Είχε γραφτεί το προηγούμενο σημείωμα για την επιστροφή στην ύπαιθρο και τη συλλογικότητα, όταν δημοσιοποιήθηκαν στοιχεία έρευνας του ΙΟΒΕ (Ιδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών) για την επιχειρηματικότητα, που δικαιώνουν την επιμονή σχετικά με την αγροτική παραγωγή. Οπως αναφέρθηκε χαρακτηριστικά κατά την παρουσίαση, "ο αγροτικός τομέας και οι επιχειρήσεις που προσφέρουν υπηρεσίες σε άλλες επιχειρήσεις, και όχι απ’ ευθείας στον τελικό καταναλωτή, συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον των νέων και επίδοξων επιχειρηματιών της χώρας μας, δίνοντας μια νότα αισιοδοξίας για την τάση επιχειρηματικότητας στο μέλλον". Ο γενικός διευθυντής του Ιδρύματος Ι. Στουρνάρας σημείωσε μάλιστα ότι "είναι θετική η στροφή προς τον αγροτικό τομέα, μέσω της οποίας η Ελλάδα αναζητά σήμερα ένα νέο αναπτυξιακό μοντέλο". Οι αναφορές αυτές επιβεβαιώνουν το ενδιαφέρον που εκδηλώνεται από την πλευρά επιχειρηματιών για ανάπτυξη δραστηριοτήτων στον αγροτικό τομέα και είναι συμβατό με μια παγκόσμια τάση για επενδύσεις στον τομέα των τροφίμων καθώς θεωρούνται κερδοφόρες.
Σχεδόν ταυτόχρονα με άρθρο του ο πρόεδρος της ΠΑΣΕΓΕΣ Τζ. Καραμίχας και με αφορμή την έκθεση Agrotica που πραγματοποιείται στη Θεσσαλονίκη ζητεί "να δούμε ένα μοντέλο αγροτικής ανάπτυξης με επίκεντρο τον αγρότη, αυτόν που παράγει. Τον αγρότη που θα παράγει ταυτόχρονα για τον ίδιο και την οικογένειά του, για την κοινωνία ολόκληρη, για τη χώρα". Και τονίζει ότι "η αγροτική οικονομία μπορεί και πρέπει να αποτελέσει έναν από τους βασικούς πυλώνες της νέας ανάπτυξης της χώρας".
Δύο ταυτόσημες προσεγγίσεις από διαφορετική σκοπιά και για λογαριασμό διαφορετικών κοινωνικών ομάδων, έρχονται να υπογραμμίσουν την αναγκαιότητα για "επιστροφή στην ύπαιθρο" και να ανιχνεύσουν τους όρους κάτω από τους οποίους μπορεί να γίνει αυτή. Τα διαρθρωτικά προβλήματα της αγροτικής οικονομίας είναι γνωστά και ως διά μαγείας αποκλείεται να λυθούν. Πολύ περισσότερο δεν μπορούν να λυθούν με νέες φοροεπιδρομές που σχεδιάζονται εν κρυπτώ και έχουν σχέση τόσο με τη φορολογία εισοδήματος όσο και με την φορολογία αγροτεμαχίων. Ο στόχος της αποξένωσης από την αγροτική οικονομία εκείνων που δεν είναι κατά κύριο επάγγελμα αγρότες, μπορεί να επιφέρει το εντελώς αντίθετο αποτέλεσμα και την κατάρρευση του τομέα. Ο λαϊκισμός ιδιαίτερα σε αυτή τη φάση είναι εξαιρετικά επικίνδυνος και η εφαρμογή μεθόδων του "κοινωνικού αυτοματισμού" στο χώρο της γεωργίας, όπου η μια ομάδα θα στραφεί εναντίον της άλλης, μπορεί να έχει ολέθρια αποτελέσματα για όλους.
Επιστροφή στην ύπαιθρο σημαίνει πρώτα απ’ όλα καλλιεργητική εκπαίδευση. Και δυστυχώς κάτι τέτοιο δεν υπάρχει σήμερα με αποτέλεσμα αυτή η επιστροφή να καθίσταται εξαιρετικά δύσκολη. Ενα απλό παράδειγμα: Αυτή την περίοδο υπάρχουν χιλιάδες άνεργοι χειρώνακτες εργάτες που θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν ένα στοιχειώδες εισόδημα με την απασχόληση στην αγροτική οικονομία. Υπό την προϋπόθεση βεβαίως ότι θα μπορούσαν να εκτελέσουν βασικές καλλιεργητικές εργασίες. Δεν υπάρχει όμως κανένα πρόγραμμα εκπαίδευσης ανέργων στην αγροτική οικονομία και ως εκ τούτου πολλοί άνεργοι χάνουν "ανάσες ζωής" που θα μπορούσαν να πάρουν σε περιόδους έντασης ζήτησης εργατικών χεριών στο χωράφι.
