"Γαργαλιάνοι κοινωνία της σταφίδας. Στιγμές ιστορίας, πολιτισμού και κοινωνικών αντιστάσεων" ήταν ο τίτλος εκδήλωσης που οργάνωσε το Σαββατοκύριακο ο Πολιτιστικός Σύλλογος Γαργαλιάνων "Πολίτες σε δράση". Προσκεκλημένος σε αυτή είχα την τιμή και τη χαρά να μιλήσω για το σπουδαίο Σταφιδικό Συνέδριο Γαργαλιάνων που έγινε στις 28 Ιουλίου 1935. Μετά από μια σύντομη αναδρομή στο παρελθόν, η εισήγηση μπήκε στο κυρίως θέμα που θεωρώ πως είναι χρήσιμο να δημοσιοποιηθεί και εντύπως. Για περισσότερες πληροφορίες ετοίμασα και ένα βιβλιαράκι 70 σελίδων που έχει αναρτηθεί στο eleftheriaonline.gr και κυκλοφορεί ελεύθερα.
Συνοψίζοντας για την κατάσταση που δημιουργείται στο μεταίχμιο του 19ου με τον 20ο αιώνα και συνεχίζεται μέχρι τον πόλεμο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι: Η σταφίδα αποτελεί την “παραγωγική αγελάδα” για το κράτος με τη βαριά φορολογία, αλλά και για ένα πλήθος ομάδων που κερδίζουν από αυτή: Μεσάζοντες, μεγαλέμποροι, εξαγωγείς, εφοπλιστές, εισαγωγείς και βιομήχανοι έχουν διασφαλισμένο το δικό τους κέρδος. Στον παραγωγό φθάνει ό, τι περισσέψει. Η τοκογλυφία ανθεί ανεπίσημα και ενισχύεται με τον πολιτική των τραπεζών, απειλώντας τη ζωή αλλά και την περιουσία των χρεωμένων παραγωγών. Οι παραγωγοί στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι μικροκαλλιεργητές και η διαρκής συμπίεση του εισοδήματος εντείνει το αίσθημα της αδικίας. Τα καλλιεργητικά μέσα είναι υποτυπώδη ενώ δεν υπάρχουν μέσα προστασίας από δυσμενείς καιρικές συνθήκες με αποτέλεσμα οι παραγωγοί να είναι κυριολεκτικά στο έλεος του καιρού. Κάνοντας ένα «χρονικό άλμα» περίπου 30 χρόνων, θα μπορούσαμε να πούμε ότι στο έδαφος αυτών των παραγόντων η μεγάλη οικονομική κρίση του 1929 πολλαπλασιάζει τα προβλήματα, εντείνει την εκμετάλλευση και συνδυαστικά με τους παράγοντες που προαναφέρθηκαν οδηγεί σε μεγάλες κινητοποιήσεις και αιματηρές συγκρούσεις με τις δυνάμεις καταστολής.
Οι κοινωνικές εξεγέρσεις των σταφιδοπαραγωγών εκδηλώνονται με τα πιο διαφορετικά αιτήματα. Από το μεταίχμιο του 19ου και 20ου αιώνα μέχρι τη δεκαετία του 1930 όταν συσσωρεύονται προβλήματα και αγανάκτηση. Οι σταφιδικοί πληθυσμοί είναι σε διαρκή κινητοποίηση και στο όριο της κοινωνικής έκρηξης. Οργανώνονται αλλεπάλληλα συνέδρια τα οποία δεν αφήνουν τίποτα πίσω τους και μεγαλώνουν τη δυσαρέσκεια απέναντι στους συνεταιρισμούς που συνήθως είναι οι οργανωτές. Ενώ ο ΑΣΟ έχει απαξιωθεί καθώς θεωρείται «εκμεταλλευτής» της σταφίδας και οι «εκπρόσωποι της παραγωγής» στη διοίκηση κατηγορούνται για ρεμούλες και εξυπηρέτηση συγγενών και ημετέρων. Παράλληλα στον αγροτικό χώρο δημιουργούνται συλλογικότητες όπως οι «αγροτικές πολιτικές οργανώσεις» σε Πυλία και