Την χοροεσπερίδα ταύτην ετίμησαν διά της παρουσίας των όλαι αι αρχαί της πόλεως και η πιο εκλεκτή αυτής μερίς. Εις την επιτυχίαν δε της χοροεσπερίδος αυτής ως επί το πλείστον συνέτεινεν η συμμετοχή της Φιλαρμονικής Μεσσήνης ευγενώς προς τούτο προσφερθείσης και χάρις εις αυτήν ο χορός με την ιδίαν πάντοτε ζωηρότητα διήρκεσε μέχρι πρωίας. Σημειώνομεν τα ονόματα των διακριθέντων παρευρεθέντων: Ιω. Αλεξανδράκης διοικητής υποδιοικήσεως Χωροφυλακής Μεσσήνης μετά της κυρίας του, Ιω. Δαρλάκος υπομοίραρχος διοικητής του τμήματος Χωροφυλακής Μεσσήνης μετά της κυρίας του, Λουκάς Σαββίδης ανθυπασπιστής, τον πρόεδρον της κοινότητος κ. Μ. Πολυδούρην, τον πρόεδρον του Ιατρικού Συλλόγου Μεσσήνης κ. Πάνον Κορκονικήταν μετά της κυρίας του, τον γεν. γραμματέα του ιδίου συλλόγου ιατρόν κ. Σταύρον Γιαννόπουλον, τον αντιπρόεδρον του Εμπορικού Συλλόγου και πρόεδρον των Παντοπωλών Μεσσήνης Β. Δημητρόπουλον, τον αγρονόμον κ. Αγριέβην μετά της κυρίας του, τον έφορον κ. Παπαγεωργίου, τον ιατρόν κ. Κωνσταντακόπουλον μετά της κυρίας του, τον δικηγόρον κ. Κουλέτσην μετά της κυρίας του, τον γεωπόνον διευθυντήν του Πειραματικού Σταθμού ΑΣΟ κ. Ηλ. Χριστόπουλον, τον βιομήχανον κ. Στ. Γαλανάκην, τον κ. Γ. Βασιλόπουλον, τον κ. Πανουσόπουλον, τον κ. Φιλιόπουλον, τον ανθυπολοχαγόν κ. Κουτσογιαννόπουλον, τον κ. Μιχαλόπουλον, τον ταμίαν κ. Βακαλόπουλον, τον κ. Παπαποστόλου, τον χημικόν κ. Ν. Καλλικούνην, τον κ. Γυφτάκην, Φιλιόπουλον, Γιάνναρην κλπ. Τας δεσποινίδας αι οποίαι και ως επί το πλείστον και διεκρίθησαν: Αφρούλα Κορκονικήτα, Ευαγγ. Μακαρούνη, Αθηνά Πριόβολου, αδελφαί Φιλιοπούλου, Φωτοπούλου κ.λπ. καθώς και η μικροσκοπική κορούλα του εμπόρου Πανταζόπουλου.
ΠΟΤΗΣ Λ-ΑΚΟΣ»
Χορό όμως οργανώνει και ο Φιλόπτωχος Σύλλογος Κυριών (143): «Με εξαιρετικόν ενδιαφέρον αναμένεται ο διοργανούμενος διά το εσπέρας του προσεχούς Σαββάτου ετήσιος χορός του Φιλοπτώχου Συλλόγου Κυριών Μεσσήνης. Αι καταβαλλόμεναι προσπάθειαι πείθουν διά την πρωτοφανή επιτυχίαν την οποία θα σημειώση ούτως εις τα χορευτικά χρονικά της γείτονος».
Η Οργανωτική Επιτροπή με μια πανομοιότυπη πρόσκληση καλεί "εις συμμετοχήν πάντας τους Μεσσηνίους" στο Νησιώτικο καρναβάλι (144): «Η οργανωτική επιτροπή εορτασμού Καθαράς Δευτέρας εν Μεσσήνη καλεί την 11ην τρέχοντος μηνός εις συμμετοχήν πάντας τους Μεσσήνιους.