Από την άλλη πλευρά το εκπαιδευτικό σύστημα εξακολουθεί να παράγει αποφοίτους λυκείου χωρίς καμία ουσιαστικά δεξιότητα, αφού η επαγγελματική και τεχνική εκπαίδευση βρίσκεται μόνο στα χαρτιά. Ετσι παιδιά που θα μπορούσαν ή και θα ήθελαν να ασχοληθούν μετά την αποφοίτηση με τη γεωργία δεν διαθέτουν καμία ειδική γνώση πέρα από την καλλιεργητική εμπειρία των γονιών τους (αν είναι αγρότες).
Το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα κόβει ουσιαστικά τη διέξοδο μαθητών προς τις αντίστοιχες σχολές των ΤΕΙ καθώς απαιτεί συνεξέταση μαζί με τους υποψηφίους για τα… Πολυτεχνεία, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται τραγικές καταστάσεις για την εισαγωγή σε σχολές που έχουν σχέση με την αγροτική οικονομία. Το μέλλον των οποίων μάλιστα έχει τεθεί σε κίνδυνο καθώς το ενδιαφέρον με αυτό το σύστημα εμφανίζεται όλο και μικρότερο και το ΤΕΙ Καλαμάτας διατρέχει σοβαρούς κινδύνους.
Μοναδική εκπαιδευτική διαδικασία είναι αυτή που εξελίσσεται μέσω του Οργανισμού "Δήμητρα" και η οποία βεβαίως δεν μπορεί να καλύψει το τεράστιο κενό που υπάρχει σε όλα τα επίπεδα γνώσης. Αναμφισβήτητα συμβάλει σε ορισμένες περιπτώσεις, αλλά οι ανάγκες και μάλιστα κάτω από τις συνθήκες που δημιουργεί η κρίση είναι πολύ μεγαλύτερες.
Με κατηγορηματικό τρόπο θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι στροφή στην αγροτική οικονομία χωρίς αντίστοιχη στροφή στο εκπαιδευτικό σύστημα είναι αδύνατον να γίνει. Η εποχή των εμπειρικών καλλιεργητών οδεύει προς το τέλος της. Η τεχνολογική πρόοδος και οι ανάγκες συμμόρφωσης σε ορισμένα καλλιεργητικά πρότυπα απαιτούν οι νέες γενιές αγροτών να διαθέτουν γνώσεις και δεξιότητες που πρέπει να αποκτήσουν από την εκπαιδευτική διαδικασία.
Τα όσα προαναφέρθηκαν αποτελούν μια πλευρά με την οποία ελάχιστοι ασχολούνται. Και ειδικά εκείνοι που υποτίθεται ότι διαθέτουν... σχέδια ανάπτυξης αλλά απλώς καραδοκούν για την ψήφο των πολιτών στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση. Κάποιος επιχειρηματίας που διαθέτει ρευστότητα και μπορεί να επενδύσει χρήματα στη γεωργία, ασφαλώς δεν έχει ιδιαίτερο πρόβλημα αφού θα κληθούν άλλοι να υλοποιήσουν τα σχέδιά του. Ο αγρότης όμως θα πρέπει ο ίδιος να είναι σε θέση να βάλει σε κίνηση την παραγωγική μηχανή και ως εκ τούτου θα πρέπει να διαθέτει ένα ελάχιστο γνώσεων για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της νέας κατάστασης.
Υ.Γ.: Είχε γραφτεί το προηγούμενο κείμενο για την ανάγκη της συλλογικότητας στην ύπαιθρο, όταν οι αγρότες των Φιλιατρών ατύπως αποφάσισαν να διαχειριστούν από κοινού την υπόθεση των μελετών για να νερά, επιβεβαιώνοντας τα τεράστια περιθώρια που υπάρχουν για επί μέρους αλλά σημαντικές συνεργασίες.