Με την αφορμή αυτή, η δημιουργός του βιβλίου, μοιράζεται μαζί μας λίγα ακόμη απ' όσα ίσως δεν γνωρίζουμε για τον Αριστοτέλη Ωνάση. Η εκδήλωση συνδιοργανώνεται από το Επιμελητήριο Μεσσηνίας, τη Λαϊκή Βιβλιοθήκη Καλαμάτας και τον "Πολιτιστικό Αντίλογο".
Συνέντευξη στην Κωνσταντίνα Δρακουλάκου
Κατά τη συγγραφή του βιβλίου "Ιστορία των επιχειρήσεων Ωνάση, 1924-1975", ποιες πηγές βρήκατε πιο χρήσιμες και πώς εξασφαλίσατε την ακρίβεια και την εγκυρότητα των πληροφοριών που παρουσιάζετε;
Το βιβλίο αυτό, είναι το μοναδικό και πρώτο βιβλίο για τον Ωνάση που έχει στηριχτεί σχεδόν εξ ολοκλήρου σε αρχειακά τεκμήρια που απόκεινται στο Αρχείο Ωνάση. Το Ίδρυμα Ωνάση σεβόμενο την παράδοσή του και τον ιδρυτή του κράτησε όλα τα αρχεία της επιχείρησής του. Το Αρχείο Ωνάση αποτελείται από εκατοντάδες αρχειακά κουτιά στα οποία περιέχονται δεκάδες χιλιάδες έγγραφα. Το Αρχείο αποτυπώνει τη λειτουργία ενός πολυεθνικού επιχειρηματικού ομίλου, με εταιρείες σε 4 ηπείρους (Ευρώπη, Ασία, Αμερική και Αφρική) και 14 χώρες (Ελλάδα, Γαλλία, Μονακό, Γερμανία, Νορβηγία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο, Αργεντινή, Ουρουγουάη, Παναμά, Ονδούρα, Ηνωμένες Πολιτείες, Σαουδική Αραβία και Λιβερία) και δραστηριότητες σε όλο τον πλανήτη. Παρόλο που αποτελείται κυρίως από έγγραφα επιχειρήσεων υπάρχει και ένα πολύ σημαντικό οικογενειακό αρχείο με επιστολές του Ωνάση προς τους δικούς του ανθρώπους καθώς και ένα πλούσιο φωτογραφικό υλικό.
Πώς περιγράφετε την προσωπικότητα και το επιχειρηματικό πνεύμα του Αριστοτέλη Ωνάση; Τι τον ξεχώριζε στον κόσμο των επιχειρήσεων;
Το βιβλίο επικεντρώνει στην εντυπωσιακή επιχειρηματικότητα του Ωνάση, την σχέση με τους ανθρώπους του και την δημιουργία μιας επιχειρηματικής "οικογένειας". Ο Ωνάσης στην ναυτιλιακή αγορά του Πειραιά είναι γνωστός ως ο καλύτερος εργοδότης της ελληνικής ναυτιλίας. Η επιχειρηματικότητα του διακρίνεται από τον εντοπισμό και την σωστή εκμετάλλευση των ευκαιριών στη σωστή χρονική στιγμή, την τόλμη και επιμονή να στοχεύει ψηλά, το ρίσκο επένδυσης σε καινούργια εγχειρήματα, στην έγκαιρη απόσυρση όταν αυτά δεν πήγαιναν καλά, δηλαδή στις σωστές αποφάσεις. Δεν ευόδωσαν όλες του οι επιχειρηματικές δράσεις. Έμαθε μέσα από "trial and error". Και ούτε βέβαια έγινε πλούσιος από τα 26 του χρόνια όπως οι διάφοροι βιογράφοι επαναλαμβάνουν. Το 1930 δεν είχε ένα εκατομμύριο δολλάρια. Μαζί με τον πατέρα του είχε το πολύ 50.000 αγγλικές λίρες. Και ούτε αγόρασε το 1932 δέκα πλοία όπως διατείνονται. Δύο πλοία αγόρασε 3.500 λίρες το καθένα. Ο Ωνάσης έγινε διάσημος μετά το 1954, όταν ήταν δηλαδή 50 χρονών. Τα πρώτα 25 χρόνια της εφοπλιστικής του καριέρας ήταν ένας μικρομεσαίος εφοπλιστής. Όμως ήδη είχε κάνει το βήμα που καθόρισε την καριέρα του, την πρωτοποριακή είσοδο στην αγορά πετρελαίου το 1938, όταν ναυπήγησε το πρώτο του δεξαμενόπλοιο στα σουηδικά ναυπηγεία. Αυτό ήταν πρωτόγνωρο για την ελληνική ναυτιλία που ασχολείτο μόνο στη μεταφορά ξηρών φορτίων. Άλλωστε το 1938 ο κόσμος κινείτο κόσμο ακόμα με κάρβουνο, τα πλοία, οι σιδηρόδρομοι, τα εργοστάσια, το πετρέλαιο ήταν ακόμα πολύ πίσω. Το μεγάλο άλμα ο Ωνάσης το έκανε μετά το πέρας του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου με την αγορά πλοίων πολεμικής κατασκευής, Λίμπερτυ και δεξαμενοπλοίων, καθώς και με την παραγγελία δεκάδων νέων ναυπηγήσεων στα αμερικανικά και ευρωπαϊκά ναυπηγεία.
