Ο Γιώργος Σεφέρης κέρδισε την ύψιστη λογοτεχνική διάκριση σε μια περίοδο κρίσιμη για τον ελληνισμό και την ελληνική γλώσσα. Η Σουηδική Ακαδημία βραβεύοντας τον κορυφαίο Έλληνα λόγιο απέδιδε ένα φόρο τιμής στη σύγχρονη Ελλάδα, αλλά και στο ιδανικό του κλασικισμού.
Το μεσημέρι της 24ης Οκτωβρίου του 1963 έφθασε στην Αθήνα η χαρμόσυνη είδηση. Ήταν η πρώτη φορά που ένας Έλληνας τιμάται με βραβείο Νόμπελ. Αμέσως μετά την επίσημη ανακοίνωση, ο σπουδαίος ποιητής δήλωσε: «Διαλέγοντας έναν Έλληνα ποιητή για το βραβείο Νομπέλ, νομίζω πως η Σουηδική Ακαδημία θέλησε να εκδηλώσει την αλληλεγγύη της με τη ζωντανή πνευματική Ελλάδα. Εννοώ: αυτή την Ελλάδα για την οποία τόσες γενεές αγωνίστηκαν, προσπαθώντας να κρατήσουν ό,τι ζωντανό από τη μακριά παράδοση της. Νομίζω, ακόμη, ότι η Σουηδική Ακαδημία θέλησε να δείξει πως η σημερινή ανθρωπότητα χρειάζεται και την ποίηση - κάθε λαού - και το ελληνικό πνεύμα».
Ομόφωνη απόφαση
Ο Σεφέρης ήταν υποψήφιος ανάμεσα σε 80 υποψήφιους συγγραφείς για Νόμπελ. Οι έξι τελικές επιλογές της Επιτροπής ήταν πέρα από τον Σεφέρη, ο Γ.Χ. Ώντεν, ο Πάμπλο Νερούδα, ο Σάμιουελ Μπέκετ, ο Γιούκο Νισίμα και ο Άξελ Σάντιμοζ. Πριν από την τελική απόφαση οι φιναλίστ περιορίστηκαν στους τρεις, στον Σεφέρη, τον Ώντεν και τον Νερούδα. Η απόφαση ήταν ομόφωνη.
Στις 10 Δεκεμβρίου το 1963 έγινε στη Στοκχόλμη η τελετή απονομής των βραβείων Νόμπελ. Στην ομιλία του, ο Έλληνας ποιητής συνοψίζει τις πεποιθήσεις του, αφενός για την άμεση και αδιάσπαστη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας (και ευρύτερα της ελληνικής ηθικής συνείδησης) από την αρχαιότητα ως τη σημερινή εποχή και αφετέρου για την αναγκαιότητα και τη λειτουργία της ποίησης στο σύγχρονο κόσμο.
Ακολουθεί μεταφρασμένη ολόκληρη η ομιλία που απήύθυνε στα γαλλικά ο Γ. Σεφέρης κατά την παραλαβή του βραβείου Νόμπελ:
«Τούτη την ώρα αισθάνομαι πως είμαι ο ίδιος μια αντίφαση. Αλήθεια, η Σουηδική Ακαδημία έκρινε πως η προσπάθειά μου σε μια γλώσσα περιλάλητη επί αιώνες, αλλά στην παρούσα μορφή της περιορισμένη, άξιζε αυτή την υψηλή διάκριση. Θέλησε να τιμήσει τη γλώσσα μου, και να – εκφράζω τώρα τις ευχαριστίες μου σε ξένη γλώσσα. Σας παρακαλώ να μου δώσετε τη συγγνώμη που ζητώ πρώτα- πρώτα από τον εαυτό μου.
Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα, και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται. Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωντανό, αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα. Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά· κανόνας της είναι η δικαιοσύνη. Στην αρχαία τραγωδία, την οργανωμένη με τόση ακρίβεια, ο άνθρωπος που ξεπερνά το μέτρο πρέπει να τιμωρηθεί από τις Ερινύες. O ίδιος νόμος ισχύει και όταν ακόμη πρόκειται για φυσικά φαινόμενα: "Ήλιος ουχ υπερβήσεται μέτρα" λέει ο Ηράκλειτος· "ει δε μη, Ερινύες μιν Δίκης επίκουροι εξευρήσουσιν" (Δεν πρέπει ο Ήλιος να ξεπερνά το μέτρο· διαφορετικά, οι ίδιες οι Ερινύες θα προσφερθούν ως βοηθοί της Δικαιοσύνης).
Συλλογίζομαι πως δεν αποκλείεται ολωσδιόλου να ωφεληθεί ένας σύγχρονος επιστήμων, αν στοχαστεί τούτο το απόφθεγμα του Ίωνα φιλοσόφου. Όσο για μένα συγκινούμαι παρατηρώντας πως η συνείδηση της δικαιοσύνης είχε τόσο πολύ διαποτίσει την ελληνική ψυχή, ώστε να γίνει κανόνας και του φυσικού κόσμου. Και ένας από τους διδασκάλους μου, των αρχών του περασμένου αιώνα, γράφει: «…θα χαθούμε, γιατί αδικήσαμε…» (Ο Σεφέρης αναφέρεται στον Γιάννη Μακρυγιάννη). Αυτός ο άνθρωπος ήταν αγράμματος· είχε μάθει να γράφει στα τριάντα πέντε χρόνια της ηλικίας του. Αλλά στην Ελλάδα των ημερών μας, η προφορική παράδοση πηγαίνει μακριά στα περασμένα όσο και η γραπτή. Το ίδιο και η ποίηση. Είναι για μένα σημαντικό το γεγονός ότι η Σουηδία θέλησε να τιμήσει και τούτη την ποίηση και όλη την ποίηση γενικά, ακόμη και όταν αναβρύζει ανάμεσα σ' ένα λαό περιορισμένο. Γιατί πιστεύω πως τούτος ο σύγχρονος κόσμος όπου ζούμε, ο τυραννισμένος από το φόβο και την ανησυχία, τη χρειάζεται την ποίηση. Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα – και τι θα γινόμασταν, αν η πνοή μας λιγόστευε; Είναι μια πράξη εμπιστοσύνης – κι ένας Θεός το ξέρει αν τα δεινά μας δεν τα χρωστάμε στη στέρηση εμπιστοσύνης.
Παρατήρησαν, τον περασμένο χρόνο, γύρω από τούτο το τραπέζι, την πολύ μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις ανακαλύψεις της σύγχρονης επιστήμης και στη λογοτεχνία· παρατήρησαν πως ανάμεσα σ' ένα αρχαίο ελληνικό δράμα και ένα σημερινό η διαφορά είναι λίγη. Ναι, η συμπεριφορά του ανθρώπου δε μοιάζει να έχει αλλάξει βασικά. Και πρέπει να προσθέσω πως νιώθει πάντα την ανάγκη ν' ακούει τούτη την ανθρώπινη φωνή που ονομάζουμε ποίηση. Αυτή τη φωνή που κινδυνεύει να σβήσει κάθε στιγμή από στέρηση αγάπης και ολοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγημένη, ξέρει πού να 'βρει καταφύγιο· απαρνημένη, έχει το ένστικτο να πάει να ριζώσει στους πιο απροσδόκητους τόπους. Γι' αυτή δεν υπάρχουν μεγάλα και μικρά μέρη του κόσμου. Το βασίλειό της είναι στις καρδιές όλων των ανθρώπων της γης. Έχει τη χάρη ν' αποφεύγει πάντα τη συνήθεια, αυτή τη βιομηχανία. Χρωστώ την ευγνωμοσύνη μου στη Σουηδική Ακαδημία, που ένιωσε αυτά τα πράγματα· που ένιωσε πως οι γλώσσες, οι λεγόμενες περιορισμένης χρήσης, δεν πρέπει να καταντούν φράχτες, όπου πνίγεται ο παλμός της ανθρώπινης καρδιάς· που έγινε ένας Άρειος Πάγος ικανός: Να κρίνει με αλήθεια επίσημη την άδικη μοίρα της ζωής, για να θυμηθώ το Σέλλεϋ, τον εμπνευστή, καθώς μας λένε, του Αλφρέδου Νομπέλ, αυτού του ανθρώπου που μπόρεσε να εξαγοράσει την αναπόφευκτη βία με τη μεγαλοσύνη της καρδιάς του.
