Συγκυριακά, μία σημαντική ευκαιρία παρουσιάζεται για τη χώρα μας καθώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή από το 2014 έχει ξεκινήσει τη νομοθετική προπαρασκευή για την επίσημη στροφή σε μία Κυκλική Οικονομία (Circular Economy).
Η Επιτροπή ενέκρινε στις 2 Δεκεμβρίου 2015, μια νέα φιλόδοξη δέσμη μέτρων για την κυκλική οικονομία με στόχο τη διευκόλυνση της μετάβασης της Ευρώπης προς μια οικονομία που θα δώσει ώθηση στην ανταγωνιστικότητα σε παγκόσμιο επίπεδο, θα ενδυναμώσει τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη και θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας.
Σε μια κυκλική οικονομία, η αξία των προϊόντων και υλών διατηρείται για όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο• τα απόβλητα και η χρήση των πόρων ελαχιστοποιούνται και οι πόροι διατηρούνται εντός της οικονομίας όταν ένα προϊόν έχει φθάσει στο τέλος του κύκλου ζωής του, για να χρησιμοποιηθεί ξανά και ξανά ώστε να δημιουργηθεί περαιτέρω αξία.
Το μοντέλο αυτό μπορεί να δημιουργήσει ασφαλείς θέσεις απασχόλησης στην Ευρώπη, να προωθήσει καινοτομίες που προσδίδουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και να παρέχει ένα επίπεδο προστασίας για τον άνθρωπο και το περιβάλλον για τα οποία η Ευρώπη είναι υπερήφανη. Μπορεί επίσης να παρέχει στους καταναλωτές καινοτόμα και μεγαλύτερης διάρκειας προϊόντα, τα οποία παρέχουν εξοικονόμηση χρημάτων και βελτίωση της ποιότητας ζωής.
Στόχο, της Κυκλικής Οικονομίας, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αποτελεί, η γενικότερη βιώσιμη χρήση των πόρων (resource management), αγγίζοντας πέρα από τη διαχείριση των αποβλήτων, το σύνολο σχεδόν των τομέων της ευρωπαϊκής οικονομίας.
Η συνύπαρξη καινοτόμου επιχειρηματικότητας, νέας τεχνολογίας (internet of things) και Πολιτικής (sustainability leadership) με όραμα και στοχοθεσία, είναι ικανή και αναγκαία συνθήκη για την επίτευξη των στόχων της Ε.Ε. σε εθνικό επίπεδο.
Η μη βιώσιμη χρήση των πόρων προκαλεί αφενός περιβαλλοντική ζημία και αφετέρου οδηγεί σε ένα αναπτυξιακό και οικονομικό αδιέξοδο σε παγκόσμια κλίμακα. Η παγκόσμια οικονομία αναπτύσσεται με αυξανόμενους ρυθμούς χρησιμοποιώντας το ισοδύναμο του ενάμιση (1,5) πλανήτη μας, ως προς την ισοδύναμη αξία των φυσικών πόρων για την παγκόσμια οικονομική και αναπτυξιακή δραστηριότητα αλλά και για να απορροφήσει τα παραγόμενα απόβλητα.
Το 2030 το ποσοστό αυτό εκτιμάται ότι θα ανέλθει στους δύο πλανήτες. Έχουμε αποδεδειγμένα ξεπεράσει τους ρυθμούς και τα συνεπακόλουθα όρια ανάπτυξης που ο ένας και μοναδικός πλανήτης, δύναται να μας παρέχει. Ο Ο.Η.Ε. προβλέπει ότι ο παγκόσμιος ανθρώπινος πληθυσμός θα αυξηθεί από επτά σε εννέα δισεκατομμύρια την περίοδο 2011-50.
Η ετήσια κατανάλωση ορυκτών, ορυκτών καυσίμων και βιομάζας αναμένεται να διπλασιαστεί μέχρι το 2050, φθάνοντας τα 140 εκατομμύρια τόνους. Αυτό είναι ένα αποτέλεσμα του συνδυασμού της αύξησης: του παγκόσμιου πληθυσμού, του διαθέσιμου εισοδήματος, της αυξανόμενης ποικιλίας διαθέσιμων προϊόντων αλλά και της ολοένα μικρότερης διάρκεια ζωής του προϊόντος.