Τριφυλία, ένα ιδιότυπο Αγροτικό Κόμμα υπό τον Λούλη Τσικλητήρα. Ενώ εμφανίζονται μικρές αλλά δραστήριες οργανώσεις του ΚΚΕ στην ίδια περιοχή. Οι δυνάμεις αυτές έρχονται σε συνεννοήσεις το 1935 και θέτουν σε καινούργια βάση την υπόθεση «συνέδριο» σχεδιάζοντας ένα συνέδριο που θα πάρει αποφάσεις, θα εκλέξει όργανα για να τις προωθήσουν και τα οποία θα οργανώσουν κινητοποιήσεις στην περίπτωση που αυτά δεν γίνουν δεκτά. Και καθώς διαθέτουν πλειοψηφία σε συνεταιρισμούς της περιοχής, στις 28 Ιουνίου συνήλθον οι συνεταιρισμοί των περιφερειών Μεθώνης, Καινούργιου Χωριού, Πηδάσου, Μεσοχωρίου, Χωματάδας κλπ. Παρισταμένου και αντιπροσώπου της Σταφιδικής Επιτροπής Τριφυλίας, εν των Γραφείω του Γεωργικού Ταμείου Μεσοχωρίου προς σύσκεψιν και λήψιν αποφάσεων επί του σταφιδικού ζητήματος». Η απόφαση είναι «συνέδριο στους Γαργαλιάνους» στις 21 Ιουλίου, το οποίο στην πορεία μετατίθεται για τις 28 Ιουλίου προκειμένου να υπάρχει καλύτερη προετοιμασία. Η επιλογή δεν είναι καθόλου τυχαία: Οι Γαργαλιάνοι είναι σημαντική σταφιδοφόρα περιοχή και βρίσκονται στο γεωγραφικό και παραγωγικό κέντρο των επαρχιών Πυλίας, Τριφυλίας και Ολυμπίας (που μέχρι τότε ανήκε στη Μεσσηνία) όπου υπάρχουν σημαντικές πόλεις και κεφαλοχώρια. Ενώ παράλληλα σε αυτή την περιοχή συγκεντρώνονται τα περισσότερα μαχητικά αγροτικά στελέχη διαφόρων πολιτικών αντιλήψεων.
Με ανακοίνωση του προέδρου της Επιτροπής Ζαχαρία Κουρέτα, καλούνται να εκπροσωπηθούν Κοινότητες, Ενώσεις Συνεταιρισμών, συνεταιρισμοί αλλά και χωριά κάνοντας συνελεύσεις και στέλνοντας έναν αντιπρόσωπο για κάθε 10 παριστάμενους. Η ευρύτητα δεν μπορεί να αμφισβητηθεί και φέρνει σε δύσκολη θέση πολλούς συνεταιριστές που πιέζονταν να μην συμμετέχουν ενώ άλλοι υπονομεύουν ανοιχτά την πρωτοβουλία. Στους κόλπους των πρόθυμων να συμμετέχουν υπάρχουν αντιθέσεις, οι οποίες επικεντρώνονται στην κατάργηση του ΑΣΟ και τους παρακρατήματος που υποστηρίζουν οι ριζοσπαστικές δυνάμεις και τη διατήρησή τους που υποστηρίζει η συντηρητική πτέρυγα που αποτελείται κυρίως από αγροτιστές των περιοχών Ολυμπίας και Ηλείας. Επιθέσεις, διχαστικές παρεμβάσεις και νουθεσίες διατυπώνονται δημοσίως καθώς η διεξαγωγή του συνεδρίου γίνεται αντικείμενο πολλών δημοσιεύσεων σε τοπικές, πελοποννησιακές και αθηναϊκές εφημερίδες. Από τους πρωταγωνιστές ο πρόεδρος της Ενωσης Γαργαλιάνων Νίκος Δεληγιάννης, αντιπρόσωπος και φανατικός υποστηρικτής του ΑΣΟ, ο οποίος μάλιστα κυκλοφορεί και προκηρύξεις εναντίον της διοργάνωσης του συνεδρίου καθώς γνωρίζει ότι σε αυτό θα αμφισβητηθεί η χρησιμότητα του Οργανισμού. Αλλά το συνέδριο πραγματοποιείται και παίρνουν μέρος σε αυτό κάτω από την πίεση των γεγονότων και συνεταιριστές των Γαργαλιάνων.
