Οι κορυφές της διεθνούς επιστημονικής αναγνώρισης που έχει κατακτήσει ο Ελληνας κλινικός ερευνητής είναι τόσο υψηλές, που δημιουργούν αυτομάτως δέος. Διαβάζουμε, για παράδειγμα, ότι «είναι ένας από τους πιο υψηλά αναφερόμενους επιστήμονες, όχι μόνο στην Κλινική Ιατρική, αλλά και στη Βιολογία και τη Βιοχημεία, καθώς και ο υψηλότερα αναφερόμενος κλινικός παιδίατρος ή ενδοκρινολόγος παγκοσμίως».
Ο Γεώργιος Χρούσος αναφέρεται μεταξύ άλλων και στο βιβλίο της Βάσως Μιχοπούλου «Τα φωτεινά μυαλά δεν έχουν πατρίδα», που παρουσιάστηκε πριν από λίγο καιρό και στην Καλαμάτα. Και αύριο Πέμπτη στις 7 μ.μ., συνοδευόμενος από τη συγγραφέα αλλά και το γιατρό Μανώλη Μάκαρη, θα δώσει μια πολύ ενδιαφέρουσα διάλεξη στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου με θέμα: «Οικονομική κρίση και διαχείριση του στρες». Προτού αδράξουμε λοιπόν αυτή τη σπάνια ευκαιρία, ας δούμε τι είπε ο καθηγητής στην «Ε» για την αριστεία, μα και για την υγεία, την ευτυχία και -τελικά- το νόημα της ζωής μας.
Συνέντευξη στην Πέπη Αλευρά
- Ανήκετε στους επιστήμονες με τη μεγαλύτερη επιρροή παγκοσμίως. Τι ακριβώς πρέπει κανείς να διαθέτει, ώστε να κάνει κυριολεκτικά όλο τον κόσμο να τον ακούσει;
«Στην επιστήμη γενικότερα, αλλά συγκεκριμένα και στην Ιατρική που είναι τόσο επιστήμη όσο και τέχνη, όλο το οικοδόμημα της γνώσης στηρίζεται σε πρωτότυπα ισχυρά και σημαντικά δεδομένα, έννοιες κι εφαρμογές, τα οποία δημοσιεύονται σε επιστημονικά περιοδικά, βιβλία, και σήμερα πλέον στον ηλεκτρονικό Τύπο. Οι δημοσιεύσεις αυτές είναι προσβάσιμες στους επιστήμονες, αλλά και στο κοινό - στο δεύτερο κυρίως μέσω εκλαΐκευσης από τους ίδιους τους επιστήμονες, καθώς και από ειδικούς δημοσιογράφους. Αυτά τα νέα δεδομένα, έννοιες και εφαρμογές αφορούν τη βελτίωση της ζωής του ανθρώπου και της ανθρώπινης κοινωνίας, και χρησιμεύουν ως βάση για περαιτέρω πρόοδο. Φυσικά, όσο πιο σημαντική είναι η νέα γνώση, τόσο πιο πολύ θα αναφέρονται σε αυτήν τα άρθρα που έπονται, γιατί βασίζονται πάνω της. Η απάντηση λοιπόν στην ερώτησή σας, ως προς το τι πρέπει να διαθέτει κανείς για να ανήκει στους υψηλά αναφερόμενους επιστήμονες, είναι οι ικανότητες της πρωτότυπης δημιουργικής σκέψης, της μεγάλης επιμονής και υπομονής, της σκληρής δουλειάς, αλλά και της σωστής έκφρασης στον προφορικό και τον γραπτό λόγο.
Πολύ σημαντική είναι επίσης η υψηλή ψυχική ανθεκτικότητα - δεδομένου ότι η επιστημονική έρευνα μέσα στο άγνωστο έχει αυξημένα ποσοστά αποτυχίας, τα οποία όχι μόνο δεν πρέπει να αποκαρδιώνουν τον επιστήμονα, αλλά αντίθετα, να τον οδηγούν σε παραπέρα προσπάθειες».
