Ένα έθιμο που χρονολογείται από το 19ο αιώνα το οποίο αναβίωσε το 2010 με πρωτοβουλία του Συνδέσμου Σιδηροκαστριτών και κάθε χρόνο προσελκύει πλήθος κόσμου στο ιστορικό χωριό στις 24 Μαρτίου όπου και πραγματοποιείται μια σειρά από δρώμενα. Ενώ σε αυτό συμμετέχουν σύλλογοι τόσο από τη Μεσσηνία όσο και από άλλες περιοχές εκτός νομού.

Συνέντευξη στον Κώστα Μπούρα

Ποια είναι η ιστορία και η προέλευση του εθίμου των λαμπαδηφοριών στο Σιδηρόκαστρο; Πώς συνδέεται με την περίοδο της Τουρκοκρατίας και την Επανάσταση του 1821;

Το μεσσηνιακό έθιμο Λαμπαδηφορίες Σιδηροκάστρου Τριφυλίας είναι ιστορικό έθιμο που χρονολογείται από τον 19ο αιώνα. Είναι το μοναδικό πανελλαδικά που μάς έχει παραδοθεί από τους προγόνους μας με τη μορφή ενός δρώμενου με αρχή, μέση και τέλος. Το ιδιαίτερο στοιχείο του που μάς επιτρέπει, κατά τη γνώμη μου, εκτός από τις προσωπικές μαρτυρίες, να το χρονολογήσουμε προεπαναστατικά είναι τα λεγόμενα μπουλούκια (μοναδικά και αυτά)  που σχηματίζονται από λαμπαδηφόρους που φέρουν σημαία και περιτρέχουν διάφορα ορεινά σημεία του χωριού. Οι μπουλουκτσήδες, μικρές ομάδες ενόπλων με δική τους αρματολική σημαία, δρούσαν προεπαναστατικά και στην περιοχή του Σιδηροκάστρου, η οποία τότε ήταν πολύ εκτεταμένη, και η προσφορά τους ήταν σημαντική, αφού ήταν άριστοι γνώστες των δρόμων και των περασμάτων, και διατηρούσαν κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ελεύθερη την περιοχή τους. Η μετακίνησή τους μέσα στο σκότος γινόταν με αναμμένους πυρσούς, με τους οποίους μπορούσαν να στείλουν και ειδοποίηση για κάποιο γεγονός. Θυμηθείτε τις αρχαίες φρυκτωρίες. Έτσι, εις ανάμνηση των μπουλουκτσήδων της προεπαναστατικής περιόδου, τα μπουλούκια των λαμπαδηφόρων διατηρήθηκαν και υπάρχουν μόνο στο έθιμο του Σιδηροκάστρου. Προεπαναστατικά, η φωτιά στις δάδες, που φτιάχνονται ακόμα με τον παλιό παραδοσιακό τρόπο, συμβόλιζε τον πόθο για την Ανάσταση του Γένους. Στη συνέχεια, μετά την απελευθέρωση,  η φλόγα στις δάδες ανήγγελλε την Επανάσταση που άναψε τον Μάρτιο του 1821, και με τον χορό γύρω από τη φωτιά, μοναδικό και αυτό στοιχείο του εθίμου που δεν υπάρχει σε κανένα άλλο έθιμο σχετικό με τον εορτασμό του απελευθερωτκού μας Αγώνα, οι Σιδηροκαστρίτες τιμούσαν τους  Αγωνιστές. Τα παραπάνω στοιχεία, όπως και άλλα για το Σιδηροκαστρίτικο έθιμο, έχουν αντληθεί από την προσωπική μου έρευνα για τον Σύνδεσμο Σιδηροκαστριτών.