Οι Γαργαλιάνοι υποδέχονται εκατοντάδες συνέδρους, το κλίμα στην πόλη είναι γιορταστικό, το συνέδριο πραγματοποιείται στο «Αττικόν» και την υποστήριξη έχει αναλάβει μια μεγάλη ομάδα από Γαργαλαινιώτες που παίρνουν μέρος σε προσυσκέψεις της οργανωτικής επιτροπής. Με βάση στοιχεία που δημοσιεύτηκαν τότε, στο συνέδριο πήραν μέρος περίπου 250 αντιπρόσωποι. Απ΄αυτούς ήταν: 7 αντιπρόσωποι από 5 Ενώσεις Συνεταιρισμών (Γαργαλιάνων-Τριφυλίας, Πυλίας, Κυπαρισσίας, Κρεσταίνων και Γαστούνης) - 91 αντιπρόσωποι από 55 Γεωργικούς Συνεταιρισμούς (1 Αμαλιάδας, 9 Συνεταιρισμών Ν. Ηλείας, 40 του Ν. Μεσσηνίας και 4-5 κτηματικών συλλόγων - 20 αντιπρόσωποι από 16 Κοινότητες της Μεσσηνίας - υπόλοιποι αντιπρόσωποι βγήκαν από συγκεντρώσεις ή με μαζικές υπογραφές σταφιδοπαραγωγών. Συνολικά αντιπροσωπεύτηκαν περισσότερες από 120 πόλεις και χωριά. Επίτιμος πρόεδρος εκλέγεται ο ηλικιωμένος Γεώργιος Λουπινάς από τα Φιλιατρά, δικηγόρος και βουλευτής. Πρόεδρος εκλέγεται ο Στάγκος της Γαστούνης, αντιπρόεδρος ο Κορωναίος των Γαργαλιάνων και γραμματείς ο Κορμάς της Καλαμάτας και ο Δάλλας της Θουρίας. Η συζήτηση είναι έντονη και μιλούν σε αυτό ο Λουπινάς, ο Μήτας, ο Κουβελιώτης, ο Κορμάς, ο Μιχόπουλος και πολλοί άλλοι ενώ τους συνέδρους ξεσηκώνει με τον ορμητικό και τεκμηριωμένο λόγο του ο Τάσης Κουλαμπάς. Από το συνέδριο δεν λείπουν οι κόντρες που ξεκινούν με τη σειρά των ομιλητών και επεκτείνονται σε άλλα ζητήματα. Την κρίσιμη ώρα των αποφάσεων οι διαφορές που υπήρχαν και πάνω στις οποίες πόνταραν οι εχθροί της ιδέας συμφωνίας και οργανωμένης δράσης, έκαναν την εμφάνισή τους. Η λύση δόθηκε με τη συγκρότηση επιτροπής η οποία αποσύρθηκε και συζήτησε επί μακρόν για τα ζητήματα στα οποία υπήρχαν διαφωνίες, κατά βάση η κατάργηση του ΑΣΟ και του παρακρατήματος. Τελικά πρυτάνευσε η ανάγκη κοινής δράσης και στο ψήφισμα περιλήφθηκε μια διατύπωση που αποτελούσε συγκερασμό των διαφορετικών απόψεων. Ετσι στην τελευταία παράγραφο του ψηφίσματος αναφερόταν ότι: «Το συνέδριον διαπιστώνει την αποτυχίαν του ΑΣΟ προς την διαρρύθμισιν του σταφιδικού ζητήματος και των καταστρεπτικών επιδράσεων των δελτίων παρακρατήσεως, εξετείται την εντός έτους αντικατάστασιν τούτων διά συστήματος συγχρονισμένου εξευρεθησομένου εν ενιαίω πανσταφιδικών συνεδρίω και εκτός παντός στοιχείου έχοντος αντιτιθέμενα συμφέροντα προς την σταφιδοπαραγωγήν».
Μεταξύ των αιτημάτων ξεχωρίζει αυτό για τον «καθορισμόν τιμής πλεονασμάτων κατώτατον όριον δραχμές 3.600» το οποίο έγινε κεντρικό σύνθημα των μεγάλων κινητοποιήσεων που ακολούθησαν. Πρέπει να σημειωθεί ότι και οι Ενώσεις ζητούσαν τιμή 3.500 δραχμές, ενώ ο ΑΣΟ έδινε 3.000 δραχμές. Με το ψήφισμα ακόμη οι εκπρόσωποι των παραγωγών ζητούσαν ακόμη κατάργηση της εγγείου φορολογίας και του συναλλαγματικού παρακρατήματος. Διάλυση του τραστ ατμοπλοϊκών εταιρειών που ανέβαζαν συνέχεια τα ναύλα στις εξαγωγές. Ακύρωση των τοκογλυφικών χρεών, χρεωστασίων άλλων χρεών και κατάργηση τόκων. Και μια σειρά ακόμη μέτρα σχετικά με την ελεύθερη οινοπνευματοποίηση, την κατάργηση φόρων σε λιπάσματα και εφόδια, την ενίσχυση των παραγωγών που είχαν πάθει ζημιές από θεομηνίες, τον διορισμό γεωπόνων κλπ.
