Τα φορτηγά περνούσαν και μετέφεραν πατάτες για αποθήκευση στα μπεζεστένια. Πολλές σκόρπιζαν στο δρόμο, η βρώμα από τις σαπισμένες πατάτες ήταν αφόρητη. Θυμάμαι που έλεγαν πως μερικά φορτία τα πέταξαν στον Πάμισο, ενώ οι αγρότες είχαν κάνει επίθεση στην Ενωση της οποίας τα γραφεία ήταν στη Μερλοπούλου (απέναντι από την Γαργαλίδου) και οι υπάλληλοι έφυγαν από την πίσω πλευρά που έβγαινε στην Κολοκοτρώνη. Γεωπόνος και υπάλληλος της Ενωσης τότε ο πατέρας μου, ήταν ο μόνος που έμεινε στο χώρο προσπαθώντας να δώσει εξηγήσεις στους εξαγριωμένους αγρότες, με τους οποίους διατηρούσε πολύ καλές σχέσεις.
ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΠΑΤΑΤΑΣ
Τα χρόνια πέρασαν, οι περισσότεροι άνθρωποι που έζησαν τα γεγονότα έφυγαν από τη ζωή, η μνήμη χαμένη, κανένας δεν θυμόταν πότε συνέβησαν όλα αυτά. Η προσφυγή στις εφημερίδες της εποχής ήταν μονόδρομος, από αυτές αντλήσαμε πολύτιμες πληροφορίες για τα όσα συνέβησαν το 1957. Οπως διαπιστώθηκε από την έρευνα τα προβλήματα είχαν διαφανεί νωρίς, καθώς στις αρχές Απριλίου ο νομάρχης κ. Κυρ. Σταμουλάς επισκέφθηκε τη Μεσσήνη όπου μεταξύ άλλων «μετά των γεωργικών οργανώσεων εξητάσθη το όλως ιδιαιτέρως απασχολούν τους αγρότας της περιοχής, ζήτημα τοποθετήσεως των γεωμήλων (πατάτας) εις τας αγοράς του εσωτερικού. Διεπιστώθη κατά την συζήτησιν ότι λόγω της μεγάλης παραγωγής του προϊόντος επιβάλλεται η λήψις προστατευτικών μέτρων εκ μέρους της Νομαρχίας τόσον διά την συγκράτησιν των τιμών όσον και διά την εξασφάλισιν των πατατοπαραγωγών έναντι του εμπορίου» (1).
Ως τρόπος για τη διασφάλιση των παραγωγών οι οποίοι πωλούσαν πατάτες στους εμπόρους, επιλέχθηκε η διάθεση του προϊόντος μέσω της Ενωσης, η οποία όμως δεν είχε καμία εμπορική αρμοδιότητα. Σε αγορανομική διάταξη που υπέγραψε ο νομάρχης αναφέρονταν μεταξύ άλλων τα εξής: «Πάσα οπώλησις γεωμήλων εις ποσότητα άνω των 100 οκάδων και μεταφορά εκτός του Νομού Μεσσηνίας, διενεργείται υποχρεωτικώς μέσω των κατά τόπους Ενώσεων Γεωργικών Συνεταιρισμών του Νομού Μεσσηνίας ή των Γεωργικών Συνεταιρισμών, κατόπιν προηγουμένης εξουσιοδοτήσεως αυτών, υπό των οικείων Ενώσεων, παρεχομένης εγγράφως. Η εκλογή του παραγωγού εξ ου θα προέρχονται τα προς αγοράν γεώμηλα ανήκει εις τον αγοραστήν. Οι μη ανήκοντες εις συνεταιρισμών παραγωγοί εξυπηρετούνται υποχρεωτικώς όσον αφορά την πώλησιν του προϊόντος των, διά των Ενώσεων ή των εξουσιοδοτημένων συνεταιρισμών της περιοχής των». (2)
