Αφορμή για τις σκέψεις που ακολουθούν είναι η ημερίδα που συνδιοργανώνουν στις 30 Μαΐου το ΤΕΙ και το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου με θέμα «Τοπικοί θεσμοί, ανάπτυξη και επιχειρηματικότητα». Φυσικά, εξετάζεται και ο ρόλος των ΑΕΙ. Είναι όμως αδύνατο να μιλήσουμε για τον ρόλο των ΑΕΙ σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, χωρίς αναφορά στο γενικό πλαίσιο εντός του οποίου κινούνται η χώρα και οι περιφέρειές της.
Συνοπτικά, η κρίση χρέους του 2010 σηματοδότησε το τέλος των μεγάλων ψευδαισθήσεων. Εκτοτε η χώρα βρίσκεται σε μιαν επώδυνη διαδικασία μετασχηματισμού που περιλαμβάνει δύο πτυχές: δημοσιονομική εξυγίανση (δηλαδή να ζούμε χωρίς δανεικά!) και βαθιές μεταρρυθμίσεις σε κρατικούς θεσμούς και εποπτευόμενους φορείς (ΟΤΑ, ΑΕΙ κ.ά.). Η γενική κατεύθυνση είναι: ανταγωνιστικότητα, εξωστρέφεια, καινοτομία και επιχειρηματικότητα. Για να επιστρέψουμε στην ανάπτυξη και να δημιουργήσουμε νέες θέσεις εργασίας.
Πρόοδος και υστέρηση στην Ανώτατη Παιδεία
Σημειώνω ότι σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα και σε σύγκριση με όλες τις άλλες χώρες, είμαστε η μόνη χώρα που δεν αξιοποίησε τις ευκαιρίες που έδωσε η συμμετοχή της στην ΕΕ ήδη πριν από την κρίση του 2008-9 (Campos, Coriseli, Moretti, 2014)! Η Ελλάδα δεν ενσωματώθηκε αποτελεσματικά στην ευρωπαϊκή οικονομία. Οι υπόλοιπες χώρες γενικά συνδέθηκαν με εφοδιαστικές αλυσίδες, αναβάθμισαν τις τεχνολογικές τους δυνατότητες και έτσι ενίσχυσαν το αναπτυξιακό τους δυναμικό. Αυτό είναι το ελληνικό παράδοξο, που εν μέρει εξηγεί και το βάθος και τη διάρκεια της σημερινής κρίσης.
Τι συνεπάγονται όλα αυτά για τα ΑΕΙ και τι για τις σχέσεις τους με την οικονομία και κοινωνία; Πολλά. Γενικά πρέπει να απαλλαγούν από την κακή κληρονομιά της εποχής των ψευδαισθήσεων, των κλειστών συστημάτων και της λογικής των συντεχνιών. Ολες οι διεθνείς συγκρίσεις διαπιστώνουν κρίσιμη υστέρηση σε τομείς που αφορούν και την οικονομική και την εκπαιδευτική ανταπόκριση της Ανώτατης Παιδείας στις νέες προκλήσεις. Οι διεθνείς κατατάξεις των ΑΕΙ δείχνουν ότι εδώ πρέπει να αλλάξουν πολλά (τελευταία η έκθεση Pearson, 2014).
Εξηγούμαι: Ναι μεν υπήρξαν στο παρελθόν θετικές εξελίξεις και ο χώρος της Ανώτατης Παιδείας διαθέτει σήμερα σημαντικές νησίδες ποιότητας, που μπορούν να πολλαπλασιασθούν. Το ΤΕΙ Πελοποννήσου διαθέτει τέτοιες νησίδες. Επίσης, έγιναν κάποια βήματα ώστε να προσαρμοσθεί η Ανώτατη Παιδεία στα νέα οικονομικά δεδομένα. Π.χ. ήδη από προηγούμενο πρόγραμμα της ΕΕ (ΕΠΕΑΕΚ) εισάχθηκε ο θεσμός της πρακτικής άσκησης, ιδρύθηκαν γραφεία διασύνδεσης στα ΑΕΙ και σε μερικές περιπτώσεις εισάχθηκαν μαθήματα ή ασκήσεις για την ανάπτυξη της αυτενέργειας, της μύησης των φοιτητών στη διαδικασία παραγωγής κ.λπ.
Ομως, σε άλλες περιπτώσεις επιβίωσαν ξεπερασμένα μοντέλα διδασκαλίας και αποστήθισης. Τμήματα εμφυτεύθηκαν στη μέση του πουθενά, δηλαδή τα Ιδρύματα κατακερματίσθηκαν. Επίσης, η διερεύνηση της ποιότητας της Ανώτατης Παιδείας δεν ανήκει στα θέματα που αρέσουν στους εκπαιδευτικούς γενικά. Ούτε η σχέση της με την οικονομία, την εθνική ή την τοπική! Σημειώνω ότι πολλές επιχειρήσεις παραπονιούνται ότι δεν βρίσκουν το ειδικευμένο προσωπικό που χρειάζονται, ενώ έχουμε δεκάδες χιλιάδες άνεργους πτυχιούχους.
Τέλος, υπήρχαν χτυπητές περιπτώσεις κακοδιαχείρισης (ένα είδος «ιδιωτικοποίησης» πόρων), η έννοια της αποτελεσματικότητας συχνά δεν έπαιζε ιδιαίτερο ρόλο σε αποφάσεις, η δομή προσωπικού εξελίχθηκε μερικές φορές αναντίστοιχα προς τις πραγματικές εκπαιδευτικές ανάγκες και ήταν προϊόν εσωτερικών ισορροπιών. Στο μεταξύ, τα δανεικά τέλειωσαν.