Υπάρχει κάποιο στοιχείο της επιχειρηματικής ή προσωπικής ζωής του Αριστοτέλη Ωνάση που πιστεύετε ότι δεν έχει τύχει της δέουσας προσοχής μέχρι σήμερα;
Ναι πιστεύω ότι έχει δοθεί τόση έμφαση στην προσωπική του ζωή και στο "life style" στα διεθνή "σαλόνια" που έχει επισκιαστεί η τεράστια συμβολή του στην επιχειρηματική καινοτομία. Και δεν το λέω εγώ, η ελληνική και η παγκόσμια ναυτιλιακή και τραπεζική αγορά το γνωρίζει πολύ καλά. Ο Ωνάσης είναι εκείνος που άνοιξε στην παγκόσμια ναυτιλία στις τράπεζες των Ηνωμένων Πολιτειών. Το 1946 ήταν αυτός που εξασφάλισε για τον εαυτό του την πρώτη χρηματοδότηση σε αλλοδαπό επιχερηματία για αγορά πλοίων από αμερικανική τράπεζα, τη Citibank. Μετά ακολούθησαν πολλοί. Πρωτοπόρησε σε καινοτομίες στις επιχειρηματικές πρακτικές. Εξέλιξε την μέθοδο των Νορβηγών στην εξασφάλιση των δανείων με πολύχρονα συμβόλαια ναυλώσεων από τις πετρελαϊκές εταιρείες. Είχε μια απίθανη κινητικότητα, ταξίδευε κάθε εβδομάδα σε 2-3 ηπείρους, και μην κοιτάτε σήμερα που αυτό μπορεί να είναι εφικτό και σχετικά συνηθισμένο. Τότε δεν ήταν. Με αυτόν τον τρόπο διοικούσε την αυτοκρατορία του από πολλαπλά κέντρα διαχείρισης. Και χρησιμοποίησε κατά κόρον για τις επιχειρήσεις του το κατ’εξοχήν εργαλείο της παγκοσμιοποιημένης μεταπολεμικής οικονομίας, τις υπεράκτιες παναμαϊκές και λιβεριανές εταιρείες. Τότε για αυτό υπήρχε λασπολογία και σκεπτικισμός εναντίον τους, σήμερα όμως όλοι αυτό πράττουν, αποδεικνύεται ότι πρωτοπόρησε και άνοιξε τον δρόμο για το μοντέλο της παγκοσμιοποιημένης ναυτιλιακής επιχείρησης.
Πριν από τον πρώτο απόπλου του «Χριστίνα», τον Ιούλιο του 1954, στο Κίελο. Φωτ. ΑΡΧΕΙΟ ΩΝΑΣΗ
Πώς φαντάζεστε ότι ο Αριστοτέλης Ωνάσης θα αντιμετώπιζε τις σημερινές επιχειρηματικές προκλήσεις;
Mε τόλμη αλλά και πολλή σκέψη. Όπως μαρτυρεί μεγάλος αριθμός συνεργατών του «βασάνιζε» τις αποφάσεις του σε συνεργασία με τους συνεργάτες του «μέχρις εξουθενώσεως». Μελετούσε πολύ και ζητούσε διαρκώς την γνώμη τους. Την μέθοδο λήψης αποφάσεων την έχουν περιγράψει ως «Ωνάσειο Πανεπιστήμιο».
