Η πολύμηνη εκκρεμότητα, η οποία αποτέλεσε βασικό παράγοντα επιβράδυνσης των ζυμώσεων, έκλεισε χωρίς να ανοίξει ουσιαστικά η συζήτηση -ούτε μεταξύ των κομμάτων ούτε στην κοινωνία- για το εκλογικό σύστημα που θα μπορούσε να αλλάξει τα πράγματα. Η υπόθεση αποδείχθηκε πως ήταν ένα επικοινωνιακό παιχνίδι που υποκλίθηκε τελικά στις ενδοκυβερνητικές ισορροπίες και τις πολιτικές στοχεύσεις των εταίρων. Δεν απασχόλησε παρά μόνον ολίγους από τους "σοφούς" των υπουργείων, οι οποίοι σε τελευταία ανάλυση δεν κατάφεραν να πείσουν ότι έχουν να παρουσιάσουν ένα εκλογικό σύστημα έστω και με επικοινωνιακά κέρδη για τους εμπνευστές του.
Οι αρχικές εξαγγελίες προσπάθησαν να πατήσουν στη διαμορφωμένη αντίληψη της κοινής γνώμης ότι η αυτοδιοίκηση έχει μετατραπεί σε μακρύ χέρι των κομματικών και άλλων μηχανισμών που τη χρησιμοποιούν για να κυριαρχήσουν στην τοπική (και όχι μόνον) πολιτική σκηνή. Ετσι εμφανίστηκε ότι στις κυβερνητικές προθέσεις είναι να ψηφίζονται οι ικανοί υποψήφιοι δημοτικοί σύμβουλοι ανεξαρτήτως δημάρχων και συνδυασμών, καθώς οι πολίτες θα ψήφιζαν ξεχωριστά για δήμαρχο και ξεχωριστά για δημοτικούς συμβούλους. Κάποια εκ των στελεχών της ΝΔ πανηγύρισαν για την επερχόμενη ανεξαρτησία της αυτοδιοίκησης, αλλά μέχρις εκεί. Γιατί άρχισαν οι αποσαφηνίσεις μέσω διαρροών από την ομάδα εργασίας του υπουργείου Εσωτερικών που έδειχναν άλλα πράγματα. Ετσι οι πολίτες πληροφορήθηκαν ότι θα ψήφιζαν όποιους συμβούλους ήθελαν, αλλά οι σύμβουλοι θα έπρεπε να ανήκουν σε έναν συνδυασμό δημάρχου ο οποίος θα ανακοίνωνε και τους υποψηφίους του. Οταν ακόμη δεν είχαν αποκλειστεί οι ανεξάρτητες υποψηφιότητες, οι διαρροές εξηγούσαν ότι και οι ανεξάρτητοι θα έπρεπε να δηλώσουν ποιον υποψήφιο θα υποστήριζαν σε περίπτωση εκλογής τους.
Τελευταίως αποκαλύφθηκε πλήρως η πλαστότητα των επιχειρημάτων εκείνων που επινόησαν το σύστημα και η εξαπάτηση των πολιτών: Δεν θα εκλέγονταν οι υποψήφιοι σύμβουλοι με τη σειρά κατάταξης, αλλά ο συνδυασμός του δημάρχου θα κέρδιζε οπωσδήποτε το 50%+1 των εδρών, ανεξαρτήτως του ποσοστού που θα έπαιρνε στον πρώτο γύρο. Ετσι σε ένα 45μελές συμβούλιο, για παράδειγμα, αν ο πρώτος συνδυασμός έβγαζε 15 συμβούλους ως πρώτους στη σειρά του συνόλου, θα έπαιρνε από τους υπόλοιπους τις 8 έδρες που χρειάζονταν για να σχηματίσει την πλειοψηφία των 23 εδρών.
Με τον τρόπο αυτό η αρχική επιφυλακτικότητα μετατράπηκε σε άρνηση ενόψει και της διαμόρφωσης του νέου πολιτικού σκηνικού. Η μεγάλη πλειοψηφία του πολιτικού δυναμικού (παλιού και νέου) της αυτοδιοίκησης δεν θα ήθελε να βρεθεί σε κατάσταση κενού με κίνδυνο να μην είναι σε θέση να διευθύνει στοιχειωδώς τους δήμους. Το ενδεχόμενο να μην εξασφαλίζει το σύστημα δημαρχιακή πλειοψηφία στα δημοτικά συμβούλια, έστω και με συμμαχίες, θα έσπρωχνε αναγκαστικά σε ένα υπερσυγκεντρωτικό μοντέλο δήμου, όπου το δημοτικό συμβούλιο θα έπαιζε διακοσμητικό ρόλο χωρίς να έχει αρμοδιότητες, ενώ όλη η εξουσία θα ήταν στα χέρια του δημάρχου και κάποιας εκτελεστικής επιτροπής στελεχών του.