Η αντιμετώπιση του ανορθολογισμού
Πέρα όμως από τα συγκεκριμένα προβλήματα, το μείζον είναι ότι η Ανωτάτη Παιδεία και πιθανόν ολόκληρο το σύστημα παιδείας απέτυχε σε μια βασική του αποστολή. Οπως το διατύπωσε ο καθηγητής της Φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης Στέφανος Τροχανάς ("Το Βήμα" 25.5.2014):
«Ενας αυξανόμενος αριθμός πολιτών βγαίνουν από το εκπαιδευτικό μας σύστημα έτοιμοι να παραδοθούν χωρίς αντίσταση στις πιο ακραίες μορφές ανορθολογικής σκέψης. Δυστυχώς η επιστημονική εκπαίδευση που προσφέρουμε στους πολίτες δεν τους προσφέρει ούτε καν εκείνη τη στοιχειώδη επιστημονική εγγραμματοσύνη, που θα τους επιτρέψει να λειτουργήσουν ως κύτταρα μιας ευφυούς δημοκρατικής κοινωνίας, η οποία θα είναι σε θέση να παίρνει ορθολογικές αποφάσεις πάνω σε ζητήματα με ολοένα και ισχυρότερη επιστημονική συνιστώσα...».
Με βάση τα προηγούμενα έχουμε μια διπλή πρόκληση: Να προσαρμοσθούμε στις διεθνείς και ευρωπαϊκές εξελίξεις (σε έναν κόσμο που αλλάζει) και να λύσουμε πολλές εκκρεμότητες από το παρελθόν. Η αυτοκριτική δεν κάνει κακό.
Τι κάνουμε στο ΤΕΙ Πελοποννήσου;
Εχουμε δρομολογήσει, σε συνεργασία Συμβουλίου και Διοίκησης, μια διαδικασία για την αποσαφήνιση της στρατηγικής του Ιδρύματος. Οι στόχοι είναι αφενός μεν να ανταποκριθούμε στις νέες απαιτήσεις και αφετέρου να διαμορφώσουμε μια μεσοπρόθεσμο όραμα για ένα βιώσιμο ΤΕΙ. Αυτό δεν αποκλείει και ιδέες για τη συγχώνευση ΤΕΙ και Πανεπιστημίου, και ανάλογης κλίμακας αναδιαρθρώσεις ώστε να αξιοποιηθούν οι οικονομίες κλίμακας και οι δυνατότητες για συνεργασίες.
Η συζήτησή μας οργανώνεται γύρω από αλληλένδετους άξονες.
1. Επιστημονική αριστεία, που περιλαμβάνει αξιολογήσεις των τμημάτων, δημιουργία μεταπτυχιακών προγραμμάτων κλπ.
2. Βελτίωση της λειτουργίας διαφόρων μονάδων που υπηρετούν στόχους ποιότητας, καινοτομίας, σταδιοδρομίας των φοιτητών. (ΜΟΔΙΠ, ΜΟΚΕ, ΔΑΣΤΑ),
3. Επανεξέταση των προγραμμάτων σπουδών. Εδώ ο στόχος είναι να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες για εξ αποστάσεως εκπαίδευση με διαδικτυακά μαθήματα, νέες ευκαιρίες για δια βίου εκπαίδευση και ενδεχομένως ανάληψη παραγωγικών πρωτοβουλιών που θα συνέδεαν τη μάθηση με πρακτική άσκηση επί του πεδίου,
4. Εξωστρέφεια - σύνδεση με την κοινωνία και την παραγωγή, με την προσφορά σεμιναρίων εκπαίδευσης ενδιαφερομένων επαγγελματιών και ερασιτεχνών, ενδεχομένως δημιουργία θερμοκοιτίδας, κ.α.
Συναφώς, ελπίζουμε ότι για την υλοποίηση μερικών στόχων θα μπορέσουμε να αξιοποιήσουμε το ΕΣΠΑ 2014-2020. Π.χ. στο πλαίσιό του θα ενισχύονται, ανάμεσα σε άλλα, η συνεργασία των εργαστηρίων δημοσίων ερευνητικών φορέων (όπως τα ΑΕΙ) με τις επιχειρήσεις, η ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων για την αγορά συμβουλευτικών και υποστηρικτικών υπηρεσιών γνώσης - εμπειρογνωμοσύνης από φορείς καινοτομίας, η δημιουργία συστάδων καινοτομίας, αποτελούμενων κυρίως από ερευνητικούς φορείς και επιχειρήσεις κ.λπ.
Αναμφίβολα το έργο μας είναι από τη φύση του δύσκολο, όχι μόνο γιατί θίγει υπάρχουσες αδράνειες και ριζωμένες πρακτικές, αλλά και επειδή πρέπει να επεξεργασθούμε προτάσεις σε συνθήκες αβεβαιότητας.
Ομως δεν είναι λύση να προσποιούμαστε ότι δεν βλέπουμε τα προβλήματα, αντί να τα αντιμετωπίζουμε. Ούτε να περιχαρακωθούμε σε ατομικές στρατηγικές. Με άλλα λόγια, προϋπόθεση για όλα είναι η διάθεση για συνεργασία, προκειμένου να επιτευχθούν κοινώς αποδεκτά αποτελέσματα. Οι συνέπειες της μη συνεργασίας θα είναι να αποφασίζουν άλλοι, χωρίς εμάς.
