Τέτοιες ημέρες μέχρι και πριν έναν αιώνα, το Νησί ετοιμαζόταν για το μεγάλο πανηγύρι του. Το οποίο ξεκίνησε ως «δίδυμο» με αυτό της Μονής Βουλκάνου καθώς είχε ως επίκεντρο τα «εννιάμερα» της Παναγίας στις 23 Αυγούστου. Αλλαξε το ημερολόγιο, μπέρδεψε τα πράγματα και «μετά μυρίων κόπων και βασάνων» το πανηγύρι μετακινήθηκε με επίκεντρο τη γιορτή της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας στις 24 Σεπτεμβρίου. Μια περιγραφή πριν από 140 χρόνια, δίνει μια πολύ ενδιαφέρουσα εικόνα της γιορτής στη Μονή Βουλκάνου και εξηγεί στοιχεία του Νησιώτικου πανηγυριού. Η περιγραφή είναι από κείμενο της Αικατερίνης Ζάρκου που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ποικίλη Στοά» το 1886. Στα αποσπάσματα που παραθέτω υπάρχουν αναφορές σε έθιμα που μεταφέρθηκαν στο Νησιώτικο πανηγύρι όπως αυτό με τα μωρά που ήταν “ταγμένα” και έσπευδαν όλοι να εξασφαλίσουν... βαφτιστήρι. Υπάρχει και η πρώτη σαφής αναφορά στη γουρνοπούλα. Το κείμενο της Αικατερίνης Ζάρκου είναι μεγάλο αλλά έχει ιδιαίτερο λαογραφικό ενδιαφέρον καθώς περιγράφει μια ολόκληρη εποχή:
“5.000 ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΕΣ
Επειδή συνέπεσε να επισκεφθώμεν την μονήν ολίγας ημέρας προ της 15ης Αυγούστου απεφασίσαμεν να μείνωμεν και κατά την πανήγυριν, άλλως τε ο πατήρ Σαμουηλ δεν έδιδεν ημίν άδειαν αναχωρήσεως. Οι πατέρες μετά μεγίστης φροντίδος από ημερών περιεποιούντο ου μόνον την Μονήν και τον ναόν, αλλά και τα πέριξ έχοντες εις ενέργειαν πλείστους χωρικούς, οίτινες χάρν ευλαβείας ειργάζοντο δωρεάν. Αλλ’ ουδ’ ημείς εμείναμεν αργοί, ανεμείχθημεν εις την στίλβωσιν των ιερών σκευών και την επανόρθωσιν αντικειμένων τινών, εις ά απητείτο γυναικεία χείρ. Ενώ δε εν τοις μαγειρείοις υπερμεγέθεις χύτραι ητοίμαζον νηστίσιμα φαγητά δια τους προσκυνητάς, αγέλαι αμνών και δελφάκων έμενον έξωθεν της Μονής προς ανηλεή σφαγή. Οι ταματαραίοι δύο ημέρας πρότερον ήρξαντο αθρόοι ερχόμενοι οι δε παίδες και υπηρέτες της Μονής έσπευσον υπό του ενός κελλίου εις το άλλο περιποιούμενοι αυτούς. Εις 5.000 περίπου ανήλθεν ο αριθμός των ευσεβών προσκυνητών, κατά το έτος 1884. Το επίθετον ευσεβής είναι απαραίτητον, καθότι η πανήγυρις αύτη είναι καθαρώς θρησκευτική. Ο ζωηρός Μεσσήνιος έρχεται εκεί ταπεινωμένην έχων την καρδίαν και εν συγκινήσει προσφέρει την ευχήν του, ευχαριστών την Δέσποιναν των ουρανών δια την εκπλήρωσιν της δεήσεώς των. Βλέπων τις αυτόν κομψοπρεπώς φέροντα την εθνικήν στολήν, υπερήφανον και ηλιοκαές έχοντα το μέτωπον, ανεστραμένον δε το άκρον του μέλανος μύστακος και δια μεν της δεξιάς μετ’ αφελούς χάριτος θωπεύοντα την λάμπουσαν λαβήν του αχωρίστου αυτού συντρόφου, του πιστολίου του, δια δε της αριστεράς οδηγούντα αμνόν ή κρατούντα κηρόν και λίβανον, θέλγεται εκ της αντιθέσεως ταύτης της ισχύος και της αδυναμίας, της υπερηφανείας και της ταπεινοφροσύνης.