Πώς αντιλαμβάνεστε την εξέλιξη της ναυτιλιακής αγοράς στην Ελλάδα στο μέλλον και ποια σημασία αποδίδετε στην έρευνα και στην εκπαίδευση για την ανάπτυξη του κλάδου;
Η ναυτιλία είναι ο πιο επιτυχημένος και διεθνής τομέας των Ελλήνων επιχειρηματιών και της ελληνικής οικονομίας. Άλλοι έχουν αυτοκίνητα, υπολογιστές, ηλεκτρονικές συσκευές. Εμείς έχουμε πλοία και εδώ και δύο αιώνες είμαστε μέσα στις δέκα μεγαλύτερες ευρωπαϊκές ναυτιλίες. Τα δε πενήντα τελευταία χρόνια είμαστε στην κορυφή του παγκόσμιου στόλου και κατέχουμε σήμερα περισσότερο από το 50% του στόλου της ευρωπαϊκής Ένωσης. Η μικρή Ελλάδα των 11 εκατομμυρίων ανθρώπων, η μικρή Ελλάδα της κρίσης, κατέχει τον μεγαλύτερο στόλο του κόσμου, μεγαλύτερο από τις ΗΠΑ, τη Γερμανία, την Ιαπωνία, την Κίνα ή την Ρωσία. Και εδώ και δύο αιώνες η ναυτιλία των Ελλήνων που έχει μια μακρά παράδοση φέρνει στην χώρα ένα μεγάλο εισόδημα της τάξεως κατά μέσο όρο του 10% του ΑΕΠ μέσω των ναυτικών, των ναυτιλιακών επιχειρήσεων, των συμπληρωματικών στη ναυτιλία επιχειρήσεων και των επενδύσεων των εφοπλιστών στην ελληνική οικονομία.
Η πρωτοκαθεδρία συνεχίζει και ελπίζω να την δω να συνεχίζει όσο ζω. Εμείς οι Έλληνες έχουμε μια μεγάλη τεχνογνωσία στη ναυτιλία και έχουμε αποδείξει μια αξιοσημείωτη και ζηλευτή προσαρμοστικότητα σε διεθνείς, αλλαγές, τομές και κρίσεις. Επειδή όμως τα ελληνόκτητα πλοία δεν τα βλέπουμε, όπως βλέπουμε τα εργοστάσια ή τα ξενοδοχεία, επειδή είναι σχετικά δύσκολο να μετρήσεις το ναυτιλιακό εισόδημα στην ελληνική οικονομία, ο κλάδος δεν προβάλλεται όπως πρέπει και η σημασία του δεν αναδεικνύεται. Θεωρώ αποστολή μου να διεξάγω έρευνα και να μεταλαμπαδεύσω την γνώση και να εμπνεύσω νέους ανθρώπους για αυτόν τον υπέροχο κλάδο, τη σχέση του Έλληνα με τη θάλασσα. Εμένα η θάλασσα και οι ναυτικοί που πλέουν στις θάλασσες του κόσμου κυβερνώντας μεγαθήρια με μαγεύουν. Όπως και εκείνοι οι Έλληνες σκληροτράχηλοι ναυτικοί που έπλεαν στη Μαύρη Θάλασσα, στον Ατλαντικό και Ινδικό ωκεανό με ξύλινα ιστιοφόρα, όρθιοι στο κατάστρωμα με κάθε καιρό. Με τις γυναικείες κοινότητες πίσω στα νησιά να στηρίζουν τις οικογένειες, τις επιχειρήσεις, τον τόπο. Έχουμε μια καταπληκτική ναυτική παράδοση που στηρίχτηκε αρχικά στους νησιώτες μας που ζούσαν από τη σχέση με τη θάλασσα. Άξιοι ναυτικοί καραβοκύρηδες από ναυτότοπους και παραθαλάσσιες κωμοπόλεις στο Ιόνιο και το Αιγαίο πέλαγος ανέπτυξαν μεγάλους ποντοπόρους στόλους ιστιοφόρων και αργότερα διαχειρίστηκαν στόλους ατμοπλοίων μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα. Μέσα από αυτές τις επιχειρήσεις ξεπήδησαν νέοι εφοπλιστές που αργότερα μέχρι σήμερα, διαχειρίστηκαν και διαχειρίζονται τον μεγαλύτερο στόλο του κόσμου, σύγχρονα πλοία, μπάλκ κάριερ, δεξαμενόπλοια, πλοία μεταφοράς αερίου κ.ο.κ.,
Η Τζελίνα Χαρλαύτη με μέρος της νεανικής ομάδας των υποψηφίων διδακτόρων του Πανεπιστημίου Κρήτης που καταγράφουν και ταξινομούν το Αρχείο Ωνάση στην πρώτη παρουσίαση του βιβλίου στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, τον Οκτώβριο 2023. Από αριστερά: Γιάννης Διαμαντόπουλος, Άγγελος Δρουγούτης, Γιάννης Γονατίδης και Άλκης Καποκάκης.