Πως θα προωθηθούν η καινοτομία και οι επενδύσεις και θα αντιμετωπιστούν τα οριζόντια θέματα;
Η κυκλική οικονομία αποτελεί πλέον πεδίο εφαρμοσμένης έρευνας και καινοτομίας προκειμένου να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας της ΕΕ. Οι δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις είναι θεμελιώδεις για την επίτευξη αυτού του στόχου.
Το πρόγραμμα πλαίσιο "Horizon - Ορίζοντας 2020", το COSME, τα διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία, το Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων και άλλα προγράμματα της ΕΕ θα αποτελέσουν σημαντικά μέσα άμεσης στήριξης. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη μιας πιο κυκλικής οικονομίας ενώ παράλληλα η βιομηχανία με την ανάπτυξη νέων διεθνών προτύπων πρέπει άμεσα να στραφεί σε νέο συμβατό σχεδιασμό προϊόντων (industrial design).
Η Επιτροπή, δεσμεύτηκε ότι:
* θα βοηθήσει τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις να επωφεληθούν από τις επιχειρηματικές ευκαιρίες για αυξημένη αποδοτικότητα των πόρων με τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας για την αποδοτικότητα των πόρων, * θα αξιοποιήσει πλήρως το πρόγραμμα εργασίας "Ορίζοντας 2020" για το 2016-2017, το οποίο περιλαμβάνει μια σημαντική πρωτοβουλία με τίτλο "Βιομηχανία 2020 στην κυκλική οικονομία", με χρηματοδότηση ύψους άνω των 650 εκατ. ευρώ, * θα ενθαρρύνει από κοινού με την ΕΤΕπ, και τον Ευρωπαϊκό Κόμβο Επενδυτικών Συμβουλών, την υποβολή αιτήσεων για χρηματοδότηση και στήριξη της ανάπτυξης σχεδίων σχετικά με την κυκλική οικονομία.
Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΤΣΕ) συμπληρώνει την υπάρχουσα στήριξη για σχέδια κυκλικής οικονομίας μέσω συμβουλευτικών και χρηματοδοτικών μέσων της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) στο πλαίσιο του προγράμματος InnovFin. Η Επιτροπή εξετάζει επίσης το ενδεχόμενο δρομολόγησης πλατφόρμας σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και τις εθνικές τράπεζες για να στηρίξει τη χρηματοδότηση της κυκλικής οικονομίας.
Οι βασικές δράσεις που εγκρίθηκαν και πρόκειται να υλοποιηθούν από την Επιτροπή, κατά την τρέχουσα θητεία της, περιλαμβάνουν: * Χρηματοδότηση ύψους άνω των 650 εκατ. ευρώ στο πλαίσιο του προγράμματος "Ορίζοντας 2020" και 5,5 δισ. ευρώ από τα διαρθρωτικά ταμεία• * Δράσεις για τη μείωση των απορριμμάτων τροφίμων οι οποίες περιλαμβάνουν μια κοινή μεθοδολογία μέτρησης, βελτιωμένη επισήμανση της ημερομηνίας, και εργαλεία για την επίτευξη του στόχου βιώσιμης ανάπτυξης για μείωση των απορριμμάτων τροφίμων κατά το ήμισυ ως το 2030• * Ανάπτυξη προτύπων ποιότητας για δευτερογενείς πρώτες ύλες, προκειμένου να αυξηθεί η εμπιστοσύνη των επιχειρήσεων στην ενιαία αγορά• * Μέτρα στο πρόγραμμα εργασίας για τον οικολογικό σχεδιασμό 2015-2017 για την προώθηση της επισκευασιμότητας, της ανθεκτικότητας και της ανακυκλωσιμότητας των προϊόντων, πέραν της ενεργειακής απόδοσης• * Αναθεώρηση του κανονισμού για τα λιπάσματα, προκειμένου να διευκολυνθεί η αναγνώριση των οργανικών και παραγόμενων από απόβλητα λιπασμάτων στην ενιαία αγορά και να υποστηριχθεί ο ρόλος των βιολογικών θρεπτικών συστατικών• * Μια στρατηγική για τις πλαστικές ύλες στην κυκλική οικονομία, για την αντιμετώπιση ζητημάτων όσον αφορά την ανακυκλωσιμότητα, τη βιοαποδομησιμότητα, την παρουσία επικίνδυνων ουσιών στα πλαστικά, καθώς και την επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης για σημαντική μείωση των θαλάσσιων απορριμμάτων• * Μια σειρά δράσεων για την επαναχρησιμοποίηση του νερού, στις οποίες περιλαμβάνεται νομοθετική πρόταση σχετικά με τις ελάχιστες απαιτήσεις για την επαναχρησιμοποίηση του νερού.