Σ' αυτό τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν' αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου και να βρίσκεται.
Όταν, στο δρόμο της Θήβας, ο Oιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας συλλογιστούμε την απόκριση του Oιδίποδα».
'Ψιθύρισα η μνήμη όπου και να την αγγίξεις πονεί'
Ο Γιώργος Σεφεριάδης, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, γεννήθηκε στις 29 Φεβρουαρίου του 1900 στη Σμύρνη της Μικράς Ασίας. Ως ποιητής εμφανίστηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά γράμματα με το ψευδώνυμο Γιώργος Σεφέρης τον Μάιο του 1931 με το έργο «Στροφή».
Το συγγραφικό έργο του Σεφέρη από πολλούς θεωρήθηκε σκοτεινό. Ο Σεφέρης γραμματολογικά ανήκε στην γενιά του ’30, μια γενιά αρκετά απαισιόδοξη. Στα 71 χρόνια της ζωής του, ο ποιητής γνώρισε τις συνέπειες του Μεγάλου Πολέμου, είδε την πατρίδα να εξαφανίζεται κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή, γνώρισε την δικτατορία του Ι. Μεταξά και τις φρικαλεότητες του Β΄ Παγκόσμιου Πόλεμου και την πνευματική ελευθερία να φυλακίζεται κατά τη Δικτατορία του 1967.
Ο ίδιος ταλανίστηκε και διχάστηκε πολλές φορές για το ποια είναι τελικά η επιρροή της μοίρας στην ανθρώπινη ψυχή. Στη συλλογή "Μυθιστόρημα" σαν άλλος Ορέστης, αποδέχεται το αμετάκλητο και τετελεσμένο παιχνίδι της μοίρας. Ο άνθρωπος ότι και να κάνει δεν μπορεί να ξεφύγει από το μέλλον του που είναι προκαθορισμένο και τις περισσότερες φορές σκοτεινό.
Από την άλλη, "στο Θερινό Ηλιοστάσιο", ο Σεφέρης επιμένει ότι υπάρχει ελπίδα και αυτή καθρεπτίζεται στο πρόσωπο των παιδιών. Οι ενήλικες είναι ήδη καταδικασμένοι, αλλά τα παιδιά αθώα και ανήξερα από το κακό και την αδικία, μπορούν να κάνουν την διαφορά και να ξεφύγουν από το δυσοίωνο μέλλον των πατέρων τους.
Όλο του το έργο είναι γεμάτο με λέξεις που συμβολίζουν κάτι διαφορετικό, γι’ αυτό και είναι περίπλοκος και δύσκολος στην ανάγνωση. Παρέμεινε ωστόσο πάντα λυρικός και στοχαστικός, ενώ με επιτυχία κατάφερε να μπλέξει την ελληνική αρχαιότητα και μυθολογία με τις κοινωνικές πραγματικότητες της Σύγχρονης Ελλάδας.
Με την ποίηση του κατάφερε να περάσει τα σύνορα της Ελλάδας και να γίνει γνωστή σε κάθε γωνιά του κόσμου. Ο Σεφέρης επιπλέον έγραψε αρκετά δοκίμια και μετέφρασε στα ελληνικά έργα σπουδαίων ξένων συγγραφέων. Το 1946 έγινε μέλος του διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Θεάτρου και της Εθνικής Ραδιοφωνίας. Το 1947 τιμήθηκε με το βραβείο Παλαμά για την ποίησή του, ενώ το 1960, έπειτα από πολλές προσπάθειες, επανέφερε στην Ελλάδα τα λείψανα του ποιητή Ανδρέα Κάλβου.
Πηγή: news247.gr