- Στα ανώτατα αυτά κλιμάκια της επιστήμης όπου σας τοποθετούν οι διεθνείς βάσεις δεδομένων, δεν έχετε τη συντροφιά πολλών συμπατριωτών μας. Είστε η εξαίρεση, που επιβεβαιώνει... ποιον κανόνα; Φταίει το μέγεθος της χώρας μας ή όχι μόνο;
«Οι Ελληνες επιστήμονες γενικά παράγουν πολύ περισσότερη νέα γνώση από όση τους αναλογεί σε σχέση με τον πληθυσμό τους στον κόσμο. Σήμερα, περίπου το 85% των αναφορών στους Ελληνες επιστήμονες είναι προς ερευνητές που εργάζονται εκτός Ελλάδας. Ομως και οι ντόπιοι επιστήμονες, παρά τις γνωστές εγγενείς δυσκολίες της χώρας, οι οποίες έχουν επιταθεί λόγω της κρίσης, έχουν σημαντική παρουσία στη διεθνή επιστήμη. Υπάρχουν οάσεις αριστείας στη χώρα μας, που έχουν τεράστιες δυνατότητες. Παρ’ όλες τις δυσκολίες που έχουμε στα πανεπιστήμιά μας και στα ερευνητικά μας ιδρύματα, εξακολουθούμε να παράγουμε νέα γνώση και να εκπαιδεύουμε νέους προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές, οι οποίοι είναι περιζήτητοι στο εξωτερικό.
Θα ήθελα να αναφέρω ότι ως λαός έχουμε πολλά χαρίσματα, που, με τις κατάλληλες θεσμικές αλλαγές στο κράτος μας, θα μπορούσαν να μας ξεχωρίσουν και να μας κάνουν καλύτερους, υγιέστερους και ευτυχέστερους».
- Αύριο θα μας μιλήσετε στην Καλαμάτα για την οικονομική κρίση και τη διαχείριση του στρες. Αν κάποιος μείνει άνεργος, υπάρχει κάποια «συνταγή» για άμεση βοήθεια ή η διαχείριση του άγχους απαιτεί μακρόχρονη εκπαίδευση;
«Η φτώχεια είναι εξ ορισμού στρεσογόνος, ενώ η ανεργία είναι η επιτομή του στρες: μια ισχυρή επίθεση στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, που μπορεί να οδηγήσει σε άγχος και κατάθλιψη. Οπωσδήποτε απαιτείται διαχείριση του στρες, ώστε να εξουδετερωθούν τα συμπτώματα του άγχους και της κατάθλιψης, τα οποία καταστρέφουν την υγεία και εμποδίζουν την ευεξία και την ευτυχία. Η διαχείριση ξεκάθαρα βοηθάει, αλλά απαιτεί κατ’ αρχάς γνώση και επίγνωση του εαυτού μας και του περιβάλλοντός μας - και προϋποθέτει επίσης βούληση για ριζική αλλαγή του τρόπου ζωής».
- Απ' όσο γνωρίζουμε, είναι άλλο το θετικό κι άλλο το καταστρεπτικό άγχος. Πότε θεωρείτε ότι προκύπτει το δεύτερο; Οταν δεν επεξεργαζόμαστε λογικά τα δεδομένα ή όταν δεν αναγνωρίζουμε τα συναισθήματά μας;
«Υπάρχει πράγματι θετικό και αρνητικό στρες, όπως επίσης οξύ και χρόνιο στρες. Το χρόνιο στρες είναι γενικά αρνητικό και μπορεί να καταλήξει σε άγχος που είναι μια παθολογική, δυσφορική και ζημιογόνος κατάσταση - ή ακόμα χειρότερα, μπορεί να μετατραπεί σε κατάθλιψη. Το θετικό στρες είναι προφανώς επιθυμητό, αλλά για βιολογικούς λόγους δυστυχώς δεν κρατάει πολύ.
Το χρόνιο στρες μάς προκαλεί δυσφορία, μας αλλάζει τη συμπεριφορά προς το χειρότερο, επιφέρει σημαντικές βλάβες στον οργανισμό, μας γερνάει πρόωρα και μας βραχύνει το προσδόκιμο επιβίωσης. Οσο για τους λόγους που το προκαλούν, είναι φυσικά σύνθετοι. Μπορεί άλλοτε να φταίει μια συγκεκριμένη διανοητική προσέγγιση και άλλοτε μια συναισθηματική - ή το πρόβλημα να είναι ένας συνδυασμός και των δύο αυτών παραγόντων».