Γιατί όμως αποτελεί, στρατηγική, προτεραιότητα η Κυκλική Οικονομία στην Ε.Ε.;
Η Ευρώπη εξαρτάται περισσότερο από τους εισαγόμενους πόρους από οποιαδήποτε άλλη περιοχή στον κόσμο. Σαράντα τοις εκατό όλων των υλικών που χρησιμοποιούνται στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι εισαγόμενα. Για ορισμένους στρατηγικούς πόρους, όπως μεταλλεύματα και τρόφιμα, το ποσοστό είναι ακόμη υψηλότερο. Βελτίωση της αποδοτικότητας των πόρων θα ωφελήσει την οικονομία αλλά και την ασφάλειά μας.
Όπως αναφέρει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε σχετική έκθεση της: μπορούμε να έχουμε, σε παγκόσμια κλίμακα, τουλάχιστον το ίδιο βιοτικό επίπεδο, όπως σήμερα, χρησιμοποιώντας μόνο το ένα δέκατο των πόρων που χρησιμοποιούνται την τρέχουσα χρονική περίοδο.
Αύξηση της αποδοτικότητας των πόρων κατά τριάντα τοις εκατό, θα αυξήσει το κοινοτικό ΑΕΠ κατά 1% και θα δημιουργήσει δύο εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας στην ΕΕ έως το 2030, σύμφωνα με τις επίσημες εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Για να το επιτύχουμε αυτό απαιτείται αλλαγή στον σχεδιασμό προϊόντων, έμφαση στην αποφυγή δημιουργίας αποβλήτων και στην βέλτιστη επαναχρησιμοποίηση τους. Η αποδοτική και αποτελεσματική χρήση των πόρων, τόσο στην παραγωγή όσο και στην εφοδιαστική αλυσίδα, θα μειώσει τις εξαρτήσεις και θα επιφέρει εξοικονομήσεις στο κόστος υλικών, προϊόντων και προσφερόμενων υπηρεσιών.
Η ορθολογική σχεδίαση και εφαρμογή της Κυκλικής Οικονομίας, στην χώρα μας, θα μπορούσε να δημιουργήσει, με την εκμετάλλευση των προβλεπόμενων και χρηματοδοτούμενων Ευρωπαϊκών προγραμμάτων, της τρέχουσας περιόδου, νέες καινοτόμες και εξωστρεφείς επιχειρηματικές δραστηριότητες και νέες θέσεις εργασίας, όπως ήδη συμβαίνει σε επιμέρους χώρες της Ε.Ε. (π.χ. Αγγλία, Ολλανδία, Γερμανία).
Η αξιοποίηση των παραγόμενων αποβλήτων, ως εν δυνάμει πόροι, θα μπορούσε άμεσα να μετατρέψει τα απόβλητα σε οικονομικούς πόρους, να προσδώσει κινητικότητα και νέες θέσεις εργασίας στην Ελληνική οικονομία και άμεσα να χρηματοδοτήσει συμβατές, με την αυτάρκεια και την κυκλική οικονομία δράσεις όπως η ενεργειακή αναβάθμιση κτηρίων αντί της πρόσκαιρης επιδότησης χρήσης πετρελαίου. Φυσικά εξαιρετικής σπουδαιότητας παραμένει η οριστική στροφή στις ΑΠΕ και στις οικονομικά προσιτές, πλέον, νέες τεχνολογίες που τις συνοδεύουν.
Επίσης, οι λεγόμενες πράσινες προμήθειες στο Δημόσιο (Green Public Procurement), όπως η Ε.Ε. προδιαγράφει θα συνεισφέρουν στην επέκταση της κυκλικής οικονομίας και της συνεπακόλουθης αυτάρκειας στον δημόσιο τομέα της χώρας, χρησιμοποιώντας ανταγωνιστικά και καινοτόμα Ελληνικά προϊόντα και υπηρεσίες.