Παρά την αναμενόμενη υπερπαραγωγή όμως, η κυβέρνηση αποφάσισε να κάνει εισαγωγές πατάτας ξεσηκώνοντας διαμαρτυρίες. Το θέμα τέθηκε στον πρώην υπουργό και βουλευτή Στ. Κωστόπουλο, ο οποίος επισκέφθηκε τη Μεσσήνη όπου «τερματίζων την πρόσφατον περιοδείαν του, και κληθείς υπό των διοικήσεων των πατατοπαραγωγών έλαβε μέρος εις την συγροτηθείσαν μεγάλην σύσκεψιν εις την οποίαν εξητάσθησαν τα ζητήματα που απασχολούν τους πατατοκαλλιεργητάς. Ο κ. Κωστόπουλος ωμίλησε προς τους εκπροσώπους των καλλιεργητών και εξέφρασε την συμπάθειάν του προς τον διεξαγόμενον υπ’ αυτών αγώνα και την προθυμίαν του όπως συμβάλη εις την επιτυχίαν των επιδιωκόμενων σκοπών. Ετονίσθη ότι οι καλλιεργηταί αντιμετωπίζουν σήμερον αυξημένα έξοδα και πρέπει το κράτος να μεριμνά ώστε να εξασφαλίζονται ανάλογοι τιμαί» (3).
Σε τηλεγράφημα που έστειλε ο κ. Κωστόπουλος αναφέρει τα εξής: «Διερμηνεύων αγανάκτησιν πατατοπαραγωγών Νομού Μεσσηνίας δια ενεργηθείσαν και ενδεχομένως μελετωμένην νέαν εισαγωγήν πατάτας εκ Κύπρου καθ’ ήν εποχήν η γνωστή πρώιμος παραγωγή Νομού Μεσσηνίας ευρλισκεται διάθεσιν καταναλώσεως θεωρώ χρέος μου να διαμαρτυρηθώ εντόνως δια άστοχον χειρισμόν ζητήματος από μέρους αρμοδίων υπουργών. Τοιαύτη τακτική καταδικάζει όχι μόνον σημερινούς πατατοπαραγωγούς αλλά και το μέλλον της καλλιέργειας ταύτης εις την χωράν μας, δεδομένου, ότι παραγωγοί διαπιστώνουν εγκατάλειψίν των εις εκμετάλλευσιν εισαγωγέων εμπόρων και κερδοσκοπίας. Ανάγκη απόλυτος ανασταλή κάθε εισαγωγή και οργανωθή οπωσδήποτε σύστημα υποστηρίξεως τιμών και ασφαλίσεως κατά υποτιμητικής κερδοσκοπίας» (4).
Ομως εισαγωγή έγινε, όπως αποκάλυψε με επιστολή του ο πρόεδρος της Κτηματικής Αδελφότητας Καλαμάτας Δημ. Λιακάκης, ο οποίος έγραφε ότι «η κυβέρνησις και δη το υπουργείον Εμπορίου εγνώριζε άριστα ότι εφέτος είχομεν πλουσίαν παραγωγήν πατάτας λόγω της μεγάλης καλλιέργειας και των καλών καιρικών συνθηκών. Επίσης εγνώριζε καλώς ότι η συγκομιδή της πατάτας αρχίζει από 1ης Απριλίου η πρώιμος "ξερική" και από τας 20 Απριλίου αρχίζει πλούσια συγκομιδή. Καίτοι λοιπόν το εγνώριζε εισήγαγε το τελευταίον δεκαήμερον Απριλίου χιλιάδας τόννους πατάτας εκ του εξωτερικού, με αποτέλεσμα να πωλείται η Μεσσηνιακή πατάτα εις τόσον εξευτελιστικάς τιμάς, μη καλύπτουσας ούτε τα έξοδα καλλιέργειας» (5). Παράλληλα στην επιστολή επικρίνεται η μέθοδος της πώλησης μέσω Ενωσης, προφανώς γιατί οι έμποροι, εκβιάζοντας για χαμηλότερες τιμές με απευθείας συναλλαγή, απείχαν από την αγορά.