Την εφετεινήν Καθαροδευτέραν εμεριμνήσαμε όπως εορτάσωμεν λαμπρότερον και διασκεδαστικότερον παντός άλλου έτους.
Κατεβάλαμεν πάσαν προσπάθειαν διά τον εορταστικόν διάκοσμον της πόλεως, διά την συμμετοχήν αρκετών ευθύμων ομάδων χορευτών φουστανελλοφόρων, μουσικών και γλεντζέδων, ντομινοφόρων κυριών και δεσποινίδων φερουσών ελληνικάς ενδυμασίας καθώς και διαφόρους παραστάσεις μασκαράδων.
Επίσης το αθάνατον έθιμον της Ιστορικής Κρεμάλας θέλει αναβιώση και εφέτος όπου και θα κρεμασθή πας μη ευθυμών επαρκώς.
Περί ώραν 10 π. μ. ο Καρνάβαλος θέλει κατέλθη δι’ αεροπλάνου εν τη πλατεία της πόλεως και παρελάση εφ’ άρματος συνοδεία της επιτροπής και... μαρίδας, προπορευομένης της Φιλαρμονικής Μεσσήνης, ανερχόμενος δε εις εξώστην θα εκφωνήση τον καθιερωμένον πανηγυρικόν της ημέρας κηρύσσων την έναρξιν της εορτής.
Χοροί εις την πλατείαν και τας συνοικίας άφθονοι, κέφι εξαιρετικό, εμφανίσεις ποικίλαι και αθρόαι, κοσμοσυρροή γνωστή, και μασκαράδες μεταμφιεσμένοι ή μη ανά παν βήμα. Εγχώρια όργανα, όψις εορτασμού και εορταστικός θόρυβος αξιόλογος. Είναι η ημέρα που σκιρτούν τα κόκκαλα του Βάκχου.
Περί ώραν 4 μ.μ. η Ελλανόδικος επιτροπή θα ανέλθη εις τον επί τούτω εξώστην, θα κρίνη και θα απονείμη βραβεία.
Ούτω θα συνεχισθή η ευθυμία μέχρι της πρωίας της Τρίτης. Μέσα συγκοινωνίας διά Μεσσήνην κατά την ημέραν ταύτην θα αφθονούσι, θέλουσι δε προστεθή εις εξυπηρέτησιν της συγκοινωνίας μακροί συρμοί εκτάκτων αμαξοστοιχιών ΣΠΑΠ της γραμμής Καλαμών-Μεσσήνης.
Επαναλαμβάνομεν λοιπόν την πρόσκλησιν και πάλιν προς τους Μεσσήνιους να συγκεντρωθούν και να διασκεδάσουν εις την πόλιν μας.
Η Οργανωτική Επιτροπή».
Το "Θάρρος" φιλοξενεί μια μικρή είδηση για τις εκδηλώσεις (145): «Την Καθαρά Δευτέρα πολλοί συμπολίται μετέβησαν εις Μεσσήνην, όπου εφέτος... δεν ελειτούργησεν η πατροπαράδοτος Νησιώτικη κρεμάλα, γλεντήσαντες αρκετά καλά».
Η "Σημαία" όμως έχει μια μεγάλη περιγραφή του Πότη Λουκάκου με πολύτιμα στοιχεία (146). Σε αυτή και μέσα από μια υποψία πολέμου που διαγράφεται, αφήνει να διαφανεί ότι μετά από πολλά χρόνια αναβίωσε το έθιμο της φωτιάς στις γειτονιές και κάνει ονομαστική αναφορά, καταγράφει μια σειρά από καταστήματα στα οποία στηνόταν γλέντι, ονόματα χορευτών ενώ… αποκαλύπτει το δήμιο της κρεμάλας, το γερο-Κούτρο (147): «Μεσσήνη (Του ανταποκριτού μας). Κάθε χρόνο και καλύτερα -έτσι λένε οι Νησιώτες- και δεν λένε ψέματα.