Ποια πρόσωπα ή γεγονότα είχαν τη μεγαλύτερη επίδραση στη ζωή σας στο να διαμορφώσουν το πάθος και το ενδιαφέρον σας για την επιστήμη και την έρευνα;
Ο πατέρας μου. Ο πατέρας μου ήταν αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού, αποφοίτησε από τη Σχολή Δοκίμων το 1949 και όταν ήμουν στο Δημοτικό τη δεκαετία του 1960, ο πατέρας ήταν κυβερνήτης πάνω στα πλοία. Έτσι έχω πάει να τον συναντήσω στα οκτώ μου χρόνια στο αρματαγωγό «Χίος» ή στα δέκα μου χρόνια στο αντιτορπιλλικό «Νίκη». Με πήγαινε και κάτω στο μηχανοστάσιο. Ο πατέρας παρότι κυβερνήτης, ως αξιωματικός στάλθηκε από το Ναυτικό στην Καλιφόρνια στο Μοντερέϋ όπου υπάρχει Naval School για να σπουδάσει Ηλεκτρολόγος Μηχανολόγος για τρία χρόνια, και ακολουθήσαμε ως οικογένεια. Για αυτό ήξερε και από κατάστρωμα και ναυσιπλοία και από μηχανές. Μου έλεγε πάντα «τη θάλασσα να την αγαπάς και να την σέβεσαι». Μεγάλωσε, κι εγώ όλα τα καλοκαίρια στο Κιάτο της Κορινθίας. Είμαι εντελώς Πελοποννήσια, και από τους δύο γονείς. Επίσης έλεγε πάντα στον αδερφό μου και μένα, «να πάτε να σπουδάσετε και εσείς έξω, να ανοίξουν οι οριζόντές σας». Οι σπουδές του στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν καθοριστικές για αυτόν.
Ποια ήταν η εμπειρία σας ως δημιουργού του βιβλίου "Ιστορία των επιχειρήσεων Ωνάση, 1924-1975";
Έχω γράψει αρκετά βιβλία. Αυτό το βιβλίο όμως πρέπει να πω το απήλαυσα. Πήγε χέρι-με-χέρι με την δημιουργία του Αρχείου που αναλάβαμε από το Κέντρο Ναυτιλιακής Ιστορίας του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του Ινστιτούτου Τεχνολογίας και Έρευνας. Η νεανική ομάδα υποψηφίων διδακτόρων, η μεταδιδάκτορας Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου και η καταπληκτική συνεργάτης μας η Αμαλία Παππά, Αναπληρώτρια Γενική Διευθύντρια των Γενικών Αρχείων του Κράτους έκαναν την καταγραφή και ταξινόμηση ενός πολύπλοκου και δύσκολου αρχείου μια καθημερινή ευχαρίστηση. Κάθε μέρα ξετύλιγες την συναρπαστική και απίθανη επιχειρηματική ζωή όχι μόνο του Ωνάση αλλά και των δεκάδων συνεργάτων του σε όλη τη γη. Ναι, μια απόλαυση ήταν η συγγραφή αυτού του βιβλίου και εξαιρετική η συνεργασία της αρχειακής και συγγραφικής ομάδας. Αλλά και η σχέση με το Ίδρυμα Ωνάση που δεν είχε καμία παρέμβαση και ήταν καθόλα υποστηρικτικό.
