Από την αρχαιότητα, στις χώρες όπου ευδοκιμεί το ελαιόδεντρο, το ελαιόλαδο, το προϊόν σύνθλιψης του καρπού της ελιάς, κατέχει μία από τις υψηλότερες θέσεις στη λίστα φυσικών προϊόντων με υγειοπροστατευτικές ιδιότητες. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στο χειρόγραφο του Διοσκουρίδη «Περί Ύλης Ιατρικής» (1ος αιώνας μ.Χ) για το ομφάκινο έλαιο (αγουρέλαιο) ως φάρμακο με εξαιρετικές θεραπευτικές ιδιότητες.
Πρόκειται για το λάδι που παράγεται νωρίς κατά την ελαιοκομική περίοδο (Οκτώβριο - Νοέμβριο), με ψυχρή έκθλιψη πράσινων ελιών, οι οποίες συλλέγονται προσεκτικά ώστε να αποφευχθούν τραυματισμοί του καρπού. Το αγουρέλαιο ξεχωρίζει για την υψηλή του περιεκτικότητα σε βιταμίνες και πολυφαινόλες: συστατικά που προστατεύουν τα κύτταρα από το οξειδωτικό στρες και τις ελεύθερες ρίζες.
Τα τελευταία 30 χρόνια, επιδημιολογικές μελέτες υποδεικνύουν ότι λαοί που ακολουθούν τη μεσογειακή διατροφή, κύριο συστατικό της οποίας είναι το ελαιόλαδο, εμφανίζουν σημαντικά χαμηλότερα ποσοστά ασθενειών όπως τα καρδιαγγειακά, ο καρκίνος, η άνοια και το Αλτσχάιμερ. Η επιστημονική έρευνα έχει εστιάσει στις υγειοπροστατευτικές ιδιότητες του ελαιόλαδου, προσδιορίζοντας αρκετές από τις ουσίες που προσδίδουν αυτές τις ιδιότητες στον μαγικό χυμό του καρπού της ελιάς.
ΟΙ ΠΟΛΥΠΛΟΚΕΣ ΚΑΙ ΤΟΣΟ ΕΥΕΡΓΕΤΙΚΕΣ ΠΟΛΥΦΑΙΝΟΛΕΣ
Ανάμεσα στις ενώσεις στις οποίες το ελαιόλαδο και ειδικά το αγουρέλαιο οφείλει τις ευεργετικές του ιδιότητες είναι οι φαινολικές – και ιδιαίτερα οι αλκοόλες και τα σεκοϊριδοειδή: πολύπλοκες οργανικές ενώσεις της φύσης (Εικόνα 1), κάποιες από τις οποίες απαντώνται αποκλειστικά στο ελαιόλαδο. Είναι οι ουσίες που του προσδίδουν την πιπεράτη-καυτερή του γεύση.
Εικόνα 1. Χημικοί τύποι των πιο καλά μελετημένων πολυφαινολών του ελαιόλαδου
Η πολύπλοκη χημική δομή των πολυφαινολών δυσκολεύει τη χημική τους σύνθεση, ενώ είναι εφικτή η απομόνωσή τους από το ελαιόλαδο και τα παραπροϊόντα σύνθλιψης του καρπού της ελιάς ή των φύλλων της. Ενδιαφέρον είναι ότι το αγουρέλαιο, ανεξαρτήτως ποικιλίας ελιάς, είναι πλούσιο σε πολυφαινόλες, με την περιεκτικότητα να διαφέρει ανάλογα με την ποικιλία του ελαιόδεντρου, τον τρόπο συλλογής του ελαιόκαρπου και τη διαδικασία της ελαιοποίησης.
Κάποιες ποικιλίες ελιάς, όπως η Κορωνέϊκη, η ελιά Καλαμών, η Ολύμπια, η Λιανολιά Κέρκυρας καθώς και η αγριελιά, παράγουν ελαιόλαδο με πολύ υψηλά επίπεδα πολυφαινολών ακόμα και όταν οι ελιές συγκομίζονται αργότερα (π.χ. Δεκέμβριο).
ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΣΕ ΚΑΡΚΙΝΙΚΑ ΚΥΤΤΑΡΑ
Τα τελευταία 6 χρόνια, σε εργαστήριο του Ελληνικού Ινστιτούτου Παστέρ, με υπεύθυνη ερευνήτρια την Δρ Χαραλαμπία Μπολέτη και σε συνεργασία με το εργαστήριο του αν. καθηγητή Προκόπη Μαγιάτη από το Τμήμα Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, διενεργείται έρευνα για τις υγειοπροστατευτικές-αντικαρκινικές ιδιότητες των πολυφαινολών του ελαιολάδου σε πολλούς τύπους καρκίνου. Για τον καρκίνο του μαστού δε, οι έρευνες έχουν προχωρήσει και σε πειραματικό μοντέλο καρκίνου μαστού σε ζώα (ποντίκια) σε συνεργασία με τα εργαστήρια των διευθυντών Ερευνών Δρ Στάθη Γκόνου και Δρ Βασίλη Ζουμπουρλή από το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών.