ΣΤΟ ΚΑΘΟΛΙΚΟ
Οι ταματαρέοι άνδρες, γυναίκες και παιδιά, μετά τον πρώτον σταθμόν εν τω μετοχίω, ανέρχονται την παραμονήν της εορτής εις το Καθολικόν ένθα οι ημίσεις των πατέρων αναμένουσι αυτούς, Εκεί ως επί το πλείστον γίνονται τα αναθήματα, τα βαπτίσματα των βρεφών και τα ζυγίσματα των παίδων. Εγερθέντες λίαν πρωί ηκολουθήσαμεν τους προσκυνητάς, Μυρμηκιά γυναικοπαίδων εκάλυπτε το όρος, πολλών ανερχομένων ανυποδήτων. Επί της κορυφής είχον ήδη εγερθεί ζαχαροπλαστεία και οπωροπωλεία ως και διάφορα στεγάσματα. Εύρομεν τον ηγούμενον εν μεγάλη στολή ιερουργούντα. Κατά την λειτουργίαν αι γυναίκες έρριπτον τα βρέφη τους προ της εικόνας της Παρθένου, ο πρώτος δε χείρα βάλλων επ’ αυτά εθεωρείτο ανάδοχος. Μετά μεγίστης δε δυσκολίας κατορθώσαμεν η χαρίεσσα εξαδέλφη μου Μπενή και εγώ να τύχωμεν της ευτυχίας ταύτης, τοσαύτη προθυμία εδείκνυτο παρά πάντων. Και μετά το πέρας δε της λειτουργίας εξηκολούθει το ζύγισμα των παίδων προσφερομένου αντί του βάρους αυτών κηρού και λιβάνου, ως και η κατάθεσις των αναθημάτων παντός είδους, ήτοι πλουσίων χρυσοΰφαντων ενδυμάτων, πολυτίμων κοσμημάτων και χρημάτων. Εν μεγαλοπρεπεί εικονοστασίω είχε κατατεθεί η αγία εικών, πλησίον δε αυτής μέγα κιβώτιον εδέχετο τα πολύτιμα αναθήματα. Πλείστα των κοσμημάτων και των ενδυμάτων των ανετιθόντων υπό μητρός ή συζύγου,εξηγοράζοντο υπό των ανδρών αυτών αντί μεγάλης ποσότητας χρηματικής, ήν ώριζεν επί τούτω συστάσα επιτροπή εκτιμητών. Ο ηγούμενος ηθέλησε να συμπεριλάβει και ημάς εις ταύτην, ηπόρησα δε δια την προθυμίαν ήν εδείκνυον οι άνδρες εις την πληρωμήν, αδιαφιλονικήτως παραδεχόμενοι πάσαν εκτίμησιν, ουχί βεβαίως πάντοτε ακριβήν. Απερίγραπτος δε χαρά εζωγραφίζετο εις το πρόσωπον νεονύμφου τινός ανακτωμένης το νυφικόν της δια της γενναιότητος του συζύγου της, όστις πάλιν εθεώρει εαυτόν ευτυχή ως τοσούτον αγαπώμενον αφού χάριν αυτού, η προσφιλής του συμβία είχε θυσιάσει την πολυτιμοτάτην αυτής εσθήτα.
ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΣΤΟ ΜΕΤΟΧΙ
Κατελθόντες εις το μετόχιον εύρομεν την πανήγυριν εν φαιδροτέρα όψει. Η κατάθεσις των αναθημάτων εξηκολούθη πάντοτε, οι δε ταματαραίοι δεν έπαυον ερχόμενοι. Εκατέρωθεν της θύρας του ναού υπήρχον δύο σωροί εκ κηρού και λιβάνουν, πρόβατα δε και βόες επλήρουν το προαύλιον βληχώμενα και μηκώμενα. Εν τη περιστάσει ταύτη δεν δύναμαι να λησμονήσω επεισόδιον τι σπάνιον αδελφικού φίλτρου παράδειγμα. Εκαθήμεθα επί του εξώστου του ηγουμενείου, κατασκοπούντες δια των διόπτρων την κατάβασιν των εκ του Καθολικού πατέρων, ήν μας έλεγον αξιοθέατον, ότε είδομεν άνδρα μεσήλικα άγοντα από των κεράτων βουν. Το ηλιοκαές αυτού πρόσωπον και τα πλήρη κόνεως ενδύματα αναγγέλουν τον από μακράν ερχόμενον προσκυνητήν. Εκ περιεργείας εξήλθομεν εις την προ το προαύλιον μεγάλην, όπως κάλλιον περιεργασθώμεν αυτόν. Εισελθών εις τον περίβολον της Μονής ο προσκυνητής εκείνος προσέδεσε εις τινα στύλον της στοάς τον βουν αυτού, ασκεπής δε και κρατών υπερμεγέθη λαμπάδα εισήλθε εις τον ναόν. Εξελθών εφαίνετο ακόμη ασθμαίνων. Ενεύσαμεν προς αυτόν να ανέλθη εις το Ηγουμενείον, όπως και έπραξε. Διερχόμενος δε πλησίον του υποζυγίου αυτού εθώπευσε την κεφαλήν του στενάξας, είτα ποιήσας κίνησιν τινά δια της χειρός ως να έλεγεν “έχει ο θεός” ανήλθε προς ημάς. Ο επιτετραμένος την καταγραφήν των αναθημάτων ηρώτησε αυτόν πόθεν ήρχετοι ως και το όνομά του. Απεκρίθη ότι ωνομάζετο Αντώνιος Λυμπερόπουλος, ότι ήρχετο εκ του χωρίου Σουλιμά του δήμου Δωρίδας εκ Τριφυλίας. Ηρωτήσαμεν ημείς τότε αυτόν διατί είχε τάξει τον βουν αυτού. Κατ’ αρχάς δεν ήθελε να μας είπη, αλλά τη παρακλήσει όλων ομολόγησεν ότι κινδυνεύσαντος του αδελφού του τον είχε τάξει καθώς και μίαν οκάν κηρού και 15 τάληρα. Οτι ιαθέντος του αδελφού του είπεν αυτός εις την σύζυγόν του να φέρη τον κηρόν και τα χρήματα, να κρατήσουν δε τον βουν διότι άλλον δεν είχον, ήτο δε πατήρ πολυμελούς οικογενείας, αλλ΄ ότι η σύζυγός του τω είπεν όταν αν πρέπει να φυλάττη τις τας υποσχέσεις του απέναντι των ανθρώπων, πολλώ μάλλον οφείλει να τας φυλάττη απέναντι του Θεού, και ότι τοιουτοτρόπως εξεπλήρωσεν ολόκληρον την ευχήν του. Τώρα είμαι πτωχός ως ο Ιώβ μας είπεν εγειρόμενος, αλλ’ είμαι ευχαριστημένος ότι ενίκησα τον πειρασμόν.
Οποίον υψηλόν αίσθημα! αδελφικής στοργής εν τη καρδία του αγρότου προσφέροντος εις τον Θεόν χάριν του αδελφού του παν ό, τι εκέκτητο αγαθόν. Εις πάντας ημάς επήλθε τότε ο αυτός στοχασμός να δώσωμεν παν ό,τι είχαμεν εις τα βαλάντιά μας, αλλά πριν κινηθώμεν προς τούτο ο ανήρ εκείνος, ο τόσον πλούσιος την καρδίαν ήτο μακράν, αφού έρριψεν ημίν,, ως μαντεύας την άκαιρον ευσπλαχνίαν, υπερήφανον βλέμμα.