Η διαχείριση και δη η δημιουργική αξιοποίηση των αστικών στερεών αποβλήτων και η χρήση νέων τεχνολογιών και καινοτομιών σε τριτογενείς τομείς της οικονομίας όπως οι μεταφορές, η ναυτιλία, ο τουρισμός σε συνδυασμό με την καινοτόμο παροχή προϊόντων ως υπηρεσιών, την επέκταση του χρόνου ζωής των προϊόντων και την δημιουργία κοινόχρηστων δικτύων προϊόντων και υπηρεσιών (sharing platforms) αποτελούν ενδεικτικούς τομείς και κερδοφόρα μοντέλα κυκλικής οικονομίας, από υφιστάμενες και πολυάριθμες, "start up”, επιχειρήσεις εντός και εκτός της Ε.Ε.
Ας αναλογιστούμε, ως ένα απλό παράδειγμα, τα περίπου έντεκα εκατομμύρια τόνους γεωργικά και κτηνοτροφικά απόβλητα που παράχθηκαν στην χώρα μας το 2011. Θα μπορούσαν να έχουν μαζικά χρησιμοποιηθεί για παραγωγή υψηλής ποιότητας λιπάσματος, βιοαερίου αλλά και εξειδικευμένα για παραγωγή αιθέριων ελαίων, φαρμάκων, καλλυντικών και λοιπών άλλων κερδοφόρων επιχειρηματικά εφαρμογών, με ανταποδοτικά οφέλη και για γεωργούς και κτηνοτρόφους.
Την ίδια ώρα που η Ε.Ε. σε κεντρικό επίπεδο, σχεδιάζει και ήδη υλοποιεί το νέο και ανταγωνιστικό μοντέλο ανάπτυξης, μέσω της κυκλικής οικονομίας με αιχμές την έρευνα, την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα η χώρα μας δεν πρέπει να χάσει και αυτή την ευκαιρία για ανασύνταξη, ανασυγκρότηση και αξιοποίηση του επιστημονικού εν ανεργία ανθρώπινου δυναμικού.
Είναι εφικτό βάσει λεπτομερούς στρατηγικού προγράμματος μεσοπρόθεσμων συναφών δράσεων, να επιχειρηθεί μία συντεταγμένη στροφή στην Κυκλική Οικονομία, με εκμετάλλευση και των εν εξελίξει προγραμμάτων "Ανταγωνιστικότητα – Επιχειρηματικότητα – Καινοτομία".
Φυσικά, σε μία χώρα που δεν υπάρχει διασφάλιση για το οριστικό κλείσιμο των ανοιχτών χωματερών (Χ.Α.Δ.Α.) και που τα πρόστιμα της Ε.Ε. επέρχονται ως φυσική συνέπεια της πολιτικής ασυνέπειας, η υλοποίηση σοβαρού εθνικού στρατηγικού προγράμματος για την κυκλική οικονομία, όπως ήδη συμβαίνει σε χώρες της Ε.Ε., αποτελεί ευφάνταστη εκδοχή.
Πιστεύω όμως ότι πρέπει να ανοίξει ο προγραμματικός σχεδιασμός και με κλαδικές διαβουλεύσεις (cross sectoral) ανά παραγωγικό τομέα και κλάδο σε συνεργασία με τις 13 Περιφέρειες, τους 325 Δήμους, τα 59 Επιμελητήρια επιχειρηματικότητας της χώρας και τα λοιπά Κλαδικά Επιμελητήρια.
Ο προγραμματικός ρόλος και λόγος της αξιωματικής αντιπολίτευσης και η ανάληψη πρωτοβουλιών είναι μονόδρομος για να μην χαθεί ακόμη μία, ίσως η τελευταία, ευκαιρία για την επίτευξη ανάπτυξης και δη βιώσιμης στην χώρα μας.
* Ο κ. Λάμπρος Μπούκλης είναι σύμβουλος επιχειρήσεων σε θέματα αειφόρου ανάπτυξης και εκλέχθηκε ως επικεφαλής Περιφερειακός Σύμβουλος Πελοποννήσου με την στήριξη των Οικολόγων – Πράσινων (2010-14).
[Το άρθρο πρωτοδημοσιεύθηκε στο capital.gr]