Η έρευνα με τα καρκινικά κύτταρα έδειξε ότι οι ουσίες ελαιοκανθάλη, άγλυκο ελευρωπαΐνης, άγλυκο λιγκστροσίδη και ελαιασίνη, με τη σειρά που αναφέρονται, παρουσιάζουν ισχυρή δράση αναστέλλοντας τον πολλαπλασιασμό και προκαλώντας θάνατο σε όλους τους τύπους των καρκινικών κυττάρων στα οποία προστέθηκαν (1). Ο δε συνδυασμός τους αποδείχτηκε ακόμα πιο αποτελεσματικός (2) υποδεικνύοντας συνεργιστική/ενισχυτική δράση μεταξύ των διαφορετικών φαινολών.
Τα αποτελέσματα αυτά ώθησαν τους ερευνητές να ελέγξουν σε ποντίκια με καρκίνο του μαστού την αντικαρκινική δράση μίγματος όλων των φαινολών (Ολικό Φαινολικό Εκχύλισμα Ελαιολάδου). Τα πειραματόζωα αυτά, δεν παράγουν Β και Τ λεμφοκύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος και επιτρέπουν έτσι την ανάπτυξη όγκων μετά από εμφύτευση ανθρώπινων καρκινικών κυττάρων (ξενογραφήματα) (Εικόνα 2). Οι καρκινικοί όγκοι δημιουργήθηκαν με εμφύτευση κάτω από το δέρμα, καρκινικών κυττάρων μαστού από άνθρωπο, ανθεκτικών σε χημειοθεραπεία (κύτταρα MDA-MB231) (Εικόνα 2).
Εικόνα 2. Το μοντέλο πειραματοζώων που χρησιμοποιήθηκε στην έρευνα.
Οι ομάδες των πειραματοζώων έλαβαν από το στόμα Ολικό Φαινολικό Εκχύλισμα Ελαιολάδου ή Ελαιόλαδο με υψηλή περιεκτικότητα σε πολυφαινόλες (1000 mg/Kg). Έναρξη της χορήγησης έγινε σε διαφορετικές χρονικές στιγμές ως προς την εμφύτευση των καρκινικών κυττάρων (ξενογραφήματα). Τα πειράματα διήρκεσαν 40-50 ημέρες.
ΠΟΛΥ ΕΝΘΑΡΡΥΝΤΙΚΑ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Η μελέτη έδωσε πολύ ενδιαφέροντα και ενθαρρυντικά αποτελέσματα:
* Σε όλες τις περιπτώσεις, οι καρκινικοί όγκοι που αφαιρέθηκαν από τα ζώα τα οποία έλαβαν τις πολυφαινόλες ήταν σημαντικά μικρότεροι σε μέγεθος και βάρος από τους όγκους που αφαιρέθηκαν από τα ποντίκια που δεν έλαβαν πολυφαινόλες.
* Στο δε πείραμα όπου τα ποντίκια έλαβαν ελαιόλαδο υψηλής περιεκτικότητας σε πολυφαινόλες, οι καρκινικοί όγκοι που αναπτύχθηκαν ήταν επίσης μικρότεροι, κατά 30% περίπου, από αυτούς που αναπτύχθηκαν στα ζώα τα οποία έλαβαν ελαιόλαδο χωρίς πολυφαινόλες.
* Η έναρξη χορήγησης (φαινολών ή ελαιολάδου) πριν την εμφύτευση των καρκινικών κυττάρων έδωσε καλύτερα αποτελέσματα, αναδεικνύοντας την προστατευτική-προληπτική δράση των φαινολών στην ανάπτυξη καρκίνου του μαστού. Η έναρξη χορήγησης φαινολών στα πειραματόζωα μετά την εμφάνιση των όγκων, είχε πολύ μικρή μείωση στην ανάπτυξη του καρκίνου.
ΜΕΙΩΘΗΚΑΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙ ΟΞΕΙΔΩΜΕΝΕΣ ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ
Ένα ακόμη σημαντικό εύρημα ήταν ότι η χορήγηση στα ποντίκια πολυφαινολών ή ελαιολάδου πλούσιου σε φαινόλες οδήγησε σε σημαντική μείωση των οξειδωμένων πρωτεϊνών στον ορό του αίματος. Υψηλά επίπεδα οξειδωμένων πρωτεϊνών στο αίμα και στα κύτταρα των ιστών είναι δείκτης οξειδωτικού στρες, καταπόνησης, γήρανσης και ασθένειας. Ο καρκίνος προκαλεί αύξηση στα επίπεδα των οξειδωμένων πρωτεϊνών στο αίμα των ασθενών.