Η γιορτή της εφετεινής αποκρηάς στο Νησί υπερέβη κάθε άλλη χρονιά. Ενα ολόκληρο χρόνο οι Νησιώτες είχαν να ειδούν τέτοια ημέρα, γιατί Καθαρά Δευτέρα για τους Νησιώτες σημαίνει ημέρα γλεντιού και χαράς, είναι η βασίλισσα της χρονιάς και την γιορτάζουν όπως αυτοί ξέρουν, με κάποια ξεχωριστή ευθυμία, με κέφι, με διάθεσι και κατά τέτοιο τρόπο που από τα χείλη τόσων χιλιάδων ξένων επισκεπτών που παρευρίσκονται την ημέρα αυτή και παρακολουθούν το Νησιώτικο καρναβάλι δεν μπορεί παρά να ξεφύγη ένα επιφώνημα θαυμασμού και όλοι φύγουν συναποκομίζοντες τις πιο θαυμάσιες εντυπώσεις. Φέτος όμως παρ’ όλην την ολοέν θολουμένην διεθνή ατμόσφαιραν η αποκρηά έφθασε στο κορύφωμά της, οι παληές όμορφες εθιμοτυπίες ξαναζωντάνεψαν, κι από βραδύς οι μεγάλες φωτιές στις συνοικίες του Νησιού άναψαν πάλι και οι χοροί εστήθησαν πολύ ενωρίς για να διαρκέσουν μέχρι το πρωί για να υποδεχθούν με χαρά τη χαρούμενη ημέρα της Καθαράς Δευτέρας που ξημερώνει. Στο Γαρδελί, στη μεγάλη φωτιά του Μιχάλη του Κουφόγιαννη (του κουμπάρου όπως τον λένε), στα Ρουτσέικα, στο Λιμοχώρι, στη Νεάπολη, στο οξωπήγαδο της Κατσαντωνούς, στο Κολωνάκι (Καρτερολιωτέικα Μάκη-Βαγγέλη-Μούρσα), στου Γούργαρη, στον Αϊγιάννη, στον άγιο Θανάση κ.λπ. στήνονται γύρω από τη φωτιά οι μεγαλύτεροι χοροί. Και σαν γλυκοχαράζει η Καθαρά Δευτέρα, όλος εκείνος ο κόσμος ξεχύνεται στην πόλι, οι πίπιζες ουρλιάζουν χαρούμενα, οι φουστανελλοφόροι - λεβέντες πραγματικοί - διαλεγμένοι ένας κι’ ένας από τους αρχηγούς των ομάδων με τις λευκές και φρεσκοσιδερωμένες στολές τους κάνουν την εμφάνισή τους και το γλέντι αρχίζει.
Ετσι λοιπόν και εφέτος άρχισε η γιορτή και το γλέντι φούντωσε με την εμφάνιση του καρναβάλου ο οποίος επιβαίνων τετραπόδου αεροπλάνου προπορευομένης της Φιλαρμονικής της πόλεως εξεφώνησε από τον εξώστη του ιατρού κ. Κουζή τον σατυρικόν του λόγον δώσας ακολούθως επισήμως το σύνθημα της γενικής ευθυμίας.