Το έθιμο αναβιώνει κάθε 24η Μαρτίου για ιστορικούς λόγους, αφού τη μέρα αυτή, πριν 204 χρόνια, επαναστάτησε η ορεινή Τριφυλία.  Στην παλιά εκκλησία  του Αγίου Νικολάου ο δημογέροντας Αλέξιος Αλεξάκης ή Αλεξόπουλος όρκιζε στο ασημόδετο Ευαγγέλιο τους Φιλικούς του Σιδηροκάστρου και των γύρω χωριών της περιοχής του. Την  24η Μαρτίου οι Σιδηροκαστρίτες, αφού κοινώνησαν με το ιερό δισκοπότηρο που φυλλάσσεται σαν κόρη οφθαλμού στον ιερό Ναό Αγίου Νικολάου, ξεκίνησαν για την απελευθέρωση της Αρκαδιάς. Έτσι, η πομπή των λαμπαδηφοριών του Σιδηροκάστρου τιμά τους Αγωνιστές και ταυτόχρονα συμβολίζει την πορεία των προγόνων μας εκείνη τη μέρα για την απελευθέρωση της Κυπαρισσίας. 

 Η εισφορά τους στον αγώνα ήταν σημαντική γιατί γνώριζαν καλά τους δρόμους, τα περάσματα, τα μονοπάτια, τους τόπους, τα "κατατόπια", προσφέροντας έτσι πολύτιμες υπηρεσίες οδηγών στα μεγάλα ασκέρια.   

Πότε ξεκίνησε η σύγχρονη αναβίωση του εθίμου και ποιος ήταν ο ρόλος του Συνδέσμου Σιδηροκαστριτών Τριφυλίας σε αυτήν την προσπάθεια;

Τον Μάρτιο του 2010 ο Σύνδεσμος Σιδηροκαστριτών με δική του πρόσκληση έφερε την εκπομπή της ΕΡΤ 3 «Κυριακή στο χωριό» στο Σιδηρόκαστρο. Τότε, ζητήθηκε από τον Σύνδεσμο να παρουσιάσει ένα παλαιό έθιμο του χωριού και αμέσως ειδοποιήσαμε τον τότε αρχισυντάκτη της εκπομπής κ. Γκίνο για το έθιμο των Λαμπαδηφοριών, το οποίο συνέχιζε να γίνεται μέχρι τη δεκαετία του ’90, όταν έκλεισε οριστικά το σχολείο Σιδηροκάστρου λόγω έλλειψης μαθητών.

Πληροφορίες για το έθιμο μού έδωσαν Σιδηροκαστρίτες, οι οποίοι ως παιδιά έπαιρναν μέρος στο έθιμο, τις περισσότερες όμως και σημαντικότερες μού έδωσε ο αείμνηστος Γεώργιος Μητρόπουλος, ψάλτης, άνω των 90 ετών εκείνη την εποχή, ο οποίος περιέγραψε το έθιμο που είδε και έζησε από την παιδική του ηλικία, ενθυμούμενος σκηνές που μάς εξέπληξαν. Το έθιμο, όπως το περιέγραψε λεπτομερώς, περιελάμβανε, εκτός των άλλων, και θεατρικό δρώμενο, με πρωταγωνιστές ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης. Αφού συγκέντρωσα τις πληροφορίες, συνέχισα την έρευνα, και παρουσιάσαμε στην εκπομπή το παλαιό μεσσηνιακό έθιμο- πολιτιστική κληρονομιά του Σιδηροκάστρου-, αφήνοντας τις καλύτερες εντυπώσεις. 

Το έθιμο, λοιπόν, αναβίωσε με πρωτοβουλία του Συνδέσμου Σιδηροκαστριτών, γι’ αυτό και είναι υπεύθυνος για την έναρξη του εθίμου και για όλο το ιστορικό του κομμάτι, και  υποστηρίχθηκε τότε από την Τοπική Κοινότητα και τον Δήμο (Αυλώνος τότε) Τριφυλίας και στη συνέχεια από την Περιφέρεια Πελοποννήσου, αποκτώντας έτσι παμπελοποννησιακή προβολή, ενώ με τα χρόνια έχει γίνει πανελλήνια γνωστό. 