Συνολικά, τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης υποδεικνύουν ότι οι πολυφαινόλες του ελαιολάδου έχουν προφυλακτική-προληπτική δράση στην ασθένεια του καρκίνου του μαστού και επιπλέον συμβάλουν γενικά στην υγεία και ευζωΐα.
ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ
Η μελέτη με τα πειραματόζωα χρηματοδοτήθηκε από την Περιφέρεια Πελοποννήσου / Εθνικό Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (Αρ. Πρωτ. 5656 / 24-10-2023) και πρόκειται να υποβληθεί σύντομα προς δημοσίευση σε διεθνές περιοδικό. H έρευνα με τα καρκινικά κύτταρα χρηματοδοτήθηκε από πρόγραμμα ΕΣΠΑ (ΕΔΒΜ103) (Υποστήριξη ερευνητών με έμφαση στους νέους ερευνητές-κύκλος Β’ 2014-2020).
Οι ερευνητές που εκπόνησαν τις μελέτες αναζητούν χρηματοδότηση για την επιβεβαίωση της ευεργετικής δράσης των πολυφαινολών του ελαιόλαδου και σε άλλους τύπους καρκίνου, καθώς επίσης και για την περαιτέρω αξιοποίηση αυτών των αποτελεσμάτων μέσω συνεργασιών με μέλη της ιατρικής κοινότητας.
ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΜΑΣ ΩΣ ΑΓΟΥΡΕΛΑΙΟ
Τα παραπάνω επιστημονικά δεδομένα έρχονται να προστεθούν σε άλλα από αρκετές ήδη δημοσιευμένες μελέτες που υποστηρίζουν την ευεργετική αξία του ελαιολάδου και ειδικότερα του αγουρελαίου για την υγεία. Το αγουρέλαιο είναι εκείνο που περιέχει τις περισσότερες πολυφαινόλες. Οι ελαιοπαραγωγοί θα πρέπει να ευαισθητοποιηθούν ώστε κάθε χρόνο να συλλέγουν ένα μέρος της σοδειάς τους για παραγωγή αγουρέλαιου, το οποίο θα αποθηκεύουν χωριστά σε ειδικά αδιαφανή αεροστεγή δοχεία σε ψυχρούς χώρους (θερμοκρασία περίπου 17-20 oC) ώστε να διατηρούνται οι πολυφαινόλες για έναν χρόνο περίπου.
Έτσι, οι ίδιοι καταρχάς θα έχουν στο σπίτι τους αυτό το ευεργετικό για την υγεία προϊόν της φύσης που θα το προσθέτουν ωμό στη διατροφή τους καθημερινά.
Ένα μέρος αυτού του αγουρέλαιου θα μπορούσε επίσης να προωθείται και στην αγορά ως υγειοπροστατευτικό προϊόν, με σημαντικά υψηλότερη τιμή, μετά φυσικά από προσεκτικούς και ενδελεχείς ελέγχους για την περιεκτικότητα σε πολυφαινόλες και την απουσία επιμολύνσεων από τοξικά φυτοφάρμακα και υδρογονάνθρακες ορυκτέλαιων.
Δημοσιεύσεις:
1) Aikaterini Papakonstantinou, Petrina Koumarianou, Aimilia Rigakou, Panagiotis Diamantakos, Efseveia Frakolaki, Niki Vassilaki, Evangelia Chavdoula, Eleni Melliou, Prokopios Magiatis, Haralabia Boleti. (2022). New Affordable Methods for Large-Scale Isolation of Major Olive Secoiridoids and Systematic Comparative Study of Their Antiproliferative/Cytotoxic Effect on Multiple Cancer Cell Lines of Different Cancer Origins. Int J Mol Sci. 2022 Dec 20;24(1):3. doi: 10.3390/ijms24010003.
2) Aikaterini Papakonstantinou, Petrina Koumarianou, Panagiotis Diamantakos, Eleni Melliou , Prokopios Magiatis, Haralabia Boleti. (2023). A Systematic Ex-Vivo Study of the Anti-Proliferative/Cytotoxic Bioactivity of Major Olive Secoiridoids' Double Combinations and of Total Olive Oil Phenolic Extracts on Multiple Cell-Culture Based Cancer Models Highlights Synergistic Effects. Nutrients. 2023 May 29;15(11):2538. doi: 10.3390/nu15112538.