- Σε παλαιότερη συνέντευξή σας βέβαια, στη Βάσω Μιχοπούλου, διευκρινίσατε ότι: «Δεν είμαι ψυχολόγος του άγχους, είμαι βιολόγος του». Υπάρχει προοπτική για μια πιο ριζική, γενετική ή φαρμακολογική αντιμετώπισή του στο μέλλον;
«Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι η επιστήμη βρίσκεται σε πολύ καλό δρόμο και προχωράει ραγδαία: Παθήσεις ψυχικές και σωματικές, που σήμερα θεωρούνται ανίατες, θα αποκρυπτογραφηθούν και θα θεραπευτούν ή θα ιαθούν. Γενετικές και φαρμακολογικές μέθοδοι θα εφαρμοστούν γι’ αυτόν το σκοπό· αλλά ας μην ξεχνάμε ότι, για τον σχετικά υγιή μέσο άνθρωπο, ο τρόπος ζωής είναι που αποτελεί το κλειδί για την ψυχική και τη σωματική υγεία».
- Αποτελείτε εξ ορισμού ένα υψηλότατο πρότυπο. Τι θα θέλατε να πείτε στη νέα γενιά της υφεσιακής Ελλάδας - αλλά και στις ηγετικές ομάδες της χώρας;
«Θα τους έλεγα να ανοίξουν τους ορίζοντές τους, να επιλέξουν να κάνουν αυτό που τους αρέσει και, το κυριότερο, να προσπαθούν συνέχεια για την αυτοβελτίωση μέσω της μάθησης, της άσκησης της αρετής και της κοινωνικής προσφοράς. Σε περίπου 95% του πληθυσμού η αρετή είναι ένα απαραίτητο, εκ των ων ουκ άνευ συστατικό της ευτυχίας.
Οι τέσσερις κύριες αρχαίες αρετές των προγόνων μας, το θάρρος, η δικαιοσύνη, η αυτοπειθαρχία και η φρόνηση, έχουν συμπληρωθεί κατά τον νεώτερο Διαφωτισμό από τον ανθρωπισμό και την υπέρβαση του εαυτού.
Είναι φυσικό όλοι μας να αναζητούμε την ευτυχία, και η επιλογή του δρόμου προς αυτήν δεν είναι τα υλικά αγαθά, αλλά η πνευματικότητα και η αναζήτηση της σοφίας.
Με λίγα λόγια, η λύση για τη χρόνια ευεξία και υγεία είναι η ψυχική ανάταση, με τη δημιουργία νοήματος ζωής και την κοινωνική προσφορά».
ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ Γ. ΧΡΟΥΣΟ
Ο Γεώργιος Χρούσος είναι Καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας και Διευθυντής της Πρώτης Παιδιατρικής Κλινικής στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ από το 2010 κατέχει την Εδρα της UNESCO στην Εφηβική Ιατρική (UNESCO Chair on Adolescent Health Care). Πριν επιστρέψει στην Ελλάδα, ήταν Διευθυντής του Tμήματος Παιδιατρικής και Αναπαραγωγικής Ενδοκρινολογίας του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού και της Ανθρώπινης Ανάπτυξης, Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας, στην Βηθεσδά της Πολιτείας του Maryland και καθηγητής της Παιδιατρικής, Φυσιολογίας και Βιοφυσικής του Πανεπιστημίου Georgetown στην Ουάσινγκτον, επίτιμους τίτλους πού διατηρεί μέχρι σήμερα.
Έχει αναγνωρισθεί παγκοσμίως για την έρευνά του στους φυσιολογικούς και μοριακούς μηχανισμούς του στρες, στις νόσους του άξονα των επινεφριδίων και στο μοριακό σύστημα μετάδοσης του σήματος των γλυκοκορτικοειδών στο κύτταρο. Προσαρμογές σε αλλαγές σε εξωγενείς ή ενδογενείς καταστάσεις αποτελούν ίσως το πιο κεντρικό χαρακτηριστικό της ζωής. Ο εκλυτικός παράγων της κορτικοτροπίνης (CRH) αποτελεί κεντρικό ρυθμιστή της συμπεριφορικής και φυσικής προσαρμογής στο στρες, ενώ τα γλυκοκορτικοειδή, οι τελικές ορμόνες του υποθαλαμικού-υποφυσιακού-επινεφριδιακού άξονα, είναι ακρογωνιαίο συστατικό αυτής της διαδικασίας δεδομένου των ρόλων τους σε συμπεριφορικές και ενεργειακές προσαρμογές στο στρες. Τα γλυκοκορτικοειδή δρουν σε πιο πολλά στοιχεία του γονιδιώματος από οποιοδήποτε άλλο μόριο σήμανσης, ενώ επίσης επιδρούν στο επιγονιδίωμα και επηρεάζουν την μιτοχονδριακή λειτουργία.