Βλέπουμε ότι κάθε χρόνο το χωριό κατακλύζεται από κόσμο και οι συμμετοχές ξεπερνούν κάθε προηγούμενο. Έχει μεταλαμπαδευτεί στις νεότερες γενιές το έθιμο; Που είναι και σημαντικό για τη διατήρηση του; 

Πράγματι, οι συμμετοχές κάθε χρόνο είναι πάρα πολλές και το σκηνικό που δημιουργείται μοιάζει σαν μία μεγάλη γιορτή. Μεσσήνιοι, Μανιάτες, Ηλείοι, Στερεοελλαδίτες, Ηπειρώτες, συγκεντρώνονται σε ένα ιστορικό ορεινό χωριό της Τριφυλίας μας για να γιορτάσουν την Ελληνική Επανάσταση και να τιμήσουν τους Αγωνιστές, επώνυμους και ανώνυμους. Τις εντυπώσεις κερδίζουν οι αναβιωτές που έρχονται από περιοχές εκτός Τριφυλίας, κυρίως από Καλαμάτα, η οποία μάς στηρίζει πολύ, αλλά και από Μάνη και Ηλεία. Φέτος, για πρώτη φορά, συμμετέχουν τέσσερις σύλλογοι της Νέας Φιγαλείας μαζί με τον Κοινοτάρχη και τα λάβαρά τους τιμώντας τους ιστορικούς δεσμούς ανάμεσα στο Σιδηρόκαστρο και τη Ζούρτσα. 

Η προσπάθεια του Συνδέσμου μας, που φέτος συμπληρώνει 73 χρόνια λειτουργίας και προσφοράς στον πολιτισμό και την ιστορία, είναι να συμμετέχουν στο έθιμο ως λαμπαδηφόροι όλο και περισσότερα παιδιά κάθε χρόνο. Πέρυσι, συμμετείχε μεγάλος αριθμός παιδιών, κάποια από αυτά ντυμένα με παραδοσιακές φορεσιές, και κρατούσαν τα λάβαρα. Με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά μαθαίνουν την ιστορία της πατρίδας μας και αγαπούν περισσότερο τον τόπο τους.     

Υπάρχουν συνεργασίες με άλλους πολιτιστικούς συλλόγους ή φορείς για την ενίσχυση και προβολή του εθίμου;

Ναι, με πάρα πολλούς. Ήδη ανέφερα τη μεγάλη στήριξη των πολιτιστικών και αναβιωτικών συλλόγων της Καλαμάτας, αλλά και συλλόγων εκτός Μεσσηνίας, όπως ο Πανηπειρωτικός Σύνδεσμος Ελευσίνας, με τον οποίο ο Σύνδεσμός μας θα αδελφοποιηθεί. Συνεργασία υπάρχει και με τριφυλιακούς συλλόγους, που τιμούν το χωριό και τη μεγάλη γιορτή.  Ξεχωριστή και η παρουσία της Μάνης! Δυναμική αυτή της Ηλείας!

Ποια είναι τα μελλοντικά σχέδια της Ένωσης για την περαιτέρω ανάδειξη και διατήρηση του εθίμου;

Ο Σύνδεσμος Σιδηροκαστριτών Τριφυλίας, θεματοφύλακας του ιστορικού εθίμου και διοργανωτής μαζί με τη Δημοτική Κοινότητα Σιδηροκάστρου,  σκοπεύει να προβάλλει το έθιμο ακόμα περισσότερο εντός και εκτός Ελλάδος με συνεντεύξεις, όπως αυτή στην εφημερίδα σας, αναφορές σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές, δημοσιεύσεις και αφιερώματα. Γίνεται ήδη μεγάλη προσπάθεια να προσκληθούν και να συμμετάσχουν στο έθιμο περισσότεροι αναβιωτές από όλη την Ελλάδα. 

Να αναφέρω επίσης ότι με ομόφωνη απόφαση του Συνδέσμου Σιδηροκαστριτών Τριφυλίας και της Δημοτικής Κοινότητας Σιδηροκάστρου οι φετινές Λαμπαδηφορίες αφιερώνονται στη μνήμη του σπουδαίου Καλαματιανού ζωγράφου Σωτήρη Τζαμουράνη, ο οποίος  εμπνεύστηκε από τις μάχες της Ελληνικής Επανάστασης στη Μεσσηνία και τη Μάνη και δημιούργησε μία σειρά από έργα, ανάμεσα σε αυτά τη μάχη Σιδηροκάστρου το 1827.