ΕΞΑΓΟΡΑ ΠΛΕΟΝΑΣΜΑΤΩΝ
Λίγες ημέρες αργότερα ορίζεται κατώτατη τιμή πώλησης πατάτας από Μεσσηνία, Ηλεία, Αχαΐα και Νάξο στις 2 δραχμές η οκά. Οι Ενώσεις θα πλήρωναν 1,60 δρχ. την οκά για το 60% των ποσοτήτων και 1,20 δραχμές την οκά για το υπόλοιπο 40%. Η διαφορά από τις 2 δραχμές την οκά που θα πλήρωναν οι έμποροι, θα πήγαινε για να εξαγοραστούν τα πλεονάσματα της πατάτας. Ετσι προέκυπτε ένας μέσος όρος τιμής που πληρωνόταν ο παραγωγός στις 1,44 δραχμές η οκά (6).
Με απόφαση του υπουργού Εμπορίου κ. Μάρτη αποφασίστηκε να γίνει εξαγορά των πλεονασμάτων από την ΚΥΔΕΠ προκειμένου να διατεθεί στις βιομηχανίες για την παραγωγή γλυκόζης και ο βουλευτής Αποστ. Σχινάς σπεύδει να κάνει γνωστό μεταξύ άλλων ότι ότι «κατόπιν παραστάσεών μου προ τον υπουργόν Εμπορίου συνεκάλεσεν ούτος βιομήχανους γλυκόζης και ηξίωσε όπως αντί αραβοσίτου και λοιπών προϊόντων προς παραγωγήν γλυκόζης χρησιμοποιούν εφεξής πατάταν» (7).
Οι πατάτες όμως πουλιούνται στην Αθήνα προς 1,50 δραχμή η οκά και οι λογαριασμοί δείχνουν ότι στον παραγωγό φθάνουν μόλις 30-40 λεπτά, ενώ την πληρώνουν μεσίτες και παραγωγοί για παραβίαση της αγορανομικής διάταξης (8).
Την επόμενη μέρα ο υφυπουργός Κοινωνικής Πρόνοιας Ιωαν. Ψαρρέας ανακοινώνει ότι μετά από τηλεφωνική επικοινωνία που είχε με τον υπουργό Εμπορίου Παν. Παπαληγούρα, αποφασίστηκε η χρηματοδότηση της ΚΥΔΕΠ με 15 εκατομμύρια δραχμές για να προχωρήσει σε συγκέντρωση. Με βάση τους υπολογισμούς του η ΚΥΔΕΠ θα αγόραζε 6 εκατομμύρια οκάδες προς 1,20 δραχμές την οκά για να τη διαθέσει στη βιομηχανία (9). Την ίδια ημέρα δημοσιεύεται επιστολή διαμαρτυρίας της Ενωσης προς τους αρμόδιους υπουργούς και τους βουλευτές Μεσσηνίας κ. κ. Σχινά, Λαντζούνη, Κωστόπουλο, Μπούτο, Κοκκέβη, Σπέντζα, Καλαντζάκο, Σαμαρά και Καμβύση, αλλά και προς τις συνεταιριστικές οργανώσεις. Η επιστολή υπογραφόταν από τον πρόεδρο της Ενωσης Παν. Πανόπουλο και ανέφερε τα εξής: «Διερμηνεύοντες αγανάκτησιν πατατοπαραγωγών περιφερείας μας διαμαρτυρόμεθα εντόνως δι' αδιαφορίαν αρμοδίων διά τύχην πατατοπαραγωγής. Τρία εκατομμύρια οκάδες πατάτας παραμένοντα αζήτητα εις αγρούς περιφερείας ενώσεώς μας, διατρέχουν κίνδυνον άμεσης καταστροφής. Προ τεραστίων ζημιών αγρόται ευρίσκονται εν αναστατώσει και αγανακτήσει. Οργάνωσίς μας αδυνατεί συγκράτηση κατάστασιν δι’ απλών δηλώσεων προς παραγωγούς περί επικειμένης λήψεως αποτελεσματικών κυβερνητικών μέτρων προστασίας άτινα παρά τας σχετικάς δημοσιεύσεις εις τον τύπον δεν εξαγγέλλονται επισήμως. Ποιούμεθα υστάτην έκκλησιν περί ταχείας λήψεως και εξαγγελίας αποτελεσματικών μέτρων. Κρίνεται απαραίτητος άμεσος χρηματοδότησις ΚΥΔΕΠ δι’ επαρκών κεφαλαίων ίνα πραγματοποιηθή εξαγορά καταστρεφόμενης πλεοναζούσης παραγωγής. Σχετική χρηματοδότησις αποδεχόμεθα εσχάτη ανάγκη βαρύνη μέλλουσαν παραγωγήν γεωμήλων. Εξευρεθή λύσις διά βιομηχανικήν αξιοποίησιν εξαγορασθησομένων γεωμήλων διά παραγωγήν γλυκόζης, οινοπνεύματος, κτηνοτροφών, παρασκευήν διπυρήτου άρτου και πρόσμιξιν γεωμήλων εις άρτον. Ληφθούν αποτελεσματικώτερα μέτρα αγορανομικής διατάξεως διά πραγματοποίησιν τιμής καταναλισκόμενης πατάτας δύο δραχμών βάσει εισηγήσεως ΠΑΣΕΓΕΣ. Περαιτέρω καθυστέρησις εξαγγελίας ανωτέρω μέτρων δικαιώνει πεποίθησιν παραγωγών ότι εμπαίζονται υπό αρμοδίων υπουργείων και συνεταιρικών οργανώσεων, κινδύνους ους μη δυνάμενοι αντιμετωπίσωμεν απεκδυόμεθα πάσης ευθύνης» (10).
Το πρόβλημα όμως παραμένει άλυτο και τα προβλήματα μεγάλα. Σε εκτενές κείμενο με το ιστορικό της απόφασης πληροφορούμαστε ότι το πρόβλημα ξεκίνησε τη Μεγάλη Πέμπτη, όταν με πρόφαση την έλλειψη πατάτας έγινε εισαγωγή ποσότητας 2 χιλιάδων τόννων οι οποίες πουλήθηκαν προς 3,20 δραχμές την οκά και οι παραγωγοί έμειναν με τις υποσχέσεις. Στο μεταξύ οι υπάλληλοι της αρμόδιας υπηρεσίας όταν άρχισε η συγκέντρωση έκριναν ότι μόνον το 20-40% της πατάτας έκανε για συγκέντρωση και ξεσηκώθηκαν νέες διαμαρτυρίες. Ενώ έπεφταν ποινές φυλάκισης μέχρι και 2 μήνες στους παραβάτες της αγορανομικής διάταξης αλλά όλως περιέργως οι πατάτες έφθαναν στην αγορά με 1,5 δραχμή την οκά (11).
ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ
Και αυτή η προβληματική συγκέντρωση όμως διακόπηκε με αποτέλεσμα να ξεσηκωθούν οι πατατοπαραγωγοί στη Μεσσήνη, καθώς όχι μόνον δεν επαληθεύτηκε η υπόσχεση για συγκέντρωση 6 εκ. οκάδων πατάτας, αλλά διακόπηκε η συγκέντρωση: «Οι πατατοπαραγωγοί Μεσσήνης ευρίσκονται εις αναστάτωσιν λόγω της εγκαταλείψεώς των εκ μέρους του κράτους, η οποία τους καταδικάζει εις μαρασμόν. Αι οργανώσεις των πατατοπαραγωγών θα διαμαρτυρηθούν εντόνως.
Σκηναί απελπισίας διεδραματίσθησαν συνεπεία τηλεγραφήματος της ΚΥΔΕΠ εκ του οποίου προέκυπτεν, ότι ετερματίζετο η συγκέντρωσις. Το τηλεγράφημα ληφθέν την 10.30 π. μ. ώραν χθες εις την Ενωσιν Γεωργικών Συνεταιρισμών Μεσσήνης ανέφερεν, ότι θα διεκόπτετο η συγκέντρωσις, διότι η ζητηθείσα ποσότης των 870 χιλιάδων τόννων υπερεκαλύφθη. Το τηλεγράφημα εξερράγη ως βόμβα εις την πόλιν. Η συγκέντρωσις διεκόπη αμέσως, ενώ περίπου πεντακόσιοι διαδηλωταί παραγωγοί κατηυθύνθησαν προς την πλατείαν, ζητούντες να κλείσουν τα καταστήματα εις ένδειξιν διαμαρτυρίας. Οι πατατοπαραγωγοί μετέβησαν εις την υποδιοίκησιν Χωροφυλακής, ο διοικητής της οποίας επεκοινώνησε με την Νομαρχίαν και τον διοικητήν Χωροφυλακής Μεσσηνίας και ανέφερε τα συμβαίνοντα. Κατόπιν τούτου έφθασεν ενταύθα ο διευθυντής της Νομαρχίας κ. Σταύρου και ο διοικητής Χωροφυλακής κ. Καντάρης. Η ηρεμία απεκατεστάθη μετά την λήψιν τηλεγραφήματος του υπουργείου Εμπορίου εις το οποίον ανεφέρεται ότι η συγκεντρωθησομένη ποσότητα πατάτας ανέρχεται εις 1.865.000 οκάδας.
Υπήρχον πληροφορίαι συμφώνως προς τα οποίας θα γίνη δεκτή προς συγκέντρωσιν ετέρα ποσότης εκ πεντακοσίων χιλιάδων οκάδων πατάτας. Τοιουτοτρόπως το συνολικόν ποσόν της συγκεντρωθησομένης ποσότητας αναβιβάζεται 1.865.000 οκάδας» (12). Στο μεταξύ έντονες είναι οι διαμαρτυρίες Καλαματιανών παραγωγών γιατί στην περιφέρειά τους είχαν συγκεντρωθεί μόνον 15.000 οκάδες (13). Κάτω από την πίεση των πραγμάτων ο υφυπουργός Κοινωνικής Πρόνοιας Ιωάν. Ψαρρέας ανακοινώνει ότι θα συγκεντρωθούν 500 τόννοι πατάτα πλέον των 1.750 τόννων που είχαν προβλεφθεί αρχικά (14).
Η κατάσταση όμως ήταν έκρυθμη, οι παραγωγοί ξεσηκώθηκαν και επαπειλήθηκαν σοβαρά επεισόδια. Η ζωή στην πόλη είναι αφόρητη από τις πατάτες που σαπίζουν μέσα στο κατακαλόκαιρο. Την περιγραφή της κατάστασης έκανε σε ρεπορτάζ ο Σωκράτης Λεκέας, ο οποίος έγραφε: «Ο ελληνικός πλούτος πετιέται στα σκουπίδια. Επερίσσευσαν τα αγαθά εις την Ψωροκώσταινα και το έχομε ρίξει στην τρελλή… Δύο αυτοκίνητα φορτωμένα σάπια πατάτα διέσχισαν την Μεσσήνη το πρωί της Κυριακής και πήραν την άγουσαν προς το ποτάμι. Οι παραγωγοί ήθελαν να ξεφορτώσουν εμπρός εις τα γραφεία της Ενώσεως Γεωργικών Συνεταιρισμών ή την Αγροτράπεζαν, αλλά ημποδίσθηκαν και το σαπισμένο φορτίο, που άρχισε πια να γίνεται εστία μολύνσεως, απεμακρύνθη από την πόλιν. Μέχρι τώρα η κρατική αστοργία κατέστησε αζήτητους τους σωρούς της μεσσηνιακής παραγωγής. Ιδού, ότι άρχισαν να γίνωνται και επικίνδυνοι για την δημόσια υγεία της γείτονος. Αφθονη πατάτα εξακολουθεί να μπαίνει με τα αυτοκίνητα από την ύπαιθρο στο Νησί, ενώ η συγκέντρωσις κλείνει. Το πανηγύρι της απελπισίας συνεχίζεται […]
[…] Η εικόνα που παρουσιάζει η πόλις είναι φρικτή. Ενα χάλασμα ανατολικώς του γυμνασίου (σ.σ. το Γυμνάσιο ήταν στη σημερινή θέση του ΟΤΕ), με φραγμένες τις πόρτες είναι γεμάτο πατάτα. Μια αίθουσα μονοκόμματη 10 Χ 10 περίπου. Γύρω υπάρχουν μικροσωροί σκορπισμένοι. Το μπεζεστένι και όλη η πλησίον περιοχή είναι σαν να έβρεχε από τον ουρανό πατάτες. Ακόμη και σε κεντρικούς δρόμους κείται σκορπισμένος ο εθνικός πλούτος, όπου δεν πρόφθασε να τον περιμαζέψει ο οδοκαθαριστής. Επί ημέρες εκτεθειμένο στον αφόρητο καύσωνα το προϊόν αρχίζει να σήπεται. Δεν μπορείς να σταθείς από τις αναθυμιάσεις. Και τα αυτοκίνητα καταφθάνουν συνεχώς με νέα φορτία ενώ τα περιθώρια του αναιμικού προγράμματος συγκεντρώσεων εξαντλούνται. Οκτακόσιες χιλιάδες οκάδες είχον συγκεντρωθεί μέχρι της μεσημβρίας της Κυριακής στην Μεσσήνη. Και η απομένουσα προς συγκέντρωσιν πατάτα, από την τελευταίαν δόσιν των 500.000 οκάδων καλύπτει κάτι πλέον του ενός τρίτου. Τα αυτοκίνητα καταφθάνουν συνεχώς κατάφορτα γεμάτα πατάτα για… πέταγμα. Και συνεχίζεται το πανηγύρι της απελπισίας. Πώς έχομεν την αξίωσι, έπειτα από όλα αυτά, να μείνη ο νέος στο χωράφι του πατέρα του και να μην τραπή προς την πόλιν; Τι να τα κάμη τα ωραία λόγια και τους επαίνους που διαβάζει στις εφημερίδες και ακούει στο ραδιόφωνο, όταν μάλιστα πληροφορείται από τα ίδια αυτά μέσα, πόσον καλύτερα περνούν άλλοι με λιγώτερον μόχθον και χωρίς κινδύνους;» (15).
Κάπως έτσι κύλησαν και οι επόμενες ημέρες, πολλά φορτία πατάτας κατέληξαν στον Πάμισο και από εκεί στη θάλασσα, ενώ για πολύ καιρό η μυρωδιά του σάπιου απλωνόταν στην πόλη. Οι παραγωγοί έπαθαν σοβαρές ζημιές και χρειάστηκαν θυσίες και κόποι για να ορθοποδήσουν και να συνεχίσουν την καλλιέργεια που επεκτάθηκε με γοργούς ρυθμούς, ακολουθώντας αντίστροφη πορεία από αυτή της καλλιέργειας ρυζιού.
(1) "Θάρρος" 3 Απριλίου 1957
(2) "Θάρρος" 25 Απριλίου 1957
(3) "Θάρρος" 27 Απριλίου 1957
(4) "Θάρρος" 27 Απριλίου 1957
(5) "Θάρρος" 11 Μαΐου 1957
(6) "Σημαία" 16 Μαΐου 1957
(7) "Σημαία" 1 Ιουνίου 1957
(8) "Σημαία" 6 Ιουνίου 1957
(9) "Σημαία" 7 Ιουνίου 1957
(10) "Σημαία" 7 Ιουνίου 1957
(11) "Θάρρος" 23 Ιουνίου 1957
(12) "Θάρρος" 26 Ιουνίου 1957
(13) "Θάρρος" 28 Ιουνίου 1957
(14) "Σημαία" 29 Ιουνίου 1957
(15) "Θάρρος" 2 Ιουλίου 1957
