης
