Και όχι μόνον δεν ήταν έτσι, αλλά κάποια στιγμή παραλίγο να έχουμε μια πόλη και τρεις κοινότητες. Ο διοικητικός “τεμαχισμός” αποφεύχθηκε μετά από κινητοποίηση τοπικών παραγόντων, αλλά η διχοτόμηση τέθηκε μετά από μια δεκαετία περίπου και πάλι επί τάπητος, με ιδιαίτερη μάλιστα ένταση.
“Σημείο κλειδί” για τον τρόπο ανάπτυξης της πόλης αποτέλεσε το σχέδιο πόλης του 1905. Με αυτό και μέσα από αντιθέσεις, επιδιώχθηκε η ενοποίηση της πόλης με τους οικισμούς των Καλυβίων και της Παραλίας και η σύνδεση όλων με τη θάλασσα. Δημιουργήθηκε έτσι ένας τεράστιος χώρος προς οικοπεδοποίηση, δυσανάλογος και του πληθυσμού αλλά και των οικονομικών του δυνατοτήτων. Οταν δημιουργήθηκε ο θεσμός των Κοινοτήτων το 1912 δεν υπήρχε ενιαία πόλη, και κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας του νόμου σύμφωνα με το “Θάρρος” (23/11/1911) η Παραλία είχε πληθυσμό 2.200 περίπου κατοίκους, τα Καλύβια πάνω από 1.500, το Αβραμιού γύρω στους 1.000, ενώ υπήρχαν και μικρότεροι οικισμοί. Και έγραφε το “Θάρρος”: “Συμφώνως προς την διαίρεσιν η οποία υπάρχει εις τους απογραφικούς πίνακας πρέπει κατ’ ανάγκην η Παραλία, τα Καλύβια και το Αβραμιού, εφαρμοζομένου του θεσμού των Κοινοτήτων, να αποτελέσουν ιδίαν και χωριστήν έκαστος συνοικισμός Κοινότητα”. Μετά από κινητοποίηση του δήμου αποφεύχθηκε ο διοικητικός κατακερματισμός, αλλά η υπόθεση δεν τελείωσε εκεί.
Το 1923 ξεκίνησε από τους Παραλιώτες μια μεγάλη κινητοποίηση για τη δημιουργία χωριστής Κοινότητας αφού κάτι τέτοιο ήταν συμβατό με το νόμο, καθώς θεωρούσαν ότι ο δήμος δεν φρόντιζε για τα ζητήματα που απασχολούσαν την περιοχή, ενώ υπήρχαν προφανώς διαφορετικά συμφέροντα σε σχέση με την ανάπτυξη των περιοχών. Δημιουργήθηκε επιτροπή και επρόκειτο να γίνει πανηγυρική συνέλευση των κατοίκων για να παρθεί απόφαση για τη δημιουργία Κοινότητας. Η συνέλευση είχε προγραμματιστεί να γίνει –προφανώς συμβολικά– στη νεόδμητη τότε εκκλησία της Ανάληψης και θα είχε ως ομιλητή τον Γεώργιο Κορφιωτάκη, γόνο παλιάς καλαματιανής οικογένειας με ακίνητη περιουσία στην Παραλία. Αλλά κατά πώς μας πληροφορεί η “Σημαία” (11/9/1923) “επειδή δεν εζητήθη η άδεια της Στρατιωτικής Διοικήσεως, η σύσκεψις εματαιώθη, καθ' όσον ημποδίσθη διά Στρατιωτικής Δυνάμεως”.
Η συνέλευση όμως έγινε λίγες ημέρες αργότερα όπως μας πληροφορεί ο Κορφιωτάκης με άρθρο του στο “Θάρρος” (25/7/1924), και σε αυτή υπογράφτηκε “προγραμματικό κοινοτικό συμβόλαιο”: “Την 23ην Σεπτεμβρίου 1923 μετά χαράς συνήλθομεν εν τη εκκλησία μας όπου εξελέξαμεν επιτροπήν όπως διαχειρισθεί το ζήτημά μας μέχρι πέρατος και υπεγράψαμεν εξ ημών προγραμματικόν Κοινοτικόν συμβόλαιον περί των έργων των αναγκαιούντων ημίν και ών την κατά σειράν εκτέλεσιν υπεσχέθημεν προς αλλήλους μεθ’ όρκου και ούτινος αντίγραφον μετά των λοιπών σχετικών εγγράφων μας υπεβάλαμεν εις τον κ. Νομάρχην όπως εν ευθέτω καιρώ διαβιβάση εις το Σον Υπουργείον”.
