H βενετσιάνικη καστροπολιτεία της Μεθώνης είναι από τις σημαντικότερες στον ελλαδικό χώρο. Εκτείνεται σε έκταση 93 στρεμμάτων και διαθέτει φυσικό λιμάνι, το οποίο αποτελούσε σταθμό στο δρόμο των εμπορικών πλοίων από τη Δύση στην Ανατολή και των προσκυνητών προς τους Αγίους Τόπους.
Η ομηρική πόλη Πήγασος, μία από τις επτά που υποσχέθηκε ο Αγαμέμνων στον Αχιλλέα -γνωστή στο Θουκυδίδη ως «Μεθώνη της Λακωνικής, πόλις με ασθενές τείχος», καθώς και στον περιηγητή Παυσανία- δεν γνώρισε χρόνους μεγάλης ακμής κατά την προϊστορική ή την κλασική εποχή, ούτε κατά τη ρωμαϊκή, όταν «Μοθωναίοις βασιλεύς Τραϊανός έδωκεν ελευθέρους όντας εν αυτονομία πολιτεύεσθαι». Ο «χρυσούς αιών» της Μεθώνης υπήρξε ο Μεσαίωνας.
Ως βυζαντινή πόλη, η Μεθώνη εμφανίζεται το 533 μ.Χ., όταν ο Ιουστινιανός έκλεισε ειρήνη με τους Πέρσες και έστειλε τον στρατηγό Βελισάριο ενάντια στους Βανδάλους της Βόρειας Αφρικής. Σύμφωνα με τη διήγηση του ιστορικού Προκοπίου, ο Βελισάριος, πλέοντας προς τη Σικελία, προσόρμισε την αρμάδα του στη Μεθώνη και αποβίβασε τα στρατεύματά του, τα οποία μάλιστα παράταξε στην ακτή.
Εξι αιώνες αργότερα, το 1154, η Μεθώνη αναφέρεται στη Γεωγραφία του Αραβα Muhammed Edrisi ως οχυρωμένη πόλη με ναυτική δύναμη.
Το φρούριο της Μεθώνης εντούτοις, με τη μορφή περίπου που έχει σήμερα, είναι έργο των Ενετών, οι οποίοι απομάκρυναν τη φράγκικη φρουρά του Γοδεφρείδου Βιλλεαρδουίνου το 1206. Κατέλαβαν τη Μεθώνη νομίμως μετά τη συμφωνία της Σαπιέντζας το 1209 και την κράτησαν επί 3 περίπου αιώνες.
«ΕΞΟΧΟΝ ΟΡΜΗΤΗΡΙΟΝ ΠΑΝΤΩΝ ΤΩΝ ΠΛΟΙΩΝ»
Μετά το 1210, όταν οι Ενετοί κατέλαβαν και την Κρήτη, η Μεθώνη αποτέλεσε το προπύργιο της πλούσιας αποικίας τους στον ανταγωνισμό με τους Γενουάτες. Εγκαταστάθηκαν άποικοι, και ο χώρος του Κάστρου οχυρώθηκε κι εξελίχθηκε σε σταθμό προς τις ακτές της Ασίας. Με την ανάπτυξη του εμπορίου αυξήθηκε ο πληθυσμός και, λόγω της μεγάλης ποικιλίας λαών οι οποίοι συνέρρεαν στη Μεθώνη (Εβραίοι, Ελληνες, Αλβανοί, Ενετοί), δημιουργήθηκε μια ιδιόρρυθμη κοινωνία με δικούς της νόμους.
Πολλοί χρονικογράφοι της Δύσης την εποχή αυτή αποκαλούν την Πελοπόννησο «L' ile de Modon» ή «Insula Montionis». Ο Γερμανός προσκυνητής Felix Faber αναφέρει στο Οδοιπορικό του ότι μόνο στη Μεθώνη μπορείς να βρεις πλοίο για οποιοδήποτε μέρος του κόσμου.
Η σημασία του Κάστρου για τους Ενετούς φαίνεται ξεκάθαρα από μια διακοίνωση του δόγη Αυγ. Βαρβαρήγου προς τον Πάπα, τον βασιλιά της Ισπανίας και τους άλλους πρίγκιπες στις 7 Σεπτεμβρίου 1500, ένα μήνα μετά την κατάληψή του από τους Τούρκους: «Απωλέσαμεν το έξοχον ορμητήριον πάντων των πλοίων, άτινα εταξίδευον εις την Ανατολήν».
