«Η αλήθεια είναι ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν γνωρίζουν τα ιστορικά γεγονότα που κρύβονται πίσω από τα αιωνόβια δέντρα της Πελοποννήσου», αναφέρει ο κ. Δημοσθένης Κορδός, υποψήφιος διδάκτωρ πολιτισμικών σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Κι εδώ που τα λέμε, έχει δίκιο. Η Ελληνική Επανάσταση δεν ήταν απλώς μία εξέγερση αλλά μία μακρά διαδικασία πολιτικού μετασχηματισμού, με πολλούς παίκτες, πολύπλοκο διακύβευμα και αρκετές ανατροπές. Είναι φυσικό σήμερα αρκετοί από εμάς να μην γνωρίζουμε βήμα προς βήμα τι έγινε, παρά να έχουμε μία συνοπτική, συμπυκνωμένη εκδοχή της πραγματικότητας.

^{Κρέστενα-1903 © Boissonna}

Οι πλάτανοι, οι βελανιδιές και οι λυγαριές της Μεσσηνίας, της Αχαΐας και της Λακωνίας, όμως, ήταν εκεί. Μάρτυρες της συσπείρωσης, της μάχης, της ήττας και της νίκης των αγωνιστών του 1821. Ποιος θα μπορούσε να είναι καλύτερος δάσκαλος για να μας διδάξει τι διαδραματίστηκε στην Πελοπόννησο, λοιπόν, από αυτά τα δέντρα; Πόσο πιο βιωματική να γίνει η μελέτη της Ιστορίας από το να καθίσεις κάτω από έναν αιωνόβιο πλατάνο και να μάθεις ποιοι ήρωες συσκέπτονταν κάτω από τις φυλλωσιές του προ δύο αιώνων; Γι’ αυτό και το εγχείρημα του κ. Κορδού έχει ενδιαφέρον: πρόκειται για μία απόπειρα καταγραφής με σκοπό να δημιουργηθεί ένα δίκτυο ιστορικών δέντρων της Πελοποννήσου ηλικίας τουλάχιστον 200 ετών. «Σκέφτηκα ότι το επετειακό έτος 2021 είναι μια καλή αφορμή-ευκαιρία να αναδείξουμε τα αιωνόβια δέντρα και μέσα από αυτό το δίκτυο να δημιουργηθεί μία σχέση ανάμεσα στον πολιτισμό και το περιβάλλον. Τα δέντρα να λειτουργήσουν σαν “περιβαλλοντικοί φάροι’’, να ρίξουν φως στην Ιστορία», αναφέρει.

^{Ανδρίτσαινα – 1903 © Boissonna}

Ο ίδιος είχε τα πνευματικά εφόδια να επιχειρήσει κάτι τέτοιο, αφού πριν ξεκινήσει το διδακτορικό του σπούδασε Ευρωπαϊκό Πολιτισμό, έκανε μεταπτυχιακό στην Πολιτιστική Διαχείριση, ενώ είναι και δημιουργός του Ινστιτούτου Πολιτισμού Μεσσηνίας, δηλαδή μιας ψηφιακής πλατφόρμας που προωθεί την ιστορία και τον πολιτισμό της. Κι ο ίδιος Μεσσήνιος είναι, με καταγωγή «από έναν μικρό οικισμό που βρίσκεται έξω από την Πύλο», τους Κάτω Αμπελόκηπους (ή Κάτω Μηνάγια), οπότε δεν είναι περίεργο που η καταγραφή των δέντρων ξεκίνησε από τη Μεσσηνία και αργότερα επεκτάθηκε συνολικά στην Πελοπόννησο.

Μέχρι στιγμής, το δίκτυο αριθμεί περίπου 50 αιωνόβια δέντρα, το καθένα από τα οποία περιβάλλεται από μια διαφορετική επαναστατική μυθολογία: ο πλάτανος του Ναυπλίου στην πλατεία Συντάγματος (παλιότερα ονομαζόταν «πλατεία πλατάνου», προς τιμήν του) είναι συνδεδεμένος με τη δράση και τη δολοφονία του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας, Ιωάννη Καποδίστρα. Ο θηριώδης πλάτανος στην Άρνα Λακωνίας σχετίζεται με τα πέντε αδέλφια Γιατράκου που προσέφεραν πολλά στον αγώνα ως γιατροί και οπλαρχηγοί. Ο «πλάτανος του Παυσανία» στο Αίγιο (πρώην Βοστίτσα) είναι θεματολοφύλακας της μνήμης και της Μυστικής Συνέλευσης της Βοστίτσας.