Το πρώτο θέμα που έθεταν οι Παραλιώτες ήταν η κατάργηση του σχεδίου και η επαναφορά εκείνου που ίσχυε μέχρι το 1905. Από την αναφορά φαίνεται ποιες ήταν και οι άμεσες επιπτώσεις της εφαρμογής του νέου σχεδίου: “Και πρώτιστον ημών έργον ήθελεν είσθαι η επαναφορά της πόλεως Παραλίας εις το πρώην αυτής συνεπτυγμένον σχεδιάγραμμα το διά Βασιλικού Διατάγματος εγκεκριμένον, ενώ ήδη ένεκα της απολύτου ελευθερίας προς οικοδόμησιν, έχει καταληφθή από διαφόρους οικίσκους φύρδην μίγδην ευρισκομένους άνευ σχεδίου και ρυθμού ολόκληρος αιγιαλίτης γραμμή και παραλιακή έκτασις περί τα 3.000 μέτρα περίπου. Και το μεγαλείτερον κακόν έχει προξενηθή διά της ενώσεως των σχεδίων των δύο πόλεων κατά Μάρτιον 1905 ενεργηθείσα, ένεκα του οποίου εσχηματίσθησαν τεράστια διαστήματα με διεσπαρμένους συνοικισμούς δημιουργούντας μεγάλην ανωμαλίαν και ακαταστασίαν τας οποίας ουδέν θα δυνηθή να διορθώση. Και ίσως είναι ο σοβαρώτερος λόγος του διαχωρισμού των δύο πόλεων. Τότε και η πόλις των Καλαμών περιοριζομένου του απεράντου σχεδίου αυτής, θα αναπτυχθή επί άλλης λογικής βάσεως και θα δύναται να ανταποκριθή εις τας ανάγκας των κατοίκων, ως και η Παραλία «Αι Νέαι Καλάμαι» συμπτυσσομένη εις το αρχικόν αυτής σχέδιον ίσως κατορθώση να αναπτυχθή και βελτιωθή”.
Τα ζητήματα υγιεινής είχαν εξέχουσα θέση στην προγραμματική συμφωνία: “Η Παραλία έχει ανάγκην ενός αποχωρητηρίου εκ της ελλείψεως του οποίου χρησιμοποιούνται μάνδραι, ο αντιβραχίων κλπ. Δύο ή τριών επί της προκυμαίας αρτεσιανών φρεάτων δι’ ών να υδρεύωνται οι κάτοικοι, κινδυνεύοντες ήδη εκ μολυσματικών νόσων από τα υπάρχοντα λίαν επιπολαίως κατασκευασμένα φρέατα, καθώς επίσης και οι ναυτιλόμενοι. Να απολαύσωμεν σχετικώς με την υγείαν μας καθαριότητος, όπερ ηδυνάμεθα να αποκτήσωμεν με δύο μονόκαρα, διά των οποίων θα δυνάμεθα να χαλικοστρώσωμεν όλους τους δρόμους της Παραλίας, ένεκα των οποίων τα πάνδεινα πάσχομεν τον τε χειμώνα ως και το θέρος από τα τέλματα και τα σύννεφα του κονιορτού αν και η προς κατασκευή τούτων δαπάνη ανήκει κατά το τελευταίον Νομοθετικόν Διάταγμα εις το Λιμενικόν Ταμείον”.
