Δεν είναι μόνον οι μνήμες που ξυπνούν για παράδειγμα με κάποιες περισσότερο πρόσφατες απεικονίσεις εποχών τις οποίες πολλοί θυμούνται. Είναι και η αναγνώριση της πόλης, της πολεοδομίας ακόμη και των μορφολογικών χαρακτηριστικών σε πολύ παλιές εποχές.
Πριν λίγες ημέρες το μάτι μου έπεσε σε μια φωτογραφία της Υπαπαντής γύρω στα 1905. Και διαπίστωσα πως είναι η μοναδική που δείχνει ότι στη φυσική της μορφή η περιοχή ήταν κατωφερική με κλίση προς την ανατολή. Η διαπίστωση δεν ήταν και ιδιαιτέρως δύσκολη καθώς φαίνεται ότι η εκκλησία διέθετε και υπόγεια με 3 εισόδους. Και ήταν μάλιστα απότομη η κλήση, αφού η μικρότερου ύψους πόρτα υπογείου βρισκόταν ακριβώς κάτω από τη νότια είσοδο της εκκλησίας και η υψομετρική διαφορά ήταν μεγαλύτερη από το ύψος ενός ενήλικα, ο οποίος στέκεται μπροστά της.
Τα νεότερα χρόνια προφανώς έγιναν προσχώσεις με αποτέλεσμα να αλλάξει και η μορφολογία της περιοχής και η ροή των νερών, καθώς υπήρξε εκτροπή τους υδραγωγούς που είχαν σχηματιστεί με φυσικό τρόπο. Είναι άγνωστος ο λόγος της παρέμβασης, μπορούμε όμως να πιθανολογήσουμε ότι αυτή έγινε στο πλαίσιο μιας αντίληψης "ανάδειξης" της εκκλησίας με τη δημιουργία μεγάλης πλατείας η οποία επεκτεινόταν μέχρι και την περίοδο του μεσοπολέμου, με τις απαλλοτριώσεις ιδιοκτησιών που περιέβαλαν το χώρο.
Παλαιότεροι Καλαματιανοί που γνωρίζουν την περιοχή, αναρωτιόνταν πόσο βαθύτερα θα μπορούσαν να είναι τα λείψανα της αρχαίας πόλης που αποκαλύφθηκαν στο ίδιο σημείο τυχαία, σχεδόν μετά από 60 χρόνια. Το συμπέρασμα στο οποίο μπορούμε να καταλήξουμε είναι πως αυτή η πόλη, που ξαναθάφτηκε δυστυχώς μετά από παρέμβαση της εκκλησίας, ήταν χτισμένη σε χαμηλό λόφο και για να υπάρχει κατόπτευση της περιοχής ιδιαιτέρως προς την πλευρά της θάλασσας αλλά και για να μην κινδυνεύει από πλημμύρες, καθώς ποτάμια και ρέματα περιέβαλαν το ύψωμα όπου βρίσκεται σήμερα το Κάστρο και ενδεχομένως εκεί βρισκόταν και η ακρόπολή της.
Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν τα λείψανα αντιστοιχούσαν στην πόλη των Φαρών, όπως θεωρήθηκε τη δεκαετία του 1960, γιατί πέραν των άλλων τα ευρήματα θάφτηκαν γρήγορα χωρίς να ερευνηθεί πλήρως η περιοχή, ενώ είναι κοινό μυστικό ότι πολλές εκσκαφές έγιναν νύχτα (εντός και εκτός εισαγωγικών). Ενώ στο πέρασμα του χρόνου εξαφανίστηκαν τα όποια ίχνη του τείχους είχαν εντοπιστεί περίπου στην περιοχή της Μητροπολίτου Μελετίου στις αρχές του 20ού αιώνα, ίσως και ενωρίτερα.
Ολα αυτά ανακλήθηκαν στη μνήμη με τη φωτογραφία που προαναφέρθηκε, υπενθυμίζοντας τα πολλαπλά εμπόδια που μπήκαν στην ανάδειξη τμήματος της αρχαίας πόλης στο πλαίσιο της ανάπλασης που προγραμματιζόταν για την πλατεία Υπαπαντής. Μια υπόθεση που έκλεισε προκαλώντας πολλά ερωτηματικά για τις σκοπιμότητες αλλά και και τη σιωπή της κοινότητας των αρχαιολόγων σχετικά με το θέμα αυτό. Πολλά στοιχεία της αρχαίας πόλης καταστράφηκαν. Ας ελπίσουμε ότι κάποια στιγμή οι δημοτικοί άρχοντες θα προτάξουν το συμφέρον της πόλης και της ιστορίας, αναδεικνύοντας το θέμα και προωθώντας την έρευνα σχετικά με αυτό.
Ηλίας Μπιτσάνης
