Η πρώτη έκδοση του Παρατηρητηρίου Πολιτιστικών και Δημιουργικών Πόλεων (The Cultural and Creative Cities Monitor) για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2017, δείχνει με ποιον τρόπο με μετρήσιμα στοιχεία από 168 επιλεγμένες πόλεις που ανήκουν σε 30 ευρωπαϊκές χώρες (τις 28 της ΕΕ, τη Νορβηγία και την Ελβετία) παρουσιάζονται η πολιτιστική ζωντάνια, η δημιουργική οικονομία και το φιλικό-ευνοϊκό περιβάλλον μιας πόλης. Ειδικότερα:

Η πολιτιστική ζωντάνια μετρά τον πολιτιστικό σφυγμό μιας πόλης σε σχέση με τις πολιτιστικές υποδομές και τις δράσεις πολιτισμού.

Η δημιουργική οικονομία μετρά την επίδραση σε μια πόλη του πολιτιστικού  και δημιουργικού τομέα στην απασχόληση, στη δημιουργία θέσεων εργασίας και στην ικανότητα των πολιτών στην καινοτομία. 

Το φιλικό-ευνοϊκό περιβάλλον καταδεικνύει τα πλεονεκτήματα των πόλεων που τις βοηθούν να προσελκύσουν δημιουργικά ταλέντα και να τονώσουν την πολιτιστική τους δράση.

Η επιλογή και μόνο σ’ αυτήν την πρώτη έκδοση του Παρατηρητηρίου αποτελεί για τις πόλεις αυτές από μόνη της μια αναγνώριση των προσπαθειών τους στον πολιτιστικό και δημιουργικό τομέα. Για την επιλογή των 168 πόλεων με πληθυσμό πάνω από 50.000 κατοίκους, από τις 1.000 που εξετάσθηκαν, ακολουθήθηκαν τα ακόλουθα τρία κριτήρια:

1. Πόλεις οι οποίες έχουν επιλεγεί ως Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης (EcoC) έως το 2019 ή συμμετείχαν στην τελική λίστα επιλογής ώστε να ονομαστούν Πολιτιστικές Πρωτεύουσες ως το 2021 (93 πόλεις).

2. Πόλεις οι οποίες μέχρι το 2015 έχουν τον τίτλο της Δημιουργικής Πόλης της UNESCO και δεν συμπεριλαμβάνονται στο προηγούμενο κριτήριο (επιπροσθέτως 22 πόλεις).

3. Πόλεις οι οποίες φιλοξένησαν μέχρι το 2015 δύο τουλάχιστον τακτικά διεθνή πολιτιστικά φεστιβάλ και δεν συμπεριλαμβάνονται στα προηγούμενα κριτήρια (επιπροσθέτως 53 πόλεις).

Τελικά οι επιλεγείσες 168 πόλεις διακρίνονται σε αυτές που έχουν πληθυσμό μεγαλύτερο από 1.000.000 κατοίκους (XXL), σε αυτές που έχουν πληθυσμό από 500.000 έως 1.000.000 κατοίκους (XL), σε αυτές που έχουν πληθυσμό από 250.000 έως 500.000 κατοίκους (L) και σε αυτές με πληθυσμό από 50.000 έως 250.000 κατοίκους (S-M), αλλά παρά το γεγονός ότι περιλαμβάνουν 30 πρωτεύουσες κρατών, το 43% είναι πόλεις με λιγότερους από 250.000 κατοίκους και το 66% με λιγότερους από 500.000.

Σε σύγκριση με άλλες πόλεις με αντίστοιχο πληθυσμό, οι Πολιτιστικές και Δημιουργικές Πόλεις οι οποίες περιλαμβάνονται στο Παρατηρητήριο έχουν κατά κεφαλήν 19% περισσότερες θέσεις εργασίας, 8% περισσότερους νέους ανθρώπους ηλικίας από 20-34 ετών, 73% περισσότερους μαθητές σε ανώτερη εκπαίδευση, 15% πολίτες με ανώτατη εκπαίδευση, 22% περισσότερους πολίτες από την Ευρωπαϊκή Ενωση και 26% περισσότερους εκτός αυτής.

Η Καλαμάτα μαζί με την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα ανήκει στις 168 πιο πάνω αναφερθείσες πόλεις, λόγω της συμμετοχής της στην τελική φάση του διαγωνισμού για την ανάδειξη της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης το 2021, δικαιώνοντας όσους πιστέψαμε στην αναγκαιότητα αυτής της προσπάθειας. (Η Ρόδος αν και συμμετείχε στην τελική φάση δεν επελέγη, ενώ η Ελευσίνα έχει με την απογραφή του 2011 περίπου 25.000 κατοίκους). Με τη βαθμολογία των πόλεων που επελέγησαν να κυμαίνεται από τους 63,20 (Παρίσι) έως τους 13 βαθμούς (Plovdiv), η Καλαμάτα με 23,60 βαθμούς (36,20 για την πολιτιστική ζωντάνια, 15,90 για τη δημιουργική οικονομία και 13,50 για τη φιλικότητα του περιβάλλοντος) καταλαμβάνει την 105η θέση, με το Παρατηρητήριο να αναφέρει ότι η φήμη της ως πολιτιστικός προορισμός οφείλεται στο Διεθνές Φεστιβάλ Χορού, το οποίο έχει κερδίσει μια ιδιαίτερα διακριτή θέση στο χάρτη των φεστιβάλ της Μεσογείου, καθώς από το 1995 που ιδρύθηκε υποστηρίζει, προβάλλει και παρουσιάζει το χορό μέσα από την έρευνα, την επιμόρφωση και την καλλιτεχνική δημιουργία και παραγωγή. Σημειώνουμε ότι η Αθήνα βαθμολογείται με 25,70 βαθμούς, η Θεσσαλονίκη με 19,80 και η Πάτρα με 14,60.

Είναι προφανές ότι για την επιλογή της πόλης μας χρησιμοποιήθηκαν κυρίως τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στο φάκελο της υποψηφιότητάς της ως Πολιτιστικής Πρωτεύουσας και εάν θέλουμε η πόλη να συνεχίσει να διακρίνεται στον πολιτιστικό και δημιουργικό τομέα είναι ανάγκη οι προτάσεις - παρατηρήσεις που περιλαμβάνονται σε αυτόν αλλά και όσες κατατέθηκαν κατά την προετοιμασία του να τύχουν της αμέριστης προσοχής της δημοτικής αρχής, διότι είναι διάχυτη η εντύπωση ότι ο εν λόγω φάκελος έχει καταχωνιαστεί σε κάποια συρτάρια. Αλλωστε όπως αναφέρει και το Παρατηρητήριο, παρά το γεγονός ότι η πόλη δεν έλαβε τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας οι τοπικές αρχές έχουν δεσμευθεί να κρατήσουν τον πολιτισμό στο κέντρο των δραστηριοτήτων της πόλης.   

Τέλος για όσους αυτάρεσκα διατυμπανίζουν την εξαιρετική λειτουργία του δήμου τονίζουμε ότι το Παρατηρητήριο του δίνει μόνο 37,60 βαθμούς (όπως και στις υπόλοιπες  πόλεις της χώρας μας) στην ποιότητα της διακυβέρνησης, τη στιγμή που το Plovdiv βαθμολογείται με 38,00 βαθμούς, η Λευκωσία και η Λεμεσός με 64,90 και το Παρίσι με 72,30.