^{Λυγαριά, Κάτω Αμπελόκηποι}

Απ’ ό,τι φαίνεται, ο πλάτανος κυριαρχεί. «Ακολουθούν οι βελανιδιές, που κι αυτές είναι αρκετές», ενώ υπάρχουν και δέντρα που -λόγω μικρού μεγέθους- δεν θα περίμενε κανείς σε μια τέτοια επική λίστα. Για παράδειγμα, στους Κάτω Αμπελόκηπους βρίσκεται μία υπεραιωνόβια λυγαριά, «η οποία θα μπορούσαμε να πούμε ότι ξέφυγε από τους νόμους της φύσης και δεν είναι θάμνος, αλλά έχει δενδρώδη μορφή, με περίμετρο 1,5 μ. Ερευνώντας λίγο τον βαθμό ανάπτυξης του είδους κατέληξα με μια σχετική βεβαιότητα ότι η ηλικία της είναι τουλάχιστον 400 ετών. Δεν έχω εντοπίσει άλλη γηραιότερη στην Ελλάδα», αναφέρει ο κ. Κορδός για την περήφανη λυγαριά που ήταν παρούσα όταν οι Έλληνες επαναστάτες σχεδίαζαν την άμυνα απέναντι στην απόβαση του Ιμπραήμ στη Μεθώνη.

Οι άνθρωποι και οι πηγές

Πέρα από τα ίδια τα δέντρα και τις ιστορίες τους, ενδιαφέρον έχει και το πολιτισμικό πάρε δώσε που προέκυψε ανάμεσα στον κ. Κορδό και άλλους Πελοποννήσιους, οι οποίοι ήρθαν σε επαφή μαζί του προκειμένου να τον ενημερώσουν για κάποιο αξιόλογο δείγμα της περιοχής τους. «Η δημοτική σύμβουλος του οικισμού Σελλάς του δήμου Τριφυλλίας βρήκε το τηλέφωνό μου και με πολλή αγάπη και ενδιαφέρον μου ανέφερε κάποια δέντρα που σχετίζονται με γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης», όπως δύο αιωνόβιες βελανιδιές που βρίσκονται στον περίβολο του μοναστηριού του Αγίου Νικήτα, κοντά στο οποίο έγινε μάχη ανάμεσα στους Έλληνες και τα στρατεύματα του Ιμπραήμ. «Εάν δεν μου τηλεφωνούσε αυτή η κυρία δεν θα μπορούσα να εντοπίσω ούτε τα δέντρα ούτε την ιστορία τους. 

^{Πρίνος, Μεσοχωρι Μεσσηνίας}

Επίσης, σημαντικό ρόλο στην επιλογή των δέντρων έπαιξε η έρευνα γραπτών πηγών, όπως ήταν «τα πορίσματα της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής του Μοριά, η οποία ήρθε στην Ελλάδα το 1829. Οι Γάλλοι επιστήμονες που ήταν περίπου 20 -αρχαιολόγοι, ιστοριοδίφες, βιολόγοι-, μελέτησαν τη βιοποικιλότητα της Πελοποννήσου και σε κάποια από τα πορίσματά τους μας δίνουν σημαντικές πληροφορίες για τη φύση». Οι βελανιδιές τους εντυπωσίασαν ιδιαίτερα, οι οποίες θεωρούσαν ότι θα χρησίμευαν ως ξυλεία για τη ναυπήγηση πλοίων.

^{Institouto Politismou Messinias – www.stemajourneys.com}

Σήμερα; Τα πλοία πια δεν φτιάχνονται από ξύλο -και ευτυχώς γιατί οι βελανιδιές είναι πολύτιμες για έναν τόπο. Όχι ότι δεν υπάρχουν περιπτώσεις όπου εκατόχρονα δέντρα ξεριζώθηκαν για τους λάθος λόγους: ο κ. Κορδός θυμάται στην παιδική του ηλικία να κόβονται τεράστια, αιωνόβια δέντρα στην Πελοπόννησο για να γίνουν καυσόξυλα. Γι’ αυτό ένα τέτοιο δίκτυο είναι χρήσιμο: γιατί δημιουργεί ένα δίχτυ προστασίας για τα μνημεία της φύσης.

Μέσα στα επόμενα σχέδια είναι τα δέντρα να σημανθούν με μεταλλικό επετειακό λογότυπο (μάλιστα το όλο πρότζεκτ συμπεριλαμβάνεται στις εκδηλώσεις του «Ελλάδα 2021»). Δύο ακόμα ιδέες που έχουν πέσει στο τραπέζι -και θα ήταν κρίμα να μην υλοποιηθούν γιατί είναι πραγματικά ουσιαστικές- είναι να τοποθετηθεί σε κάθε δέντρο QR code με τις ιστορικές πληροφορίες που το αφορούν αλλά και να δημιουργηθεί ένας ψηφιακός χάρτης, ώστε όποιος ενδιαφέρεται να δει τα δέντρα από κοντά, να μπορεί να τα βρει εύκολα με μια αναζήτηση στο ίντερνετ.

Πηγή: kathimerini.gr