ΤΑ ΙΧΝΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΕΙΟΥ
Η μεσαιωνική αίγλη της Μεθώνης απεικονίζεται σήμερα στα ισχυρά τείχη του Κάστρου της, το οποίο είναι ένα από τα μεγαλύτερα και καλύτερα σωζόμενα στο Μοριά.
Η σταδιακή κατάρρευση είχε αρχίσει από τον 18ο αιώνα επί Τουρκοκρατίας, όπως φαίνεται από την περιγραφή του συνταγματάρχη Leake που επισκέφθηκε τη Μεθώνη το 1805. Και μετά το 1828, τα απελευθερωτικά στρατεύματα του στρατηγού Μαιζώνα έχτισαν την πόλη εκτός των τειχών χρησιμοποιώντας ως οικοδομικό υλικό λίθους των σπιτιών που βρίσκονταν μέχρι τότε μέσα στο Κάστρο.
Η καταστροφή των εντός του Κάστρου κτηρίων συνεχίστηκε μέχρι τα τελευταία χρόνια. Ο,τι απομένει σήμερα όρθιο είναι τα ερείπια ενός τούρκικού λουτρού και ενός μιναρέ, αρκετές υπόγειες δεξαμενές και μία ημιυπόγεια πυριτιδαποθήκη με αμφικλινή στέγη και καμαρωτή οροφή, χρησιμοποιημένη ως αποθήκη υλικών. Σώζεται επίσης και ένας ναός, ο οποίος πρέπει να κατασκευάστηκε μετά τη γαλλική κατοχή του 1828.
Διακρίνονται, πάντως, ακόμη με σαφήνεια οι χαράξεις των δρόμων και τα οικοδομικά τετράγωνα μέσα στο Κάστρο. Μία ανασκαφική έρευνα θα απέδιδε, νομίζω, άκρως ενδιαφέροντα αποτελέσματα.
Κέλυφος κλειστό… ή ζωντανός πολιτισμός;
Δεν είναι δυνατόν ένα μοναδικό στο είδος του μεσαιωνικό μνημείο με μακραίωνη ιστορία, όπως το Κάστρο της Μεθώνης, που συνδέεται άρρηκτα με τις τύχες του Νέου Ελληνισμού, να παραμένει κέλυφος κλειστό και απρόσιτο σε επισκέπτες για μεγάλα χρονικά διαστήματα της ημέρας. Πώς είναι δυνατόν να παραμένει γενικώς αναξιοποίητο από την Ελληνική Πολιτεία, με απροστάτευτη την ανατολική του πλευρά, εκτεθειμένη στους ανέμους και τη μανία της θάλασσας; Γιατί δεν ακολουθούμε το παράδειγμα των γειτονικών χωρών, όπως της Κροατίας, της Σλοβενίας και άλλων, που έχουν αναστηλώσει τα κάστρα τους, τα οποία δέχονται επισκέπτες και φιλοξενούν συμβατές με αυτά χρήσεις;
Ας μην ξεχνάμε ότι, σύμφωνα με τον Αρχαιολογικό Νόμο (3028/2002, άρθρο 3), «η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας συνίσταται μεταξύ άλλων και στη διευκόλυνση της πρόσβασης και της επικοινωνίας του κοινού με αυτήν, στην ανάδειξη και την ένταξή της στη σύγχρονη κοινωνική ζωή και στην παιδεία, την αισθητική αγωγή και την ευαισθητοποίηση των πολιτών για την αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς».
Στις στρατηγικές αφύπνισης του ενδιαφέροντος των τοπικών κοινωνιών (για την πολιτιστική τους κληρονομιά) εντάσσεται και η καθιέρωση -σε συνεργασία με τις τοπικές και εθνικές αρχές- ενός προγράμματος ποιοτικών πολιτιστικών εκδηλώσεων, συμβατών με την ιστορική πορεία και τη λειτουργία του κάθε μνημείου. Το Κάστρο της Μεθώνης θα μπορούσε, για παράδειγμα, να φιλοξενεί κατά τη θερινή περίοδο ένα Φεστιβάλ Μεσαιωνικής Μουσικής, καθώς και δρώμενων που να σχετίζονται με την κατεξοχήν περίοδο χρήσης και λειτουργίας του, από τις αρχές του 13ου αιώνα ως τη δεύτερη Eνετοκρατία.