Τρεις η ώρα τ’ απόγευμα και ο συνωστισμός αυξάνει, η μεγάλη πλατεία της πόλεως αδυνατεί να χωρέσει τόσον κόσμο, τα κέντρα Βαλσαμάκη και Λαδά, του Αλμπάνη, η Λέσχη, του Δουρούμη, του Αδαμόπουλου, του Διονυσόπουλου, το Κουκλάκι, η Οασις έχουν μεταβληθεί σε πολεμικό πεδίον, τα σερπαντέν, ο χαρτοπόλεμος και τ’ αυγά όλα αυτά τα αποκρηάτικα όλα να σπαταλώνται αφειδώς και ο αγών συνεχίζεται άνισος. Στις τέσσερις και μισή η ελλανόδικος επιτροπή αποτελούμενη από τον κ. Νομάρχην, τον Διοικητήν της Υποδ. Χωρ/κης, τον κ. Πρόεδρον της Κοινότητος, τον κ. Εφορον, τον Διευθυντήν του υποκαταστήματος της Εθνικής Τραπέζης, τον κ. πρόεδρον του Εμπορικού Συλλόγου και τον κ. πρόεδρον του Επαγγελματοβιοτεχνικού Επιμελητηρίου ανέρχεται εις την ειδικήν εξέδραν και απονέμει τα χρηματικά βραβεία εις τας καλλιτέρας ομάδας των φουστανελλοφόρων, ντομινοφόρων και μασκαράτας. Τις καλλιτερες εμφανίσεις εφέτος από τους φουστανελλοφόρους, παρουσίασεν η υπό την αρχηγίαν του Μιχ. Βασιλοπανάγου ομάς την οποία απετέλουν οι Γεωργ. Ρούτσης, Γεωρ. Τσώνης, Πέτρος Κουζής, Παν. Μπλάνας (τέσσερες), Γεωργ. Μπλάνας, Δημ. Ρούτσης, Ιωάν. Σκορδάκης κ.ά. καθώς και αι υπό την αρχηγίαν Βασιλ. Ζαφειρόπουλου και Γεωργ. Μιχαλόπουλου ομάδες. Η ιστορική πάλι κρεμάλα, το επισφράγισμα αυτό της αποκρηάτικης κωμωδίας έδρασε εφέτος και πάλιν. Ο δήμιός της γερο-Κούτρος αλύπητος χωρίς οίκτον τραβούσε τα θύματά του στο Νησιώτικο αυτό ικρίωμα. Και πρώτος ο κ. Νομάρχης ανήλθε στο ικρίωμα τούτο, όλοι οι λοιποί επίσημοι και όσοι τέλος ανύποπτοι έπεφταν στην παγίδα του δημίου τούτου. Κι έτσι λοιπόν με το ωραίο αυτό αποκρηάτικο ταμπλό, που φάνταζε όμορφα στα μάτια του επισκέπτη, τελείωσε η προχθεσινή ωραία ημέρα της χαράς που σ’ όσους την είδαν θα μείνει αξέχαστη. Εκτός από το Νησί με ξεχωριστή ζωηρότητα γιορτάστηκε η ημέρα αυτή και στου Τζώρι. Οι Τζωραίοι με επικεφαλής τον πρόεδρο της κοινότητος κ. Δουβόγιαννην, τους κ. κ. Πάνον Μπακανδρέαν, Ανδρ. Μπακανδρέαν, Καλόγερον Κουτσοπέτρον, Κωνστ. Δουβόγιαννην, Τσαρτακλέαν, Γιώργον Μητσέαν, Μάντζαρην κ.λπ. γιόρτασαν καλλίτερα από κάθε άλλη χρονιά την αποκρηά. Σ’ όλο το χωριό κυριαρχούσε το τραγούδι κι’ η ευθυμία. Η μεγαλυτέρα κίνησις παρετηρήθη εις την πλατείαν του χωριού όπου όμιλοι ντομινοφόρων, μασκαράτες κ.λπ. με βοηθούς και εκτελεστάς τα κορίτσια και τις γυναίκες του χωριού είχαν δημιουργήσει ένα τρικούβερτο γλέντι, το οποίο κράτησε μέχρι βαθείας νυκτός και το οποίον για τους Τζωραίους θα μείνει αλησμόνητον».