Με την έρευνά του, ο κ. Χρούσος έχει συνεισφέρει σημαντικά στη βιοϊατρική βιβλιογραφία και η προσφορά του έχει ανοίξει νέους ορίζοντες σε ένα φάσμα χρόνιων πολύπλοκων διαταραχών του ανθρώπου, όπως η κατάθλιψη, το μεταβολικό σύνδρομο, οι αυτοάνοσες και αλλεργικές παθήσεις, οι διαταραχές της διατροφής, οι διαταραχές του ύπνου και τα ψυχοσωματικά νοσήματα.
Έχει συγγράψει πάνω από 800 πρωτότυπες επιστημονικές εργασίες και το έργο του έχει αναφερθεί διεθνώς σε πάνω από 120,000 επιστημονικές δημοσιεύσεις και δείκτη Hirsch 172, μια αδιάψευστη μαρτυρία της σημασίας και επιρροής της έρευνάς του (Google Scholar, Μάιος 2017). Ο κ. Χρούσος είναι ίσως ο μοναδικός Ελληνας ιατρός-επιστήμων που συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο των ISI highly cited στην Κλινική Ιατρική, που εμπεριέχει τους 250 πλέον αναφερόμενους ιατρούς-επιστήμονες στον κόσμο. Σύμφωνα δε με το Institute of Scientific Information, είναι ένας από τους πιο υψηλά αναφερόμενους επιστήμονες στον κόσμο όχι μόνο στην Κλινική Ιατρική, αλλά και στην Βιολογία και Βιοχημεία, και ο υψηλότερα αναφερόμενος κλινικός παιδίατρος ή ενδοκρινολόγος παγκοσμίως.
Είναι Master (Διδάσκαλος) του Αμερικανικού Κολεγίου Ιατρών (American College of Physicians) και του Αμερικανικoύ Κολεγίου Ενδοκρινολογίας (American College of Endocrinology) και Εταίρος (Fellow) του Βασιλικού Κολλεγίου Ιατρών της Μεγάλης Βρετανίας (Royal College of Physicians, London, UK). Μεταξύ άλλων, είναι Επίτιμος Διδάκτωρ των Πανεπιστημίων Λιέγης, Ανκόνας και Πατρών, και Επίτιμος Καθηγητής των Πανεπιστημίων Warwick, Coventry, UK, και Αγίας Πετρούπολης, Ρωσία.
Εχει λάβει πολυάριθμα διεθνή βραβεία για το έργο του, όπως το 1987 Richard E. Weitzman Memorial Award της US Endocrine Society, το 1992 Superior Service Award, της U.S. Public Health Service, τό 1997 Clinical Investigator Award της US Endocrine Society, τό 1997 Hans Selye Award, του Hans Selye Foundation, Montreal, Canada, τό First Prize, 1999 Pharmacia-Upjohn International Award for Excellence in Published Clinical Research της US Endocrine Society, τό 1999 Novera Herbert Spector Award της International Society for Neuroimmunomodulation, Lugano, Switzerland, τό 2000 Henning Andersen Prize της European Society for Pediatric Endocrinology, Brussels, Belgium, τό 2002 Sir Edward Sharpey-Schafer Medal, των British Endocrine Societies, τό 2006 Lifetime Achievement Award, της International Society for Psycho-Neuro-Endocrinology, Glasgow, UK, τό 2007 Henning Andersen Prize της European Society for Pediatric Endocrinology, Helsinki, Finland, καί το 2008 Geoffrey Harris Prize in Neuroendocrinology της European Society of Endocrinology, Berlin, Germany. Το 2011 τιμήθηκε με το Αριστείο Μποδοσάκη.