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
Ο Αριστοτέλης Ωνάσης είναι ο διασημότερος εφοπλιστής του 20oύ αιώνα, ο άνθρωπος που ενσαρκώνει το πρότυπο του μεγιστάνα εφοπλιστή, το σύμβολο της ελληνικής επιχειρηματικότητας σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο εφοπλιστικός όμιλος τον οποίο ίδρυσε καθόρισε την πορεία της παγκόσμιας και της ελληνικής ναυτιλίας. Ο Ωνάσης είναι από εκείνους τους πρωτοπόρους επιχειρηματίες που άνοιξαν δρόμους και συνέβαλε σε καινοτόμους δράσεις συνδυάζοντας την ελληνική και την ευρωπαϊκή ναυτιλιακή τεχνογνωσία με τους αμερικανικούς θεσμούς και πόρους. Η λάμψη του έδωσε τροφή σε πληθώρα σκανδαλοθηρικών αναγνωσμάτων, βασισμένων σε (παρ)ερμηνείες της προσωπικής του ζωής. Στόχος του παρόντος τόμου είναι να καλύψει σφαιρικά την επιχειρηματική δραστηριότητα του Ωνάση στο εμπόριο, τη ναυτιλία, τις αεροπορικές μεταφορές, τη ναυπηγική και πετρελαϊκή βιομηχανία και τις χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες μέσα από τις συνεργασίες και τις συγκρούσεις του με οικονομικά και πολιτικά κατεστημένα στην Ευρώπη και την Αμερική.
Ο Αριστοτέλης Ωνάσης δημιούργησε τη ναυτιλιακή επιχείρηση της νέας παγκοσμιοποιημένης εποχής, η οποία λειτουργεί θεσμικά μέχρι σήμερα ακολουθώντας τα πρότυπα που εκείνος έθεσε. Ο όμιλος επιχειρήσεων Ωνάση, που ξεκίνησε τις δραστηριότητές του το 1924, κλείνει εκατό χρόνια δράσης: πενήντα χρόνια λειτουργίας με τον Αριστοτέλη Ωνάση και άλλα πενήντα χρόνια με την επιχειρηματική οικογένεια Ωνάση. Η επιχείρησή του, χωρίς κληρονόμο, χωρίς μέτοχο, χωρίς συγγενή ή αφεντικό, ζει αποκλειστικά για κοινωφελή έργα του Ιδρύματος σχεδόν πενήντα χρόνια αφότου ο ιδρυτής της έφυγε από τη ζωή.
Το βιβλίο στηρίζεται στο Αρχείο Ωνάση, που ανήκει στο «Ίδρυμα Ωνάση», καλύπτει όλη την πεντηκονταετή επιχειρηματική δράση του Αριστοτέλη Ωνάση και αποτελείται από εκατοντάδες αρχειακά κουτιά στα οποία περιέχονται δεκάδες χιλιάδες έγγραφα. Το Αρχείο αποτυπώνει τη λειτουργία ενός πολυεθνικού επιχειρηματικού ομίλου, με εταιρείες σε τρεις ηπείρους (Ευρώπη, Ασία, Αμερική) και 14 χώρες (Ελλάδα, Γαλλία, Μονακό, Γερμανία, Νορβηγία, Σουηδία, Αγγλία, Αργεντινή, Ουρουγουάη, Παναμά, Ονδούρα, Ηνωμένες Πολιτείες, Σαουδική Αραβία και Λιβερία) και δραστηριότητες σε όλο τον πλανήτη· η συγκρότηση και η ταξινόμησή του αποτελούν καινοτομία στον χώρο της Ιστορίας Επιχειρήσεων όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς.
Η οργάνωση, η καταλογογράφηση και η ταξινόμηση του Αρχείου Ωνάση καθώς και η συγγραφή της ιστορίας των επιχειρήσεων Ωνάση είναι προϊόν ερευνητικού έργου που ανέθεσε το Ίδρυμα Ωνάση στο Κέντρο Ναυτιλιακής Ιστορίας του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του ΙΤΕ, και είναι προϊόν συνεργασίας πλειάδας ερευνητών υπό τη διεύθυνση της κ. Τζελίνας Χαρλαύτη.
Γράφουν οι: Μαρία Δαμηλάκου, Αμαλία Παππά, Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου, Lars Scholl, Χρήστος Τσάκας, Τζελίνα Χαρλαύτη.
H Τζελίνα Χαρλαύτη είναι Διευθύντρια το Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας στην Κρήτη από το 2017. Αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές της σπουδές στα πανεπιστήμια του Καίμπριτζ (M.Phil.) και της Οξφόρδης (D.Phil.). Ξεκίνησε την ακαδημαϊκή καριέρα της ως λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Πειραιά (1990-2003), συνέχισε στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο (2003-2019) και από το 2019 είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Έχει δημοσιεύσει 31 βιβλία σε αγγλικούς, καναδικούς και ελληνικούς εκδοτικούς οίκους και πάνω από 80 άρθρα σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και συλλογικούς τόμου στα ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, γερμανικά και ρωσικά.