ΠΟΤΗΣ Λ-ΑΚΟΣ
(142) "Σημαία" 6/3/1940
(143) "Θάρρος" 7/3/1940
(144) "Σημαία" 10/3/1940
(145) "Θάρρος" 13/3/1940
(146) "Σημαία" 13/3/1940
(147) Ο γερο-Κούτρος (Γιώργος Τσαφατίνος στο επώνυμο) ήταν ο δήμιος της κρεμάλας ολόκληρες δεκαετίες πριν τον πόλεμο του 1940. Μετά τον εμφύλιο το ρόλο του ανέλαβε ο γιος του Γιάννης, ενώ στη φωτογραφία από το αρχείο Αλειφέρη που δείχνει το κρέμασμα γύρω στα 1960, όπως με πληροφόρησαν, διακρίνεται να τραβάει το σκοινί και ο εγγονός του Γιώργος (Κατσάκος). Ο Δημήτρης Κανελλόπουλος στην "Τριλογία του πένθους" ("Οι καρδιές χτυπάνε πάντα αριστερά" - 1995 - σελ. 14-18) κάνει αναλυτική αναφορά στο πρόσωπο του Κούτρου σε σχέση με τη μάχη στο Μπιζάνι το Φεβρουάριο του 1913, η οποία θεωρείται και η σημαντικότερη του 1ου Βαλκανικού Πολέμου. Σε σχέση με την κρεμάλα γράφει: «Ο Κούτρος ήτανε ένας θεριακωμένος άντρας, τετράγωνος, αραμπατζής επαγγελματίας που ο γιος του ο Γιάννης που τούμοιαζε σ’ όλα. Στο Νησιώτικο έθιμο της κρεμάλας, επαράσταινε στις μέρες μου το Μπραΐμη. Και του ταίριαζε κιόλας από το λόγο πως ήτανε πολύ μελαχρινός, σκέτο κατράμι. Μάλιστα ελεγότανε πως σ’ αυτό αντικατάστησε τον πατέρα του που ήταν ο πρώτος διδάξας». Στη συνέχεια διηγείται με μυθιστορηματικό τρόπο το κατόρθωμα του "θεριακωμένου άντρα" στο Μπιζάνι. Εκεί το πυροβόλο κόλλησε νύχτα και ήταν έτοιμο να πάει κατά το γκρεμό. Ενας έφεδρος ειρωνεύτηκε το Νησιώτη λοχία Ντόσκα, υποδεικνύοντας να ανεβάσουν βουβάλια για να το τραβήξουν. Ενας άλλος Νησιώτης ο Γκουζούνης πήγε και βρήκε το Γιώργη τον Κούτρο και τον Ντρούλια «άντρες πολύ χεροδύναμους και πρόθυμους να συντρέξουν τον Ντόσκα, το πατριωτάκι τους, γιο του δασκάλου τους». Οι οποίοι κατάφεραν μέσα στη νύχτα, τις λάσπες και τα σκοτάδια να ανεβάσουν το κανόνι στην κορυφή του λόφου και «ελεγότανε λοιπόν ότι χάρη σ’ αυτό το κανόνι, το πεζικό μας εμπόρεσε κι εκπόρθησε ένα τούρκικο οχυρό από τα πιο δυνατότερα». Για το γεγονός παρασημοφορήθηκε ο Ντόσκας και «εκέρδισε κι ένα γαλόνι». Τότε Κούτρος και Ντρούλιας σκάρωσαν ένα δίστιχο και του το τραγούδησαν:
«Αλλοι βγάλαν το κανόνι
κι άλλοι πήραν το γαλόνι…».
Το περιστατικό με το βούβαλο και τον Κούτρο κυκλοφορεί ακόμη ανάμεσα σε παλιούς Νησιώτες και συναντιέται στην προφορική παράδοση με μια παραλλαγή. Λέγεται πως με το δίστιχο απάντησε ο Κούτρος στον στρατηγό Γαργαλίδη (που καταγόταν από το Νησί) όταν κάποια στιγμή σε μεγάλη ηλικία τον ειρωνεύτηκε σε καφενείο.
Ολα τα στοιχεία οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η κρεμάλα αποτελούσε οικογενειακή παράδοση του Κούτρου (Τσαφατίνου) και κατά πάσα πιθανότητα από πολύ παλαιότερα. Η διαδοχή μπορεί να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι ήταν τοπικό έθιμο της γειτονιάς που αγκάλιασε η πόλη. Η κρεμάλα αποτέλεσε "σήμα κατατεθέν" για το Νησιώτικο καρναβάλι, ισχυρό στοιχείο παράδοσης και η αδιάλειπτη τέλεσή του για δεκαετίες ολόκληρες οφείλεται στην οικογένεια Κούτρου και έχει ταυτιστεί με το έθιμο. Και η πόλη έχει την υποχρέωση να αναγνωρίσει αυτό το γεγονός.