Το 2011 κατείχε την Διακεκριμμένη Εδρα Τζων Κλούγκε στην Τεχνολογία και Κοινωνία, Βιβλιοθήκη του Κογκρέσσου, Ουάσινγκτων, ΗΠΑ (Kluge Distinguished Chair in Technοlogy and Society, Library of Congress, USA). Το 2012, έλαβε το Albert Struyvenberg Medal της European Society of Clinical Investigation (ESCI). Υπήρξε Πρόεδρος της ESCI. Το 2014 τιμήθηκε με το ύψιστο της βραβείο της US Endocrine Society Fred Conrad Koch Award.
Είναι εκλεγμένο μέλος του Ινστιτούτου Ιατρικής της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (Institute of Medicine, The National Academy of Sciences, Washington, DC, USA, σήμερα US National Academy of Medicine) και της Ευρωπαικής Ακαδημίας Επιστημών, Γραμμάτων και Τεχνών (Academia Europaea, London, UK).
Στα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ, ο κ. Χρούσος διεύθυνε ένα από τα μεγαλύτερα προγράμματα εκπαίδευσης στην Ενδοκρινολογία στον κόσμο και υποστήριξε την ακαδημαϊκή σταδιοδρομία πάνω από 60 σήμερα διαπρεπών και βραβευμένων Ελλήνων και ξένων ιατρών - επιστημόνων.
Μετά από 25 χρόνια διακεκριμένης σταδιοδρομίας στις ΗΠΑ, όπου προσέφερε σημαντικά στην Επιστήμη και όπου εκπαίδευσε μια γενιά ηγετών, επέστρεψε στην πατρίδα του όπου ανέλαβε ηγετικό ρόλο στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στην Ελληνική και Ευρωπαϊκή Ιατρική Επιστήμη. Στην Ελλάδα, ο κ. Χρούσος διευθύνει την αρχαιότερη, μεγαλύτερη και πλέον διακεκριμένη Πανεπιστημιακή Παιδιατρική Κλινική τής χώρας. Πέραν της έρευνάς του και της εκπαίδευσης μεγάλου αριθμού νέων Ελλήνων γενικών και εξειδικευμένων παιδιάτρων και άλλων επιστημόνων-ερευνητών, έχει δημιουργήσει σημαντικό αντίκτυπο στον τρόπο που η Ιατρική και η Παιδιατρική ασκούνται στη χώρα.
Για παράδειγμα, συμμετείχε στην ανάπτυξη νέων εθνικών καμπυλών αύξησης του Ελληνικού πληθυσμού παιδιών και εφήβων, ξεκίνησε προοπτική μελέτη και εκστρατεία κατά της παιδικής παχυσαρκίας, προεδρεύει επί χρόνια στην Εθνική Επιτροπή Μητρικού Θηλασμού, οργάνωσε μέσω του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού, μελέτη του θηλασμού στον Ελληνικό πληθυσμό και έθεσε τις βάσεις για την πιστοποίηση νοσηλευτικών ιδρυμάτων ως φιλικά προς τα βρέφη (Βραβείο UNICEF 2011). Επίσης, ξεκίνησε μακροχρόνια προοπτική μελέτη παιδιών που συνελήφθησαν με μεθόδους τεχνητής γονιμοποίησης και ανακάλυψε σημαντικές επιγενετικές δράσεις των μεθόδων αυτών στην καρδιομεταβολική τους υγεία (Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών 2011).
Δημιούργησε δύο νέα μεταπτυχιακά προγράμματα στην “Παιδιατρική και Νοσηλευτική Ερευνα” και στην “Επιστήμη του Στρές και την Προαγωγή της Υγείας” και συμμετείχε στην έναρξη της λειτουργίας του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών, ως ο πρώτος γενικός του διευθυντής.
Το 2010, το πρωτότυπο πρόγραμμα στην Εφηβική Υγεία και Ιατρική που ίδρυσε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών αναγνωρίστηκε ως η μοναδική Εδρα UNESCO στην Εφηβική Υγεία και Ιατρική στον κόσμο. Υπηρέτησε ως αντιπρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας και Τεχνολογίας, ίδρυσε το Ελληνικό Κολέγιο Παιδιάτρων, την Ελληνική Εταιρεία Αναπτυξιακής Παιδιατρικής και Εφηβικής Ιατρικής, την Ελληνική Εταιρεία Μελέτης του Στρες και Προαγωγής της Υγείας, το Ινστιτούτο Βιολογίας και Ιατρικής του Στρες, καθώς και την δραστήρια ΜΚΟ “Υγεία για Ολους”.