Η Εκτελεστική Επιτροπή του Σταφιδικού Συνεδρίου αποτελούμενη από τους Τάση Κουλαμπά, Χρήστο Κουβελιώτη, Θόδωρο Κορμά, Σωτήρη Σταυρόπουλο και Στέλιο Διακουμογιανόπουλο πιάνει αμέσως δουλειά. Συνεπής στον προσανατολισμό που έχει εξ αρχής, από τη μια πλευρά προσπαθεί να προωθήσει τα αιτήματα στους αρμόδιους και από την άλλη προετοιμάζει τις κινητοποιήσεις καθώς ήταν σχεδόν βέβαιο ότι θα υπήρχε άρνηση ικανοποίησης των αιτημάτων. Μεταξύ των αγροτικών παραγόντων που συμμετείχαν στο συνέδριο υπάρχει δυσπιστία. Γίνονται καταγγελίες για συζητήσεις πίσω από την πλάτη της Εκτελεστικής Επιτροπής. Η κυβέρνηση δεν απαντά στα αιτήματα για συνάντηση και στις 20 Αυγούστου ανακοινώνει τα μέτρα που ξεσηκώνουν τους παραγωγούς.
Πραγματοποιούνται παντού κινητοποιήσεις με αίτημα να αποσυρθούν τα μέτρα και να ικανοποιηθούν τα αιτήματα. Το σύνθημα «3.600 ή θάνατος» κυριαρχεί στα μεγάλα συλλαλητήρια των πόλεων στα οποία συρρέουν σταφιδοπαραγωγοί από όλα τα χωριά. Μαύρες σημαίες αλλά και παραγωγοί ένοπλοι με γκράδες και γεωργικά εργαλεία ξεχύνονται στους δρόμους. Το αρχικό σχέδιο των οργανωτών προβλέπει πορεία χιλιάδων σταφιδοπαραγωγών στην Καλαμάτα μέσα από δύο δρόμους: Εφιπποι και πεζοί θα ξεκινούσαν οδικά από την Πύλο. Ενώ οι αγρότες της Τριφυλίας μετακινούμενοι από πόλη θα καταλάμβαναν τα τρένα και θα τα οδηγούσαν στην Καλαμάτα παίρνοντας στη διαδρομή και παραγωγούς από την Ανω Μεσσηνία. Η συγκέντρωση όμως στην Πύλο χτυπιέται από τους χωροφύλακες στις 26 Αυγούστου. Υπάρχουν νεκροί, η κοινωνική αγανάκτηση κορυφώνεται, τα συλλαλητήρια πλέον σε όλη τη Δυτική Μεσσηνία είναι ογκώδη και οι συγκρούσεις με τις δυνάμεις καταστολής εντείνονται. Η κυβέρνηση κηρύσσει στρατιωτικό νόμο, κινητοποιεί χωροφυλακή και στρατό από όλη την Πελοπόννησο, στέλνει ακόμη και πολεμικά πλοία. Επιβάλλει λογοκρισία, οι εφημερίδες της Καλαμάτας κυκλοφορούν με λευκά «μπαλώματα», απαγορεύονται οι ανταποκρίσεις στις αθηναϊκές εφημερίδες. Πρόβα δικτατορίας που ήρθε ένα χρόνο αργότερα, πριν υλοποιηθούν οι αποφάσεις του συνεδρίου του Πύργου που διεξάγεται σε καθεστώς άγριας τρομοκρατίας και ετοιμάζει μεγάλες κινητοποιήσεις. Η σημασία του Σταφιδικού Συνεδρίου Γαργαλιάνων στην υπόθεση του σταφιδικού κινήματος είναι μεγάλη. Σηματοδοτεί μια άλλη εποχή σκληρών κοινωνικών συγκρούσεων. Βάζει τα θεμέλια για τη συνεργασία ευρύτερων δυνάμεων που αντιστέκονται μαχητικά στην άγρια εκμετάλλευση των σταφιδοπαραγωγών και αποτελεί τον «κρίκο» της αλυσίδας που οδηγεί στη μεγάλη εξέγερση του 1935.