ΥΠΟΔΟΧΗ ΕΙΚΟΝΑΣ
Αλλ’ εν τούτοις εδόθη το σημείον δια των κωδώνων περί της καθόδου των προσκυνητών, πολλοί δε εξήλθον προς προϋπάντησιν. Το θέαμα ήτο όντως ωραίον. Εν μέσω του πλήθους ο ηγούμενος περικυκλούμενος υπό των λοιπών πατέρων αδόντων τον παρακλητικόν κανόνα, έφερεν εντός χρυσοϋφάντου θήκης την αγίαν εικόνα. Η λαμπαδηφόρος συνοδεία αύτη, ακολουθούσα την ελικοειδή του όρους οδόν, εφαίνετο ως έρπουσα ταινία χρυσού. Αφού έφθασεν εις την πύλην της Μόνης ένθα οι λοιποί των πατέρων ανέμενον εγένετο δέησις, είτα κατέθεσαν το ιερόν κειμήλιον εν τη οικεία αυτού εν τω ναώ θέσει. Ούτως έληξεν η θρησκευτική τελετή.
Εν τη πανηγύρει συνέβαινον άλλοτε πολλαί ταραχαί μεταξύ των προσκυνητών εριζόντων δια την κατοχήν των κελλιών. Από τινος όμως χρόνου άκρα βασιλεύει τάξις, χάρις εις την καλήν των συμβούλων διεύθυνσιν και των κατά καιρούς ηγουμένων.
ΟΛΟΚΛΗΡΟ “ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ”
Εξελθόντες της Μονής ηπορήσαμεν δια την όψιν, ήν είχον λάβει τα πέριξ. Παντοειδή στεγάσματα, οπωροπωλεία, μαγειρεία, ζαχαροπλαστεία και οινοπωλεία, ως δια μαγείας είχον μεταβάλει την πριν έρημον εις κατοικούμενην χώραν, οι δε από πάσης πανηγύρεως μη ελλείποντες εμπορίσκοι εσταμάτων ημάς ανά παν βήμα. Αλλ’ ό, τι μάλλον περίεργον, ήτο το πλήθος οπτών χοιριδίων προς πώλησιν εμπεπερασμένων εις οβελούς. Πλην δε πάντων τούτων άλλη τις ποικιλία ανεμειγνύετο. Αι διάφοροα ενδυμασίαι των κορασίων και των καλών γυναικών, αίτινες αποβάλουσαι τα καθημερινά των ήσαν ενδεδυμέναι τας εορτασίμους αυτών εσθήτας, τα gros, τα μπλέ και τα λιλά των, ομοιάζουσαι με τα πράσινά των ή ερυθρά παρασύλια, με τα ολόχρυσα κοντά των και ταις μαργαριταρένιες φούντες των, προς ιπταμένας χρυσαλίδας. Το θέαμα ήτο ελκτικόν από του λόφου εφ’ ού εθεώμεθα. Ολίγον μακράν της Μονής όργανα τινά ετόνιζαν ησύχως τα εγχώρια εκείνα παθητικά της Μεσσηνίας μέλη, πέριξ δε αυτών εν ρυθμώ ωρχούντο οι ευτυχείς συμπόται. Προχωρούσης της ημέρας, οι προσκυνηταί ηραιούντο, την εσπέραν ηκούοντο έτι χοροί και άσματα, αλλά την επαύριον ησυχία και τάξις επεκράτη πανταχού. Την πανήγυριν ταύτην διαδέχεται μεθ΄ ημέρας εννέα άλλη εμπορική τελουμένη υπό της αυτής Μονής εν τω κατά το Νησίον της Μεσσήνης μετοχίω αυτής, εν ώ πωλούνται τα άχρηστα αφιερώματα, ο κηρός και ο λίβανος”.
[Φωτογραφία: Το μοναστήρι του Βουλκάνου σε καρτ ποστάλ γύρω στα 1900 - Από το αρχείο του ΕΛΙΑ]