Ξεχωριστή σημασία έχει το γεγονός ότι οι Παραλιώτες έθεταν ως κρίσιμα ζητήματα αυτά που συγκροτούν και την έννοια της πόλης, δηλαδή την πλατεία και την αγορά, αλλά και έργα υποδομής για την ανάπτυξη όπως η ολοκλήρωση της Ναυαρίνου: “Να προβλέψωμεν περί μίας πλατείας εξ ής λαμβάνει τον χαρακτηρισμόν κάθε πόλις, καθώς και περί μίας αγοράς, ίνα μη πάσχωμεν πάντοτε τα του επιμηθέως, όπως και εις την επάνω πόλιν. Και πλην επουσιωδεστέρων άλλων αναγκών μας, αναφέρομεν την ανωτέραν τούτων, την επέκτασιν της προκυμαιακής λεωφόρου νυν “Ναυαρίνου” παραλιακώς και ευθυγράμμως συναντώσης εις τι σημείον την οδόν Λακωνικής, μεθ’ ής να αποτελέση έναν τερψίθυμον αμαξιτόν περίπατον, οπότε θα δυνάμεθα διά μέσου μυροβόλων περιβολίων και θαλασσίου ανοικτού ορίζοντος, να αισθανώμεθα την μεγαλυτέραν των απολαύσεων, δι’ ήν άλλοτε είχε προϋπολογισθή δαπάνη περί τας 30.000 δραχμάς”.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως θεωρούσαν την Παραλία μια ξεχωριστή περιοχή η οποία είχε ανάγκη ναυτιλιακής και εμπορικής “τεχνογνωσίας” την οποία θα έπρεπε να αποκτήσουν οι νέοι της ώστε να αναπτυχθεί σε αυτή την κατεύθυνση: “Θέλοντας και ημείς να μιμηθώμεν τας άλλας Κοινότητας των νέων μερών, συνηθροίσαμεν ονομαστικώς περί τας 16-17.000 δραχμάς ίνα χρησιμεύσωσι προς σύστασιν Προπαιδευτικής Ναυτικής Σχολής εις ήν να προπονούνται τα παιδιά του λαού εις ναυτιλιακάς, άλλας επαγγελματικάς εργασίας, διάφορα στοιχειώδη γλωσσικά μαθήματα και τύχωσι ποιάς τινός διαπαιδαγωγήσεως τα παιδιά που θα αποτελέσουν την μέλλουσαν Κοινωνίαν του τόπου μας. Και περί πολλών άλλων αναγκών μας και έργων, ηθέλομεν απασχοληθή και μεριμνήση λεπτομερειακώς εν τω προγραμματικώ Κοινοτικώ ημών συμβολαίων αναφερομένων, περί ων και οι άρχοντές μας ένεκα της επί τοσούτον αφ’ ημών μακράς αποστάσεως και ως ανίδεοι ναυτιλιακών και εμπορικών υποθέσεων είναι ανίκανοι να ασχοληθώσι και περί του συνοικισμού μας και της ναυτιλιακώς και εμπορικώς προμηνυομένης πόλεως «Αι Νέαι Καλάμαι» ήτις θα προδιέθετε τον εξωραϊσμόν και της επάνω πόλεως”.
Και μπορεί να μην τα κατάφεραν τότε οι Παραλιώτες να δημιουργήσουν ξεχωριστή πόλη, έθεσαν όμως ζητήματα τα οποία ουσιαστικά φθάνουν μέχρι σήμερα. Η απουσία πλατείας και αγοράς, ουσιαστικά δηλαδή “κέντρου” σε μια μεγάλη και πυκνοκατοικημένη περιοχή, είναι απολύτως εμφανής στις λειτουργίες της. Μπορεί να “πήζει” από κόσμο αλλά δεν διαθέτει υποδομές κοινωνικής συνάντησης των κατοίκων (αλλά και επισκεπτών). Και θα πρέπει να τονίσουμε ότι το σχέδιο του 1905 προέβλεπε τη δημιουργία πλατείας εκεί που είναι σήμερα το συγκρότημα κτηρίων του Τελωνείου, αλλά την “έφαγε” η κατασκευή των κτηρίων. Και η εναλλακτική στο τέλος της Φαρών, για την οποία είχαν προσφέρει οικόπεδα και οι περίοικοι, δεν έγινε ποτέ. Φυσικά το θέμα της Ναυαρίνου, η οποία κατασκευάστηκε δεκαετίες αργότερα, δεν αποτελούσε απλώς μια πρωτοποριακή ιδέα αλλά θυμίζει την ιστορία της… Κρήτης. Η Ναυαρίνου επρόκειτο να διανοιχθεί από την αρχή του 20ού αιώνα αλλά το “Θάρρος” μας πληροφορεί (29/2/1908) ότι “η αποφασισθείσα να διανοιγή παραθαλασσία οδός, από της Πλατείας της Παραλίας (σ.σ. Τελωνείου) μέχρις Αγίας Σιών, ματαιούται και τούτο, διότι τινές των ιδιοκτητών γηπέδων κατά την οδόν ταύτην προέβαλον απαιτήσεις ζητούντες αποζημίωσιν”.
Παλιές ιστορίες, οι οποίες εκ των πραγμάτων επηρέασαν τη ζωή της πόλης και στέλνουν τα δικά τους μηνύματα σήμερα, σε εντελώς διαφορετικές συνθήκες…