Εκ των πραγμάτων και από τις αντιδράσεις των αυτοδιοικητικών το εγχείρημα στράφηκε σε μεθόδους εξασφάλισης πλειοψηφίας για το δήμαρχο, οι οποίες οδήγησαν στο αποτέλεσμα που προαναφέρθηκε. Ως εκ τούτου δεν θα υπήρχε ουσιώδης διαφορά από το σημερινό σύστημα, αντιθέτως θα μπορούσε να οδηγήσει σε παραλυτικές καταστάσεις καθώς σε όλους τους δήμους όπου θα διεξαγόταν δεύτερος γύρος θα υπήρχε πλειοψηφία μίας και μόνον ψήφου. Πράγμα που σημαίνει ότι ανά πάσα στιγμή ακόμη και ένας σύμβουλος θα μπορούσε να εκβιάσει και να δημιουργήσει απρόβλεπτες καταστάσεις. Αυτή η πορεία είναι εκείνη που οδήγησε από την επιφυλακτικότητα στην άρνηση.
Η ηγεσία της Νέας Δημοκρατίας προσπαθεί με κάθε τρόπο να αποπολιτικοποιήσει τις εκλογές, και το νέο εκλογικό σύστημα θα μπορούσε να λειτουργήσει σε αυτή την κατεύθυνση υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα έβαζε κόμματα και μηχανισμούς από το παράθυρο. Αποδείχθηκε όμως ότι δεν χωράνε δύο καρπούζια κάτω από μια μασχάλη, πολύ περισσότερο καθώς το ΠΑΣΟΚ έχει διαφορετική πολιτική στόχευση. Κάτω από το βάρος των αλλεπάλληλων μέτρων το φλερτ με την ιδέα της υποστήριξης κοινών υποψηφίων σε μεγάλους δήμους ναυάγησε, και στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ επικράτησε η αντίληψη της υποστήριξης μιας "Ελιάς" στην αυτοδιοίκηση. Δηλαδή σχημάτων που θα συσπειρώνουν δυνάμεις που αυτοπροσδιορίζονται ως "Κεντροαριστερά" και δυνητικά θα μπορούσαν να αποτελέσουν το πρόπλασμα για γενίκευση της συμπόρευσης με άξονα την Κίνηση των "58". Το πλεονέκτημα στο χώρο της αυτοδιοίκησης συνίσταται στο γεγονός ότι στο ΠΑΣΟΚ υπάρχει ένα έμπειρο δυναμικό στην αυτοδιοίκηση με δικούς του μηχανισμούς λόγω της πολύχρονης ηγεμονίας σε αυτό το χώρο. Εκ των πραγμάτων και με βάση αυτές τις εξελίξεις, δεν ήταν δυνατόν να υπάρξει συμφωνία σε κυβερνητικό επίπεδο για αλλαγές στην κατεύθυνση που επεξεργάζονταν οι "σοφοί" του υπουργείου Εσωτερικών.
Είναι αυτονόητη η αναγκαιότητα αλλαγών οι οποίες θα ενθαρρύνουν τη συμμετοχή νέων δυνάμεων στην αυτοδιοίκηση, θα δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για να δοθεί ώθηση στις συνεργασίας διαφορετικών δυνάμεων και ανθρώπων και θα σπρώξουν σε διάλογο για την ευρύτερη συναίνεση στα τοπικά ζητήματα. Με δεδομένες τις ρυθμίσεις του εκλογικού νόμου και του "Καλλικράτη" αλλά και των αναγκών έκφρασης της τοπικής κοινωνίας, οι αλλαγές αυτές θα έπρεπε να κινούνται σε δύο κατευθύνσεις:
- Η πρώτη είναι η καθιέρωση της απλής αναλογικής με τη συμμετοχή και ανεξάρτητων στην εκλογική διαδικασία, ως πάγιου εκλογικού συστήματος στην αυτοδιοίκηση, που θα απεξαρτά τις τοπικές κοινωνίες και τις ζυμώσεις σε αυτές, από τις κεντρικές πολιτικές στοχεύσεις των κομμάτων.
- Η δεύτερη είναι η απεξάρτηση των εκλογών στις δημοτικές και τοπικές κοινότητες από τις εκλογές για το κεντρικό δημοτικό συμβούλιο, με την κατάρτιση τοπικών συνδυασμών σε ενιαίο ψηφοδέλτιο και με τη δέσμευση οι υποψήφιοι να είναι μόνιμοι κάτοικοι της τοπικής κοινότητας.
Η ευκαιρία για ουσιαστική συζήτηση χάθηκε μέσα στο παιχνίδι των εντυπώσεων. Η τοπική κοινωνία όμως την έχει ανάγκη και επιβάλλεται κάποτε να ανοίξει.
Ηλίας Μπιτσάνης
